ZMIANY WSTECZNE: metamorphoses regresivae – ilościowe lub jakościowe Powstaje uszkodzenie na skutek działania różnych czynników, dochodzi do zaburzenia przemiany materii, nieprawidłowości fizjologicznych, chemicznych, zmian morfologicznych lub pojawienia się związków czy substancji które prawidłowo nie występują w tkankach - zmiany dotyczą wyglądu komórek i ich składu. Stopień zmian zależy od rodzaju czynnika uszkadzającego, czasu i natężenia jego działania, czynności i rodzaju tkanki. Zmiany wsteczne to morfologiczne przejawy procesów katabolicznych. Zmiany wsteczne mogą mieć charakter ilościowy lub jakościowy: - zanik – atrophia – zmiana ilościowa - zwyrodnienie – degeneratio, paratrophia – zmiana jakościowa - martwica - necrosis ZANIK – atrophia: Jest to zmniejszenie się komórki, tkanki, narządu już po osiągnięciu normalnego rozwoju, na skutek spadku syntezy białek i wzrostu procesów katabolicznych, zakłócenie między syntezą i katabolizmem. Komórki atroficzne są mniejsze, mają mniej organelli, więcej jest lizosomów i autofagosomów, ciałek resztkowych. Zanik może nastąpić na skutek zmniejszenia objętości komórek lub ich ilości. Zanikowi nie zawsze towarzyszy zmniejszenie się narządu – tkanka zanikająca może być zastąpiona tkanką łączną – makroskopowo nie do rozpoznania. Zanik może być: - fizjologiczny: inwolucja: zanik grasicy, inwolucja macicy po porodzie, zanik starczy (postępujące zwolnienie czynności organizmu, spadek możliwości adaptacji, rozregulowanie mechanizmów obronnych) - patologiczny: ogólny lub miejscowy Na podstawie cech morfologicznych wyróżnia się: - zanik prosty, zwykły – atrophia simplex – wszystko ulega zanikowi, miąższ i podścielisko, narządy sukcesywnie się zmniejszają ale zachowują swój kształt - zanik barwnikowy lub brunatny – atrophia pigmentosa s. fusca – w komórkach pojawia się lipofuscyna – barwnik lipidowy powstający na skutek peroksydacji lipidów – gromadzą się duże jej ilości powodując dysfunkcję w utlenianiu komórkowym – głównie w mięśniu sercowym i wątrobie – narządy ciemnobrunatne z wyraźnie zaznaczonym zrębem. Czasem zanik ten spotyka się także w tkance mięśniowej i tłuszczowej. Częściej u osobników starszych i wyniszczonych. - zanik z surowiczym obrzmieniem komórek – oedema e vacuo – dotyczy tk tłuszczowej – tworzą się wakuole. Na miejscu tk łącznej gromadzi się surowiczy płyn wypełniający ubytki. Występuje przy wyniszczeniu, gwałtownym chudnięciu - zanik z namnażaniem się jąder (pozorne namnażanie) – głównie w tkance mm szkieletowych - zanik dośrodkowy – atrophia concentrica – zmniejszanie się narządów z zachowaniem kształtu, wszystkie elementy ulegają ścieńczeniu - zanik odśrodkowy – atrophia excentrica – komórki, tkanki wyglądają jakby nie ulegały zanikowi, ale wewnątrz, na przekroju jest zanik – np. osteoporoza - zanik włóknisty – atrophia fibrosa – zanik komórek miąższu, ale zachowana jest prawidłowa ilość (lub rozrost) tkanki łącznej – narząd może mieć powierzchnię gładką (zanik włóknisty gładki – atrophia fibrosa glabra) lub ziarnistą (zanik włóknisty ziarnisty – atrophia fibrosa granulosa) Pod względem etiologii (przyczyn powstania) mamy zaniki: - zanik z niedożywienia – atrophia per inanitatione – braki lub niedobory żywieniowe (substancje odżywcze, O2) – głównie tkanka tłuszczowa, potem zanik tk mięśniowej i chłonnej. Nie zanikają płuca, serce, tkanka nerwowa i kostna - zanik z niedoczynności – atrophia ex inactivitatae – do prawidłowego stanu narządu potrzebna jest jego prawidłowa czynność – np. przy długim unieruchomieniu kończyny w gipsie dochodzi do zaniku mięśni i upośledzenia krążenia, też gruczoły dokrewne - zanik z ucisku – atrophia ex compressione – przy długotrwałym ucisku np. na płuca następuje zanik miąższu na skutek ucisku płynów, guzów, powiększonych węzłów chłonnych, opatrunków, pasożytów: zanik nerki na skutek obecności pasożyta sadowiącego się w miedniczce nerkowej (nerkowiec – Dioctophyma renale). Też pęcherzyki płucne przy przewlekłej rozedmie płuc. - z powodu działania czynników chemicznych, toksycznych, fizycznych - na skutek zniesienia wpływów trofoneurotycznych – atrophia neurotica - przy porażeniu nerwów Przykładem zaniku z ucisku jest rozedma pęcherzykowa płuc – emphysema pulmonum