Łacek MIeczysław _ Ojcowie Pustyni.pdf

O. Mieczysław Łacek OSPPE

Z DUCHOWOŚCI

OJCÓW PUSTYNI

Wydanie II

Jasna Góra 2002

Spis treści:

Wykaz skrótów

Wprowadzenie

I. PUSTELNICY

A. PUSTELNICY EGIPSCY

1. Wyprawa na Pustynię Egipską św. Rufina z Akwilei (394)

2. Badania O. Bazylego Degórskiego, paulina

3. Pustelnicy z Pustyni Nitryjskiej

4. Wędrowni pustelnicy (pustelnicy bez pustelni)

5. Matki pustyni

6. Pustynni rodzice

B. PUSTELNICY PALESTYŃSCY

C. PUSTELNICY SYRYJSCY

1. Syryjscy pisarze ascetyczni

2. Sylwetki syryjskich pustelników

D. PUSTELNICTWO BIZANTYJSKIE

1. Podstawy

2. Z Góry Olimp do konstantynopolskiego Studios

3. Inne miejsca, inne czasy

4. Góra Atos

5. Hezychazm

6. Bizantyjscy słupnicy

E. PUSTELNICTWO ROSYJSKIE

1. Początki: monastycyzm kijowski

2. Północna Tebaida

3. Rosyjski hezychazm

4. Renesans filokaliczny

II. DUCHOWOŚĆ OJCÓW PUSTYNI

A. SAMOTNOŚĆ

B. MILCZENIE

C. SZUKANIE BOGA

1. Spotkanie z Bogiem poprzez modlitwę

a) Miejsca i czas spotkania z Bogiem

b) Sposoby modlitwy

c) Postawy modlitewne

d) Wartość modlitwy

2. Spotkanie z Bogiem poprzez przyrodę

D. PUSTYNIA MIEJSCEM WALKI ZE ZŁEM W SOBIE I Z SZATANEM ZAKOŃCZENIE

BIBLIOGRAFIA

Wykaz skrótów

APO

Zbiór alfabetyczny grecki. Polskie tłumaczenie: Apoftegmaty Ojców

Pustyni, t. 1, Gerontikon Księga Starców, tłum. M. Borkowska OSB,

Kraków 1994, Źródła monastyczne 4.

N - Apoftegmata, teksty ze zbioru bezimiennego, ogłoszonego w oryginale

greckim przez F. Nau, Apophtegmes du manuscrit Coislin, „Revue de

l’Orient Chretien” 12 –14 (1907) i 17 – 18 (1913).

NAU -

F. Nau, Apophtegmes du manuscrit Coislin, „Revue de l’Orient Chretien”

12 –14 (1907) i 17 – 18 (1913).

Wprowadzenie

Pierwsze wyraźniejsze oznaki życia pustelniczego można odnaleźć w Indiach .

Podobno dwa tysiące lat przed narodzeniem Chrystusa w Indiach byli mężczyźni, którzy

zaszywali się w lasach, by szukać Absolutu i by nawiązać z Nim kontakt. Świat nie miał

dla nich znaczenia. Był złudzeniem. Oni mieli się zająć wyzwoleniem wewnętrznym. „ Ich

celem jest wyjście z piekielnego kręgu stwarzanego przez kolejne wcielenia ” 1 . Wielu

żonatych mężczyzn po narodzeniu się wnuka, za poradą guru (mistrza) także udawało się

na odludzie lub stawało się wędrownymi mnichami „ wyrzekającymi się ”. Istniało

przekonanie w niektórych krajach, np. w Tajlandii, że każdy powinien być przez jakiś czas

pustelnikiem 2 .

W islamie istniał ruch zwany sufizmem. Nazwa pochodzi od wełnianego ubrania (suf)

noszonego przez ascetów żyjących zazwyczaj samotnie. Praktykowali oni

wstrzemięźliwość, poświęcali się ćwiczeniom duchowym, całkowicie oddawali się Bogu,

chcieli żyć w Jego obecności i oddawać Mu czysty kult. Niestrudzenie powtarzali modlitwy

i litanie 3 .

