Witamina C
Witamina C (kwas askorbinowy) jest niezbędnym, egzogennym składnikiem pokarmowym dla człowieka, małp człekokształtnych i świnek morskich. Pozostałe gatunki zwierząt, dzięki odpowiedniemu układowi enzymatycznemu, mają zdolność syntetyzowania tej wit. z D - glukozy. Objawy niedoboru tej wit., czyli gnilca (szkorbutu), można zaliczyć do najstarszych schorzeń prześladujących człowieka.
Witamina C ma wzór sumaryczny C6 H8 O6. Przy słabym utlenieniu w organizmie przechodzi on w kwas a - dehydroaskorbinowy poprzez rodnikowy związek pośredni nazwany kwasem a - monodehydroaskorbinowym. Te trzy związki stanowią odwracalny układ oksydoredukcyjny ustroju. Siła działania kwasu a - askorbinowego jest ściśle uzależniona od jej budowy. Już niewielkie zmiany strukturalne unieczyniają go. Wit. C jest wchłaniania za pomocą aktywnego transportu, głównie w dwunastnicy i proksymalnym odcinku jelita cienkiego. Maksymalna zdolność absorpcyjna jelit wynosi ok. 120 mg wit. C/dobę.
Rola fizjologiczna
Kwas askorbinowy stymuluje aktywność wielu enzymów poprzez dostarczenie elektronów w celu utrzymania w formie zredukowanej metali grup prostetycznych. Jedna z biologicznych funkcji kwasu askorbinowego polega na utrzymaniu w stanie fizjologicznej sprawności istoty międzykomórkowej. Jest on niezbędny do prawidłowej czynności fibroblastów, osteoblastów i odonoblastów. Komórki te wytwarzają takie substancje międzykomórkowe, jak kolagen, zębinę, oseinę. Wit. C wywiera wpływ na przemianę aminokwasów aromatycznych (głównie tyrozyny), które w przypadkach jej niedoboru opuszczają ustrój z moczem w postaci metabolitów. W przypadkach jej niedoboru powstanie i odkładanie się tych barwników w skórze jest zwiększone. Kwas askorbinowy jest niezbędny do hydroksylacji dopaminy do noradrenaliny. Wit. C przypisuje się także syntezy kotecholamin (A i NA). Wit. ta chroni również adrenalinę i noradrenalinę przed utlenieniem. Należy podkreślić udział kwasu askorbinowego w procesie a - minacji podczas syntezy hormonów peptydowych, takich jak: wazopresyna, oksytocyna, cholecystokinina, gastryna i malanotropina.
Dzięki swoim właściwościom kwas askorbinowy wpływa na wchłanianie z pożywienia, mobilizację, rozmieszczenie w tkankach i komórkach oraz wydalanie jonów metali. Kwas askorbinowy zwiększa wchłanianie żelaza od dwóch do sześciu razy. Kwas askorbinowy wraz z trójfosforanem adenozyny biorą udział w przenoszeniu żelaza związanego z osoczem do wątroby oraz w wbudowywaniu go w ferrynę. Wit. C odgrywa tu rolę w redukcji i uwalniania żelaza trójwartościowego z jego mocnego wiązania białkiem osocza - transfferyną. Kwas askorbinowy stymuluje aktywność i migrację granulocytów i monocytów, transformację limfocytów oraz tworzenie immunoglobulin z klas IgG i IgM. Obserwowane przeciwwirusowe działanie wit. C wiąże się z jej wpływem na odporność organizmu i wytwarzanie interferonu. Bardzo istotne znaczenie ma zdolność wit. C do reagowania z wolnymi rodnikami tlenowymi i przekształcania ich w mniej toksyczne lub nietoksyczne dla komórek ustrojowych związki.
Źródła występowania i zapotrzebowanie na witaminę C
Głównym źródłem kwasu askorbinowego są świeże oraz właściwie przetworzone owoce i warzywa. Dla człowieka jako źródło wit. C na pierwszym miejscu należy wymienić warzywa kapustne i owoce jagodowe, na drugim: ziemniaki (zależnie od pory roku), na trzecim: żółte i zielone warzywa i owoce, a na czwartym: pozostałe warzywa i owoce. Z produktów pochodzenia zwierzęcego tylko wątroba i nerki. Inne produkty np. masło, mleko krowie zawierają bardzo mało wit. C lub nie zawierają jej wcale.
Zapotrzebowanie na wit. C zwiększa się pod wpływem różnego rodzaju stresów, u osób w wieku podeszłym, palących dużo tytoniu, u alkoholików, pacjentów po operacji, a być może u osób z miażdżycą.
Tabela 1.0. Dobowe zapotrzebowanie na witaminę C [mg]
Grupa wiekowa Zapotrzebowanie
Powyżej 1 roku życia
35
1 - 10 lat
45
11 - 14 lat
50
15 lat i więcej
60
Kobiety ciężarne
80
Kobiety karmiące
100
Tabela 1.1. Zawartość witaminy C w wybranych produktach [mg/kg s.m]
Źródło
Zawartość
Owoce dzikiej róży
550
Porzeczki czarne
150-260
Porzeczki czerwone
30-60
Jagody czarne
20
Truskawki
40-90
Cytryny
Pomarańcze
40-60
Mandarynki
30
Grepefruity
35-45
Jabłka
10-30
Gruszki
2-17
Śliwki
3-7
Banany
6-12
Chrzan
100-140
Kapusta biała
35-40
Kapusta kiszona
0,4-16
Kapusta czerwona
45-85
Kalafior
85-150
Marchew
5-10
Niedobory witaminy C u ludzi
W pierwszym okresie niedoboru wit. C są nietypowe, pojawiają się np. nieokreślone bóle w stawach, kończynach i kręgosłupie, utrata apetytu, uczucie ogólnego wyczerpania, szybkie męczenie się nawet po niewielkim wysiłku fizycznym, zadyszka. W kolejnych okresach niedoboru występują krwawienia z dziąseł, samoistne lub przy myciu zębów. Dziąsła są bolesne, silnie zaczerwienione i krwawią samoistnie. Pomiędzy zębami gromadzą się ślina, osad i ropa. Zapach z jamy ustnej jest zgniły. Dookoła mieszków włosowych pojawiają się zrogowaciałe grudki, a następnie punktowe wybroczyny: najpierw na pośladkach, ustach i podudziach, a następnie na kończynach górnych i plecach. Przyczyną tego jest kruchość drobnych naczyń krwionośnych i zanikanie substancji spajających ich śródbłonek. Gojenie się ran jest wyraźnie upośledzone wskutek gorszego wytwarzania się tkanki łącznej. Przy niedoborze wit. C bardziej zaawansowanym zaczyna się wyraźnie skłonność do większych krwawień, szczególnie w skórze, w mięśniach i dziąsłach. Niekiedy występują krwawienia z błon śluzowych żołądka, jelit i układu moczopłciowego.
Gnilec niemowlęcy występuje przede wszystkim u niemowląt karmionych mlekiem krowim, rzadko natomiast pojawia się u dzieci karmionych piersią. Choroba ta rozwija się zazwyczaj między 6 a 12 miesiącem życia. Wczesnymi jej objawami są: drażliwość, niepokój, utrata łaknienia i spadek masy ciała. Zmiany w dziąsłach występują dopiero po pojawieniu się zębów. Cechą charakterystyczną gnilca dziecięcego są zmiany w kościach. W zaawansowanym gnilcu niemowlęcym stwierdza się krwiomocz, krwawe wymioty i biegunki, a czasami wylewy do opon mózgowych. Dzieci chore na gnilec często gorączkują.
sussiq