alveolare. ZWYRODNIENIE – DEGENERATIO, PARATROPHIA Jest rezultatem uszkodzenia specyficznych organelli – uszkodzenie metaboliczne. Często pojawiają się substancje, które normalnie nie występują w komórkach lub istocie miedzykomórkowej lub występują w innych ilościach i ich pojawienie się jest wynikiem zaburzenia przemiany materii komórki. Zmiany są czysto jakościowe. Zaburzenia przemiany materii mogą być powodowane przez różne czynniki – najczęściej dochodzi do defektu gospodarki wodno-elektrolitowej, przeciążeń produktami katabolizmu, defektu w wydzielaniu komórek. Zwyrodnienie jest morfologicznym wyrazem zaburzeń w metabolizmie. Niektórzy odróżniają zwyrodnienie od nacieku, przy czym zwyrodnienie to przemiana cytoplazmy komórek pod wpływem bodźców chorobotwórczych a naciek powstaje w wyniku gromadzenia się substancji doprowadzonych z zewnątrz. Powstaje na tle zaburzeń: - wodno-elektrolitowych, - przemiany białkowej, - tłuszczowej, - węglowodanowej, - mineralnej, - barwnikowej. ZABURZENIA WODNO-ELEKTROLITOWE: Zwyrodnienie miąższowe – degeneratio parenchymatosa Zwyrodnienie (przyćmienie) miąższowe – degeneratio parenchymatosa s offuscatio: ostry obrzęk komórek (tzw obrzęk wewnątrzkomórkowy) może doprowadzić do zwyrodnienia miąższowego. Obrzęk powstaje na skutek uszkodzenia błony cytoplazmatycznej i jej funkcji jako pompy jonowej. Do komórki wnikają jony Ca, Na i woda a wypływają jony K. Ca powoduje depolimeryzację cytoszkieletu komórki, aktywacje endogennych fosfolipaz, co pociąga za sobą kaskadę zmian w błonach, rozłączenie polisomów. Najważniejszym obrazem są zmiany w mitochondriach: dochodzi do ich obrzmienia (powiększenie objętości komórki – np. w nerkach komórki wpuklają się do światła kanalików – gwiazdkowaty kształt światła), uszkodzenia ich struktury (wygładzania grzebieni), a przy dalszym działaniu czynnika dochodzi do ich lizy. Woda gromadzi się w kanałach siateczki szorstkiej a w gładkiej prowadzi do pęcherzykowatego przekształcenia – zwyrodnienie wodniczkowe – degeneratio vacuolaris – charakterystyczne dla niektórych zakażeń wirusowych – pryszczyca, parwowiroza. Zwyrodnienie miąższowe jest zwyrodnieniem wewnątrzkomórkowym! Dalej woda gromadzi się w ap Golgiego i w wakuolach – zwyrodnienie balonowate. Zmiany o charakterze zwyrodnienia miąższowego są odwracalne dopóki nie wyczerpie się energia lub błona nie utraci właściwości. W obrzękniętej komórce oddychanie i procesy fosforylacji są upośledzone, wzrasta glikoliza beztlenowa, jednocześnie zwiększona jest synteza białka – powstałe ziarnistości czynią preparaty matowymi. Aglomeraty te są silnie hydrofilne, co powoduje pęcznienie a nawet pękanie błon. Przy dalszym działaniu poszerza się przestrzeń jądrowa i dochodzi do uszkodzenia jądra – zmiany nekrobiotyczne – necrorhexis - rozpad chromatyny – chromatorhexis, następnie rozpad jądra na fragmenty – karyorhexis oraz zagęszczenie chromatyny i obkurczanie jądra – pycnosis i śmierć komórki. Narząd jest powiększony, blady, suchy na przekroju, jakby polany wrzątkiem, torebka napięta, barwa narządu szarobrunatna, matowa, konsystencja krucha. Zwyrodnienie miąższowe następuje bardzo szybko – w ciągu kilku godzin. Zwyrodnienie miąższowe przy dalszym działaniu czynnika przekształca się w zwyrodnienie wodniczkowe a następnie balonowate. Zwyrodnienie wodniczkowe – degeneratio vacuolaris - wakuolizacja cytoplazmy, obrzęk siateczki i ap Golgiego. Występuje w wątrobie przy znacznego stopnia niedokrwieniach, w leptospirozie, zakażeniu wirusowym (ospa, parwo, pryszczyca). Dalej zwyrodnienie balonowate – w jelitach psów z parwo. Przyćmieniu miąższowemu mogą ulegać wszystkie komórki, najczęściej wysoko wyspecjalizowane czynnościowo – kom gruczołowe wątroby, nerek, nerwowe, mięśniowe, mięśnia sercowego. Przyczyną są czynniki uszkadzające błony komórkowe: gorączka, choroby zakaźna, zatrucia, niedotlenienie, niedokrwistości. Przykładem zwyrodnienie miąższowe nerek – degeneratio parenchymatosa renis. ZABURZENIA PRZEMIANY BIAŁKOWEJ: Zaburzenia w metabolizmie białek: zwyrodnienie szkliste, amyloidowe, patologia białek tk łącznej, zwyrodnienie śluzowe, patologiczne rogowacenie, zwyrodnienie włóknikowe. Zwyrodnienie szkliste – degeneratio hyalinea Polega na pojawieniu się w komórkach i