Ruch eremicki towarzyszy Kościołowi od samego początku (greckie: eremia znaczy

pustynia). Pustelnicy rekrutowali się ze wszystkich warstw społecznych.

Od końca III wieku po narodzeniu Chrystusa od anachoretów zaludniła się pustynia

egipska (pustynie na skraju Górnego i Dolnego Egiptu), później pustkowia Syrii, Małej

Azji i Europy 4 .

W IV w. ruch eremicki pojawia się we Włoszech i na sąsiadujących wyspach. Ok. roku

360 św. Marcin z Tours zakłada wioskę pustelniczą w Marmoutier dla 80 osób (kapłanów i

świeckich). Następne pustelnie powstały w Galicji, w Prowansji, zwłaszcza na wyspach

Lerynu, a także w Irlandii, Szkocji i Walii. Często eremici z Wysp Brytyjskich jako

„pielgrzymi dla Boga” udawali się na kontynent, by tutaj zakładać eremy, podejmując

jednocześnie działalność apostolską.

Powrót eremityzmu obserwujemy w średniowiecznym Bizancjum, które miało swe

źródło w ruchu obrazoburczym, który spowodował migrację mnichów na Athos (XI w.).

Praktykowano tu życie pustelnicze zbiorowo w tzw. skitach, a także indywidualnie w

niezależnych pustelniach (kaliwi), czy też w jaskiniach skalnych Świętej Góry Athos,

gdzie podjęto na nowo ideę hezychazmu – uzyskanie stanu zupełnego wyciszenia i

pokoju (przeżywanie samotności wewnętrznej).

W tym czasie (XI w.) następuje rozkwit życia pustelniczego i na zachodzie Europy,

zwłaszcza na granicy Francji i Niemiec. W górach, lasach, grotach, na wyspach powstają

pojedyncze pustelnie usytuowane na polanach, w pobliżu źródła wody, oddzielone często

głęboką fosą chroniącą przed dzikimi zwierzętami. Powstają wtedy zakony pustelnicze

Kamedułów we Włoszech, Kartuzów we Francji i w XIII w. Paulinów na Węgrzech (z

pustelników z Niziny Węgierskiej). W Czechach pustelnik Prokop założył wspólnotę

eremicką opartą na regule św. Benedykta. W Polsce znamy m.in. Pięciu Braci Polskich,

kamedułów żyjących na terenach dzisiejszej Wielkopolski, którzy ponieśli śmierć

męczeńską. Inni to Andrzej Świerad i Benedykt, zamieszkujący okolice opactwa św.

Hipolita w Zabor.

W XV i XVI wieku Ruś przemierzali pustelnicy tzw. starcy. Pod koniec XVIII wieku taki

sposób życia odnowił św. Paisjusz Wieliczkowski (+1794). Inni to Serafin z Sarowa

(+1833) i Ambroży z Optimia Kozielskiego (+1892).

W obecnych czasach odżywa ruch eremicki. Pustelnie zaczynają organizować m.in.

karmelici, Wspólnota św. Jana Chrzciciela na wyspie Vancouver pod kierownictwem

Jacqes’sa Winadiego i inni. Kościół katolicki, prawosławny i anglikański podkreśla wielką

rolę eremityzmu w budowaniu ekumenicznej jedności Kościoła.

Autorzy piszący o życiu pustelników mówili o różnych motywach pójścia na pustynię 5 .

1) Poszukiwanie raju na ziemi:

„O pustynio – woła św. Hieronim – kwitnąca kwiatami Chrystusa! O samotności

rodząca kamienie, z których w Objawieniu [św. Jana] buduje się miasto wielkiego króla

[…] Jak długo – pyta przyjaciela – będą cię przytłaczać cienie dachów? Jak długo będzie

cię zamykać więzienie zadymionych miast? Wierz mi, nigdzie nie widzę tyle świateł, co

tu 6 .