pozakomórkowo jednolitej, homogennej masy o charakterze białkowym mającej powinowactwo do barwników kwaśnych (połyskująca różowa masa) i dających reakcję ksantoproteinową. Skład chemiczny może być różny, wygląd mas w mikroskopie: jednorodne, szkliste. Najczęściej we włóknach tk łącznej ścian naczyń (małe tt śledziony), węzłów chłonnych, pętli kłębków nerkowych, bliznach. Istotą procesu jest starzenie się wielkocząsteczkowych białek i towarzysząca temu znaczna utrata wody. Ciała białkowe odznaczają się dużą odpornością na trawienie, gnicie. Często towarzyszy procesom chorobowym typu: zapalenie nerek, gruźlica. Miejscowo może być następstwem złego odżywienia tkanek, występuje też w stanach toksycznych i zakaźnych (tężec, mięśniochwat porażenny) i przy niedoborze wit E. Zwyrodnienie szkliste cytoplazmy – wewnątrzkomórkowe: - hepatocyty – tzw ciałka Malloryego – z filamentów pośrednich przy zatruciach alkoholem, przewlekłych oddziaływaniach toksycznych, przy braku podstawowych AK u świń - kom plazmatyczne: przy nadmiernej produkcji Ig – ciałka Russela (białko + Ig), które mogą przekształcić się w ciałka Cornila (samo białko) - kom nabłonkowe cewek krętych I rzędu nerek – na skutek resorbcji zwrotnej białek z cewek do komórek nabłonkowych kanalików – zespół nerczycowy - kom mięśni szkieletowych, czasem mm sercowego – przy niedoborze wit E, selenu, w stanach toksycznych, zakaźnych, mięśniochwacie porażennym, tężcu, na tle dietetycznym; hialina gromadzi się wewnątrz włókien, mięśnie tracą prążkowanie, pojawia się homogenna masa, rozpad włókien. Mięśnie takie makroskopowo są jaśniejsze, szare, bardzo kruche (-> martwica woskowa). Zwyrodnienia pozakomórkowe: - błona podstawna naczyń krwionośnych i ściana naczyń krwionośnych - wałeczki szkliste – ścięte białko w świetle cewek nerkowych - kolagen w bliznach i guzach nowotworowych Bardzo zaawansowana postać zwyrodnienia szklistego prowadzi do martwicy woskowej – necrosis cerea. Przykładem jest zwyrodnienie szkliste nerki – degeneratio hyalinea renis i zwyrodnienie szkliste mięśni – degeneratio hyalinea musculorum. Narząd jest blady, kruchy, Zwyrodnienie skrobiowate, amyloidowe – degeneratio amyloidea, amylosis Polega na gromadzeniu się między włóknami i komórkami oraz w tkance łącznej wsporowej małych naczyń jednorodnej substancji podobnej do wosku – tzw amyloidu. Jest to przezroczysta substancja, oporna na działanie rozpuszczalników chemicznych i enzymów. Nazwę zawdzięcza reakcji barwnej z jodem – barwi się na kolor mahoniowy, a po zadziałaniu kwasem siarkowym zmienia się na niebiesko czarny. Eozyną barwi się na różowo. Zjawisko metachromazji – okoliczna, nie zmieniona tkanka barwi się odmiennie – przy użyciu fioletu amylowego, tioniny, brązu Bismarcka, zieleni metylowej. Przy barwieniu czerwienią Kongo barwi się na czerwono a w świetle spolaryzowanym daje pobłysk seledynowy. Amyloid zbudowany jest z drobnych włókienek (7-10 mikrom) polimeryzatów białkowych złożonych z globuliny, glikozoaminoglikanów i związków siarkowych, przy czym skład jest zależny od sytuacji. Złogi amyloidu powstają w przewlekłych procesach chorobowych (wadliwa produkcja globulin), przy dysfunkcji układu immunologicznego - komórek plazmatycznych i histiocytów siateczkowo-śródbłonkowych, w przypadkach przebiegających ze zmianami białek krwi (np. hiperglobulinemia), u zwierząt używanych do produkcji surowic odpornościowych, przy chorobach wyniszczających (gruźlica) i chorobach przebiegających ze znacznym rozpadem białka (ropnie, rozpadające się nowotwory), też po zatruciach łubinem. Amyloid A to białko ostrej fazy. Złogi amyloidu powstają głównie w wątrobie, śledzionie (koń, norka, kot) nerkach i nadnerczach (bydło). Amyloidoza powoduje ciężkie zmiany wewnątrz narządu, dysfunkcję, ucisk i zanik komórek. Jeśli złogi nie są duże nie muszą powodować ciężkich zmian, ale amyloidozie systemowej towarzyszą zmiany w całym organizmie. Amyloidoza: • uogólniona (systemowa) - pierwotna – przy N z kom plazmatycznych – plasmocytoma; amyloid ma tu inny charakter: AL (lekkie łańcuchy immunoglobulin) – przy proliferacji kom plazmatycznych, limfB np. przy defekcie wydzielania Ig przez limfB – w moczu wtedy białko Bens-Jonesa; dość rzadko, też przy szpiaczakach. - wtórna – w ogólnych zakażeniach – gruźlica, zapalenie szpiku, wątroby, nerek; jedna z najczęstszych u zwierząt, amyloid – białko A amyloidu – wiąże się z produkcją białek ostrej fazy w wątrobie, przy przewlekłej stymulacji dochodzi do pobudzenia makrofagów – IL1 – białka ostrej fazy. Jeśli zakłócenia z lizie tych białek to odkładają się one w tkankach, głównie w wątrobie, śledzionie, nerkach, nadnerczach. Amyloidoza może się cofnąć, ale nie dotyczy to nerek. - dziedziczna – koty abisyńskie, ludzie; może być układowa lub dotyczyć tylko nerek; głównym składnikiem jest prealbumina (transthyretin) – głównie układ nerwowy • miejscowa: - endokrynna - dotycząca kom APUD – tarczyca, trzustka, szyszynka – skład: hormony wzrostu, insulina, prekalcytonina; przez kom APUD, które pobierają i dekarboksylują prekursory aminowe; spotykana przy raku tarczycy, cukrzycy – wysepki trzustkowe, przy nowotworach kory nadnerczy, szyszynki - starcza – układ nerwowy; składnikiem jest prealbumina, u ludzi, psów, małp, niedźwiedzi; zmiany dotyczą mózgu i serca (naczyń tych narządów), amyloid odkłada się w naczyniach, może powodować chorobę Alzhaimera. Wątroba dotknięta zwyrodnieniem skrobiowatym jest powiększona, jaśniejsza, krucha, skłonna do pękania. W wątrobie amyloid układa się miedzy hepatocytami a włośniczkami. W śledzionie dwie formy amyloidozy: dotycząca grudek miazgi białej (forma ogniskowa) – zanik miazgi czerwonej, powiększenie grudek białych, narząd powiększony, na przekroju czasem widać powiększone grudki białe – tzw śledziona sagowata; lub dotycząca miazgi czerwonej (forma rozlana) – śledziona powiększona, różowo-szara, podobna do wędzonego mięsa. W nerkach amyloid odkłada się w kłębkach, w blaszkach podstawnych ich naczyń, mezangium – cały kłębek staje się szklistą baryłką – nerczyca – mocznica – nerki pozbawione swej funkcji, powiększone, ciężkie, widoczne są jaśniejsze ogniska, u bydła wielka biała nerka. Przykładem zwyrodnienie skrobiowate śledziony – degeneratio amyloidea lienis. Odkładanie amyloidu prowadzi do ucisku i zaburzeń metabolicznych komórek. Patologia białek tkanki łącznej: kolagen, elastyna, fibronektyna, laminina Kolagen: choroby włókien kolagenowych to zakłócenia w periodyce kolagenu i układzie włókien kolagenowych, zmiana rodzaju kolagenu charakterystycznego dla danego miejsca. Kolagen powstaje z prokolagenu (N tropokolagen) – na jego ostateczny wygląd mają wpływ proteoglikany istoty podstawowej – jakiekolwiek ich zmiany mogą mieć odzwierciedlenie w kolagenie. Zaburzenia w syntezie kolagenu i zmiany jakościowe dotyczące typu kolagenu = niedobory enzymatyczne: - dermatosparaxis – brak peptydazy – koty, owce, bydło – skóra jest cienka, krucha, łamliwa; cecha wrodzona - asthenia cutis – niemoc skóry – psy, norki i koty – łamliwość, spadek elastyczności, występuje tu kolagen pierścieniowy; skóra pękając daje wejście zakażeniom – niedobór lub brak peptydazy - osteogenesis imperfecta – zniekształcenia kośćca u bydła – zakłócenia w osteogenezie na skutek pojawienia się kolagenu typu III w kościach – zaburzenia translacji i transkrypcji białek - niedobór wir C, Zn i innych – zakłócenia agregacji włókien kolagenu - szkorbut - zatrucie groszkiem łąkowym – latyryzm - czynniki toksyczne – kolagen jest łamliwy – urazy skóry, nadmierna ruchliwość stawów, tętniaki w aorcie – inhibicja oksydazy lizylowej – zaburzenie tworzenia wiązań poprzecznych kolagenu Zaburzenia metabolizmu kolagenu – zmiany ilościowe: - nadmierne niszczenie kolagenu: reumatoidalne zapalenia stawów i zaburzenia hormonalne - nadmierna synteza kolagenu: włóknienie – stany zapalne i zanik narządów: marskość wątroby – rozrost tk łącznej, niszczenie komórek wątrobowych; płuca – w niedokrwieniu, niedotlenieniu, zatruciach – kolagen pojawia się w przegrodach między pęcherzykowych Włókna elastyczne, sprężyste – też syntetyzowane w fibroblastach, elastyna rozkładana przez elastazę. Przy zaburzeniu metabolizmu elastyny włókna są grubsze – w skórze, płucach – pod wpływem UV, przy włóknieniu. Fibronektyna, laminina: proteoglikany, fibronektyna w błonach podstawnych ich zgrubienia przy głodzeniu, N, zaniku tkanek, cukrzycowe mikroangiopatie. Wtręty glikoproteinowe: ciałka skrobiowate – corpora amylacea – w przewodach gruczołów, w mózgu; ciałka Lafora – w kom nerwowych psów. Substancje podstawowe tkanki łącznej: Peptydoglikany: białko + glikozoaminoglikany (mukopolisacharydy kwaśne). Zmiany ilościowe i jakościowe: nadmiar lub niedobór peptydoglikanów: uszkodzenie tkanek, odczyny zapalne, zaburzenia hormonalne (hypotyreoidyzm – obrzęk śluzowaty), niedobory żywieniowe (Zn), zaburzenia wrodzone (brak enzymów syntezy peptydoglikanów), nowotwory (śluzak). Ponadto zmniejsza się aktywność kwasu hialuronidowego – łatwiejsze wnikanie drobnoustrojów wytwarzających hialuronidazy. Prawidłowo proteoglikany mają hamować rozprzestrzenianie się drobnoustrojów. Mukopolisacharydy: głównie kwaśne, siarczan heparyny – defekty enzymatyczne (DLiduramidaza, arylofosfataza B sulfonowa) - koty, psy, ludzie – deformacja kości czaszki, zmętnienie rogówki, objawy nerwowe. Zwyrodnienie śluzowe: degeneratio myxomatodes s mucosa Polega na nadmiernej produkcji śluzu przez komórki normalnie produkujące śluz lub na produkcji śluzu przez komórki normalnie go nie produkujące. Śluz to mieszanina obojętnych mukopolisacharydów, fizjologicznie produkowany prze komórki kubkowe błon śluzowych ppok, ukł oddechowego. Zamiany ilościowe to nadmierna produkcja w stanach zapalnych z wysiękiem (nieżyty), niektórych N lub torbielach jajnikowych. Czasem u psów w zapaleniu pęcherzyka żółciowego. Zmiany jakościowe: zwiększenie lepkości śluzu – mukowiscydoza u ludzi – prowadzi do zatkania przewodów ślinianek, trzustki a to powoduje zanik narządu. Zaburzenia w rogowaceniu: kerathosis pathologica, zwyrodnienie rogowe – degeneratio keratinosa Odchylenia od prawidłowego rogowacenia skóry: • nadmierne rogowacenie – hyperkeratosis: - modzel – callus, tyloma – u psów - nagniotek (odcisk) – clavus – u ludzi - róg skórny – cornu cutaneum – przewlekłe drażnienie skóry głowy - rogowacenie ciemne – acanthosis nigricans – zaburzenia w przemianie gospodarki barwnikowej – psy w okolicy przedpiersia, odbytu, pochwy – ciemne uwypuklenia skóry, ciemno-szare, brodawczakowate rogowacenie warstwy rogowej i kolczystej - rybia łuska – ichtyosis – uogólnione, dotyczy całej powierzchni skóry, u cieląt, psów, ludzi; jest wyrazem wrodzonego niedorozwoju naskórka - genetyczne • przyspieszone i niepełne rogowacenie: zachowanie jądra w warstwie kolczystej - parakeratoza - parakeratosis – mikroskopowo stwierdzamy brak warstwy ziarnistej naskórka, zachowanie jądra w warstwie rogowej, zgrubienie warstwy rozrodczej - łuszczyca – psoriasis - egzema – parakeratoza i wypryski na skórze świń przy niedoborach cynku • wadliwe rogowacenie – dyskeratosis - rogowacenie w warstwie kolczystej i ziarnistej naskórka – nowotwory i stany przedrakowe skóry i błon śluzowych (rak płaskonabłonkowy, nabłoniak rogowaciejący) – nie muszą to być zmiany uogólnione • rogowacenie błon śluzowych – keratosis heterotopica: najpierw metaplazja, potem rogowacenie – na błonach śluzowych szare naloty, twarde - plamistość rogowa – leukoplakia – następstwo przewlekłych stanów zapalnych, może poprzedzać nowotworzenie - awitaminoza A – metaplazja nabłonka w przełyku drobiu – jasne, szare ogniska - zatrucie chlorowanymi naftalenami (impregnaty drewna) – zmiany w przełyku, GDO i skórze u bydła – tzw choroba X
Zwyrodnienie włóknikowe: degeneratio fibrinoidea s fibrinosa Dochodzi do nasiąkania białkami krwi ściany naczynia – powstaje substancja włóknikowata, różowa masa – fibrynoid. Związane jest to z białkami osocza – przy uszkodzeniu ścian naczyń. Widoczne tylko mikroskopowo. Powody: powstawanie kompleksów Ag-Ab w reakcji Arthusa (nadwrażliwość typu późnego), guzki reumatyczne m sercowego, ścięgien i ościęgnej, w tętnicach w następstwie zaburzeń wątroby na tle dietetycznym, w zatruciach (mocznica), w chorobie aleuckiej norek. Przyczyną są komórki plazmatyczne produkujące globuliny odpornościowe w nadmiarze. Zwyrodnienie koloidowe – przy nadczynności tarczycy tworzy się wole koloidowe. PATOMORFOLOGIA PRZEMIAN TŁUSZCZU: Na mobilizację tk tłuszczowej ma wpływ: głodzenie, cukrzyca, wysiłek, przysadka, tarczyca, gruczoły płciowe. Fosfolipidy i glikolipidy – tłuszczowce złożone – składnik komórek; trójglicerydy – tkanka tłuszczowa. Poziom lipidów w surowic wzrasta pierwotnie gdy wrodzone defekty endogenne