2) Ucieczka od świata

Pustelnik uciekał od świata, bo czuł potrzebę zabezpieczenia się przed jego

propozycjami, przed złem tego świata. Szukał ciszy poza miastem, by usłyszeć głos

Boga.

Abba Marek rzekł do Abba Arseniusza: „Dlaczego od nas uciekasz?” Starzec mu

odpowiedział: „Bóg widzi, że was kocham. Ale nie potrafię przebywać naraz z Bogiem i z

ludźmi. Wszystkie tysiące i miriady zastępów niebieskich mają tylko jedną wolę; ludzie

mają wiele pragnień: nie potrafią zostawić Boga, a przyjść do ludzi 7 .

Pustynia usuwa wszystko co przeszkadza w wewnętrznej jedności z Bogiem.

3) Walka z namiętnościami

Pustynia narzuca powstrzymywanie się od jedzenia i picia, sprzyja umartwianiu i

sprzeciwia się potrzebom związanym z przyjemnościami i wygodami. Na pustyni człowiek

uwalnia się od sił, które ciągną go w dół. Uczy samodyscypliny i wyrzeczenia.

4) Protest wobec instytucjonalnego Kościoła

Niektórzy autorzy twierdzą, że pójście na pustynię było protestem wobec

przystosowania się Kościoła do otaczającego świata, że jest opozycją do społeczeństwa,

jego norm, instytucji i instytucjonalizacji Kościoła (A. D. Knock). Równocześnie jest to

protest przeciwko złu panoszącemu się w Kościele (panoszące się herezje, arianie, którzy

zmonopolizowali biskupstwa):

Odrzucono ze wzgardą dogmaty Ojców – pisze Bazyli – za nic ma się apostolską

tradycję, wymysły nowatorów panoszą się po Kościołach. Nie o Bogu ludzie już

rozprawiają, ale popisują się w matactwach. Mądrość tego świata zajmuje pierwsze

miejsce, sponiewierana jest chwała Krzyża. Wygania się pasterzy, a ich miejsce zajmują

okrutne wilki, rwąc w strzępy owczarnie Chrystusa. Domy modlitwy opuszczone przez

gromadzących się w nich dotąd, pustkowia zaś pełne udręczonych 8 .

Kościół hierarchiczny nie żył dawnymi ideałami: biskupi walczyli o bogatsze

biskupstwa, posiadali swoje dwory, „powiększali frędzle w swoich szatach”, „mieszkali w

wielopokojowych domach z rzeźbionymi drzwiami i malowanymi szafami” (H. Workman).

Ucieczka od takiego zinstytucjonalizowania Kościoła była jednocześnie protestem jak i

działaniem pozytywnym, ukazującym inne wartości (A. V. G. Allen).

5) Czy to może tchórzostwo?

Wiele osób uciekło na pustynię przed prześladowaniami. Czuli się słabi i bali się, że

pod wpływem tortur zaprą się Boga. Bali się też tego, że świat ich zmieni na gorszych.

6) By uniknąć płacenia podatków?

Tak sądzą niektórzy. W Europie Zachodniej cesarz Dioklecjan od 284 do 305 wpędził

chłopów w nędzę podatkową. Ściągał skutecznie podatki na rzecz finansowania wojska i

administracji. Wielu chłopów niezdolnych do płacenia podatków uciekało do puszczy. W

roku 375 cesarz Waleni nakazał Komesowi Wschodu pomaszerować z legionistami na

Pustynię Nitryjską, by przeczesać osady pustelnicze. Wielu sprowadzono do ich

rodzinnych gmin, by spełniali swoje obowiązki w rodzinach i płacili podatki. Ci, eremici,

którzy się temu przeciwstawiali pałkami byli zatłuczeni na śmierć (wg św. Hieronima) 9 .

7) By uniknąć wojska?

Cesarz utworzył „Legion Tebański”, by bronić północnych rubieży cesarstwa. Byli to

młodzi chrześcijańscy wieśniacy z Egiptu, wywlekani siłą z pola do służby w armii

cesarskiej na barbarzyńskiej Północy. Wielu uciekało przed tym na pustynię 10 .