lub wtórnie przy głodzeniu. Tłuszcze są normalnym składnikiem komórki, patologiczny jest ich nadmiar. Najczęściej dotyczy wątroby, nerek, serca. Charakter ogólny lub miejscowy: - Otłuszczenie ogólne (lipomatosis) – nadmierne nagromadzenie tk tłuszczowej wokół narządów – utrudnia ich pracę; otyłość – obesitas, adipositas – to nagromadzenie tk tłuszczowej zapasowej w miejscach gdzie normalnie występuje, na skutek nadmiaru składników odżywczych, zaburzeń genetycznych, hormonalnych, niedoczynności tarczycy. - Otłuszczenie miejscowe – lipomatosis – gromadzenie się tk tłuszczowej w obrębie zrębu między komórkami np. przy zaniku narządów – grasicy, zanik starczy węzłów, szpiku - Wychudzenie – inanitio – zmniejszenie zasobów tłuszczu Na poziomie komórkowym: we wszystkich komórkach tłuszcz jest normalnym składnikiem - stłuszczenie, nacieczenie tłuszczowe proste, niezwyradniające – steatosis, infiltratio adiposa simplex – gromadzenie tłuszczów prostych w wątrobie, nerkach, sercu. Nie powoduje zmian nieodwracalnych – jeśli metabolizm tłuszczu wróci do normy to zanika. Gromadzi się w postaci kropelek, które mogą spychać jądro kom na obwód, ale brak uszkodzenia jądra. - Stłuszczenie zwyradniające, nacieczenie tłuszczowe zwyradniające – steatosis degenerativa s infiltratio adiposa degenerativa – uszkodzenie komórki, najczęściej obumiera, nie ma możliwości powrotu do normy Stłuszczenie polega na wzmożonej produkcji trójglicerydów w komórce. Substancje tłuszczowe w komórce mogą pochodzić z jej własnych zasobów tylko w zmienionej formie – z postaci „ukrytej” (rozpuszczonej w cytoplazmie lub związanej z białkami - chylomikrony) przechodzą w postać kropelek – lipophanerosis – poprzez rozerwanie strukturalnych powiązań lipidów z białkami i uwolnienie tłuszczów (podobnie jak w autolizie pośmiertnej). Przyczyny stłuszczenia: - długotrwały wzrost poziomu lipidów we krwi – hiperlipidemia, głód, cukrzyca - przewlekłe stany niedotlenienia – inhibicja enzymów metabolizujących tłuszcze – przy niedokrwieniach, zastoju - działanie substancji toksycznych (obniżenie metabolizmu tłuszczu) – zatrucia (fosforem, arsenem, CCl4, posocznica, pokarmowe – łubin, wyka, ciążowe, bakteryjne) - przewlekłe choroby metaboliczne wynikające z defektów enzymatycznych komórek – lipidoza - przejście zwyrodnienia miąższowego w tłuszczowe Komórki z nagromadzeniem tłuszczu są powiększone, jaśniejsze – w preparatach odwadnianych alkoholem tego nie widać, bo tłuszcz wypłukany. Przy stanach przewlekłych widoczne duże krople tłuszczu, przy ostrych – drobne krople. Cały narząd jest powiększony, jaśniejszy, cięższy, ciastowaty. Zmiany te najmniej widoczne w sercu. Przy barwieniu Sudanem tłuszcz ma pomarańczowe zabarwienie. Wątroba często ulega stłuszczeniu – jej rola w metabolizmie tłuszczu – docierają kwasy tłuszczowe – obróbka w mitochondriach, siateczce. Może być ogólne lub miejscowe. Przyczyny stłuszczenia hepatocytów: - nadmierny dopływ kwasów tłuszczowych z krwi, lipidów krwi (nieprawidłowy metabolizm węglowodanów w głodzeniu, cukrzycy, ketozie bydła). - upośledzenie utleniania kwasów tłuszczowych np. niedotlenienie - upośledzenie syntezy białek w siateczce śródplazmatycznej – CCl4, aflatoksyna, - defekty wiązania białek z lipidami i wydzielania z komórek, np. niedobór substancji lipotropowych: cholina, metionina; alkohol; niedobory białkowe z powodu enteropatii - uszkodzenia toksyczne nacieczenie od stłuszczenia można rozróżnić tylko mikroskopowo. LIPIDOZY: zaburzenia w metabolizmie fosfolipidów i innych tłuszczów złożonych, np. cholesterolu, na skutek braku enzymów. Gdy dojdzie do zahamowania ich wydzielania będą się one gromadziły w komórkach – inne barwienie – PAS. - Głównie dotyczy to cholesterolu – jego przemiany wiążą się z lipoproteinami, czasem gromadzi się on w miejscach uszkodzonych, zapalnych w tkankach pozakomórkowo – twory igiełkowate, krystaliczne, w komórkach – estry, lub: - skórze, w makrofagach – tłuszczakowatość – xanthamatosis u ptaków - w skórze – kępki żółte – xanthame – ogniskowe zmiany w skórze - kaszaki – atheroma – często nowotworowe, z odcieniem seledynowym - miażdżyca – arteriosclerosis – choć częściej występują zwłóknienia (świnie, papugi), wnika cholesterol – poważne uszkodzenia naczyń – zawał - cholestatoma – ziarniniaki cholesterolowe zapalne u koni w splocie naczyniówkowym w naczyniach mózgu i móżdżku – tzw perlaki – jako następstwo resorbcyjnej lipidozy i wtórnego odczynu zapalnego Lipidozy: genetyczny brak enzymów metabolizujących glikolipidy: ich brak prowadzi do chorób spichrzeniowych: - glikocerebrozydy: Beta-glikozydaza i Beta-galaktozydaza – gluko- lub galaktocerebrozyd (psy, ludzie, owce) w wątrobie, śledzionie, głównie w makrofagach, komórkach żernych i OUN – choroba Gandiera - gangliozydy – przy braku galaktozydazy, heksaminidazy: koty, psy, świnie, bydło, ludzie – choroba Pajadaksa – komórki glejowe, siatkówka oka - sfingomielina – brak sfingomielinazy – koty, myszy, psy, w makrofagach i OUN - sulfatydy – brak sulfatydazy – myszy, ludzie – leukodystrofia - estry cholesterolu w makrofagach – nie jest to lipidoza – dysfunkcje narządów Przewaga fosfolipidów w komórce daje obraz podobny jak przy nacieczeniu tłuszczowym, ale nie barwią się one jak tłuszcze - PAS. Niekiedy w nerkach występuje stłuszczenie resorbcyjne – resorbcja zwrotna związków tłuszczowych moczu pierwotnego w cukrzycy, ketozie, też endocytoza tłuszczu przez krwinki białe i komórki USS w zapaleniu ropnym a komórki glejowe przy rozpadzie komórek nerwowych. PATOMORFOLOGIA PRZEMIANY WĘGLOWODANÓW, GŁÓWNIE GLIKOGENU: Zmiany te wiążą się z: - upośledzonym wchłanianiem jelitowym: pierwotnie: genetycznie uwarunkowany niedobór disacharydaz lub wtórne: zespół złego wchłaniania: - zaburzenia przemiany monosacharydów: np. galaktozemia (zaburzenia przemiany galaktozy), fruktozemia – zmiany w OUN, gałce ocznej, wątrobie, nerkach – u zwierząt raczej nie znane - zaburzenia przemiany glikogenu – głównie w wątrobie: glikogenoliza, glikoneogeneza: - znikanie glikogenu: - ostre stany głodzenia, wstrząs, stres, zimno, oparzenia, odmrożenia - toksyczna glikogenoliza – w enterotoksemii beztlenowej - Clostridia - zaburzenia przemiany węglowodanów (ketoza, cukrzyca) - niedotlenienie – m sercowy - zawał - cukrzyca (wątroba, mm) - nadmiar glikogenu: - w cukrzycy, gdy pojawia się on w komórkach nabłonka cewek nerkowych - zwyrodnienie glikogenowe – degeneratio glikogenes - występujące, gdy nadmierny dopływ glukozy lub upośledzona glikoliza – zwyrodnienie komórek wysp trzustki produkujących glukagon, powodem jest hiperglikemia; też podawanie GKS, schorzenia wątroby, niedobory enzymatyczne wywołujące choroby spichrzeniowe, - spichrzanie – nadmierne gromadzenie się glikogenu na skutek niedoboru enzymów – tzw glikogenozy – niezmienione formy glikogenu, upośledzenie enzymów: alfa-1,4-glukozydazy, fosforylazy, mannozydazy. Powodem mogą być defekty genetyczne lub czynniki żywieniowe – mannozydaza u bydła. Daje różny stopień uszkodzenia komórek. Głównie w nerkach, wątrobie. - nowotwory wywołujące magazynowanie glikogenu Aby mówić o zwyrodnieniu i je identyfikować bierzemy pod uwagę stopień zmian. Ketoza - zaburzenie przemiany węglowodanowej u wysokowydajnych krów lub maciorek – niedobór glukozy, mobilizacja tk tłuszczowej – zwyrodnienie wątroby, powstawanie ciał ketonowych - ubytek glikogenu, stłuszczenie wątroby. ZABURZENIA W PRZEMIANIE BARWNIKÓW ENDO- I EGZOGENNYCH: Zmiany ilościowe i jakościowe. Barwniki gromadzące się w komórkach mogą być wytwarzane w organizmie – pigmentatio endogenes lub mogą pochodzić z zewnątrz = pigmentatio exogenes. Zmiany barwnikowe pochodzenia zewnętrznego – pigmentatio exogenes. Drogi dostania się barwników do organizmu: - przez skórę – tatuaże – na ogół nie powodują ogólnych stanów zapalnych - przez układ oddechowy – mogą powodować znaczne odczyny zapalne - przez przewód pokarmowy - barwienie tkanek w celach doświadczalnych – iv lub do tkanek Pylice – pneumoconioses – powstają wskutek wdychania pyłu – polegają na gromadzeniu się drobnych pyłów nadających nieprawidłowe zabarwienie i wywołujących w płucach odczyn ze strony organizmu. Rodzaje: węglowa – anthracosis pulmonum s generalisata, wapienna – chalicosis pulmonum, krzemowa – silicosis pulmonum, żelazowa – siderosis pulmonum, azbestowa – asbestosis pulmonum. Pylica może być pyłowa – np. pylica węglowa w mieście lub krystaliczna - pylica węglowa u górników – o charakterze kryształów. Są dwa etapy pylicy węglowej: 1 – pyły węglowe nie wywołują żadnych zaburzeń w płucach, wędrują z makrofagami – pylica ogólnosystemowa; 2 – zatrzymują się tworząc depozyty pyłów w ściankach pęcherzyków – makroskopowo drobne punkcikowate zabarwienia. Przy pylicy krystalicznej złogi te powodują duże zmiany w płucach na skutek drażnienia – reakcja zapalna – głównie śródmiąższowe zwyrodnienie płuc lub zmiany o charakterze ziarniniaków – pylica węglowa właściwa – pneumoconiosis anthracotisa – może dojść do włóknienia tkanki i nowotworzenia. Pylica węglowa płuc – anthracosis pulmonum. Droga przez przewód pokarmowy – np. lekarstwa – tetracykliny - żółte zabarwienie kości; sole srebra – srebrzyca komórek śródbłonka, nabłonka, naskórka – argyroza – szaro sine zabarwienie. Przy zatruciu solami Pb, Bi. Hg – szare zabarwienia kosmków jelitowych – przewlekłe zatrucia - ołowica – plumbosis. Barwniki roślinne – karoteny – zabarwienie tłuszczu i tkanki podskórnej na żółto; żołędzie – brunatne zabarwienie. Zmiany barwnikowe pochodzenia wewnętrznego – pigmentatio endogenes: - barwniki tkanko pochodne – melanina, - lipochromy – tzw barwniki samorodne - barwniki krwio- lub żółciopochodne Melanina – brązowy pigment nie zawierający żelaza, nie rozpuszczalny w wodzie i alkoholu, ulega odbarwieniu przez związki utleniające. Gromadzi się we włosach, oku, oponach mózgowych, błonach śluzowych. Wytwarzana w melanosomach melanocytów – w ergastoplazmie i aparacie Golgiego przy udziale tyrozynazy i Cu. Tyrozyna – ulega oksydacji przy udziale tyrozynazy do dwuoksofenyloalaniny i dalej do melaniny. Przy pigmentacji skóry melanosomy są przenoszone do keratynocytów w skórze lub do komórek żernych, w których jest deponowana – makrofagi przenoszące melaninę to melanofagi -> melanofory. Wcześniejszą forma melanocytów są melanoblasty. Melanina ma znaczenie ochronne w stosunku do UV. Przy działaniu UV nie wzrasta liczba melanocytów, rosną tylko ich wypustki i następuje wzmożenie syntezy melaniny – wzrost aktywności tyrozynazy. Poziom melaniny jest nadzorowany przez przysadkę, korę nadnerczy i szyszynkę. Nadmiar melaniny: - piegi – ephelides - ludzie - znamię barwnikowe – naveus pigmentosus – ludzie, zmiana ogniskowa, często prowadzi do N, plamy wątrobowe - czerniaczka – melanosis – nieprawidłowość w gromadzeniu się melaniny, zaburzenie wrodzone, prawdopodobnie ulega cofnięciu z wiekiem, bo nie jest spotykane u starszych zwierząt. Nie pociąga szkodliwych dla ustroju następstw. Nadmierne gromadzenie melaniny może dotyczyć wątroby, płuc, mózgu – u cieląt i owiec – tzw czerniaczka plamista – melanosis maculosa – różnej wielkości ilości i kształtu czarne plamy bez obecności jakichkolwiek zmian chorobowych w narządzie. Melanina występuje w melanoforach. Przykładem czerniaczka wątroby – melanosis hepatis. - czerniak – melanoma – N wywodzący się z melanocytów, może być złośliwy Brak melaniny: - albinizm – albinismus – wrodzona enzymopatia – zaburzenie syntezy tyrozynazy, uogólniony, wrodzony. Częściowy brak wrodzony – bielactwo skóry - defekt receptora dla hormonu stymulującego syntezę melaniny – brak w skórze a jest w oczach. Także defekty różnicowania melanocytów lub defekty w formowaniu się melanosomów – syndrom Chediak-Higasa. - nabyty – vitiligo – w przewlekłych zapaleniach skóry, bliznach – brak jest przenoszenia melanosomów do keratynocytów (prawdopodobnie na skutek zaburzeń w receptorach keratynocytów). Ochronoza – ochronosis - czarne zabarwienie w chrząstkach, więzadłach i tkance łącznej, głównie u ludzi; zaburzenia kwasu homogentyzynowego – w alkaptonurii tworzy się barwnik podobny do melaniny - powoduje wtórne zapalenia stawów na skutek drażnienia. Barwniki krwiopochodne: Hemoglobina: sama może dać nieprawidłowe zabarwienie tkanek – przy przepojeniu barwnikiem – jako zmiana pośmiertna lub przyżyciowo przy masowym rozpadzie krwinek – tężec, wścieklizna – haemoglobionemia, imbibitio – nasiąkanie tkanek i błon śluzowych hemoglobina. Karboksyhemoglobina – Hbtlenkowęglowa – COHb – czad, gaz świetlny – błony śluzowe, narządy, zwłoki, krew – charakterystyczne żywoczerwone zabarwienie (malinowy odcień), krew z reguły płynna. Methemoglobina – trwałe połączenie O2 z Hb bo Fe 2+ przechodzi w Fe 3+ - przy zatruciu sulfona...
bombelspec