Dla pustelników wzorem byli Abraham, Mojżesz i Eliasz. Abraham na rozkaz Boży

wychodzi ze swej ziemi ojczystej: Wyjdź z twojej ziemi rodzinnej i z domu twego ojca

(Rdz 12,1). Wyszedł, nie wiedząc dokąd idzie (Hbr 11,8). Mojżesz przewodnik Izraelitów,

którzy wydostali się z niewoli egipskiej i doszli do Ziemi Obiecanej i wzór modlitwy

wstawienniczej (wznoszone ręce) (Wj 17, 11-12). Eliasz oddala się na górę Horeb albo

Karmel, by spotkać się z Bogiem (Oz 2,16) 11 .

Pustelnicy naśladowali życie Aniołów. Bo kontemplowali Boga jak Aniołowie,

wpatrywali się ustawicznie w oblicze Ojca jak Aniołowie, uwalniali się od niewoli ciała.

Pustelnicy nawet fizycznie upodabniali się do Aniołów, bo jaśniało ich oblicze 12 .

Życie pustelnicze to powrót do niewinności Adama: przebywał on tam w rozkoszy

rajskiej, w modlitwie, w kontemplacji, we wszelkiej chwale i czci, w zdrowej harmonii

wszystkich władz i w zgodności z naturą, która została mu dana 13 .

Nie wszyscy pustelnicy wytrzymywali na pustyni. Wielu ginęło nie znajdując wody.

Niektórzy „popadali w szaleństwo”. Inni po powrocie z pustyni oddawali się nierządowi,

czy pijaństwu 14 .

Czy pustelnicy uczestniczyli we Mszy św.? Zazwyczaj tak. Od poniedziałku do piątku

przebywali na pustyni. W sobotę wczesnym rankiem albo już wieczorem w piątek,

wyruszali w drogę do wiosek na skraj pustyni, do świątyń. Wieczorem w soboty

odprawiano Msze św. Przed nimi urządzano często „agapy” – „uczty miłości”. Potem

wracano do swoich pustelni. Większe osady pustelników miały własne świątynie 15 .

Jak się odżywiali pustelnicy? Żywili się ziołami, owocami (zazwyczaj palm), warzywami,

czy zbożami, które sami sobie wyhodowali. Są wzmianki również o tym, że kruki

przynosiły im jedzenie (chleb). Niektórzy sami przygotowywali sobie posiłek. Niektórzy

autorzy twierdzą, że trzecie pokolenie pustelników odkryło witaminy: „endywia, sałata i

pory, figi, daktyle i oliwki przemieniły postępową pustelnie w oazę odnowionego

zdrowia” 16 . Kasjan mówi, że wąchał nawet wędzoną szynkę oraz marynowaną rybę. Pili

także wino 17 .

Jak mieszkali pustelnicy? Mieszkali w grotach, w chatkach itp. Praktykowano także

oryginalne sposoby odosobnienia: niektórzy mieszkali w beczce inni na platformach.

Najwięcej słupników było w Syrii. W r. 1526 Sigismound baron von Herberstein w

południowo-wschodniej Rosji podziwiał całe kolonie świętych słupników 18 . Na Zachodzie w

środku Ardenów, w środku zimy ok. 565 r. na kolumnie bogini Diany stanął wędrowny

mnich przybyły z Tours – Wulflaicus. Biskup Trewiru Magnerich kazał mu zejść z

kolumny, aby nie udawał słynnego Szymona Słupnika i wrócić do klasztoru. Bojąc się

krzyku biskupa, uczynił to 19 . Znana jest też „kolonia 100 słupniczek” z X wieku z Góry

Oliwnej w Jerozolimie, surowo rządzonych przez męskiego świętego słupnika, o którym

pisze Epifaniusz 20 . Różny był los tych słupników. Niektórzy zostali zabici przez piorun, jak

np. Symeon (Ega). Święty słupnik z Beth-Kardagh w Mezopotamii w XI w. został zabity

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: