The Project Gutenberg EBook of Dissertatiunculae Quaedam
Critico-Theologicae, by John Henry Newman
This eBook is for the use of anyone anywhere at no cost and with
almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or
re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included
with this eBook or online at www.gutenberg.net
Title: Dissertatiunculae Quaedam Critico-Theologicae
Author: John Henry Newman
Release Date: October 15, 2010 [EBook #34078]
Language: Latin
Character set encoding: ISO-8859-1
*** START OF THIS PROJECT GUTENBERG EBOOK DISSERTATIUNCULAE QUAEDAM ***
Produced by Steven Giacomelli, Keith Edkins and the Online
Distributed Proofreading Team at http://www.pgdp.net (This
file was produced from images generously made available
by The Internet Archive/Canadian Libraries)
Transcriber's note: A few typographical errors have been corrected: they
are listed at the end of the text.
* * * * *
DISSERTATIUNCULAE QUAEDAM
CRITICO-THEOLOGICAE
AUCTORE
JOANNE H. NEWMAN
ANGLO
[Illustration]
TYPIS S. CONGREGATIONIS DE PROPAGANDA FIDE
------
MDCCCXLVII.
REVERENDO PATRI
ANTONIO BRESCIANI
E SOCIETATE IESV
COLLEGII VRBANI RECTORI
VIRO LECTISSIMO
NOBIS HOSPITIBVS SVIS ET LINGVA PAENE BARBARIS
ACCEPTISSIMO
HOC SERENISSIMORVM DIERVM
SVB EIVS TVTELA ACTORVM
QVALECVNQVE MONVMENTVM
COMMENDATVM DICATVMQUE
VELIMVS
MONITUM
Opuscula haec qualiacunque, ex nupera Oxoniensi Bibliotheca Patrum maxima
ex parte desumpta, Latine autem liberius reddita, criticis prudentioribus
commendo; id aegre ferens, quod, notulis quibusdam meis domi relictis,
minus prodeunt accurata, quam pro ratione studiorum meorum a benevolis
sperari potuisset.
In Fest. S. Anselm.
1847.
DISSERT. 1. De quarta Oratione S. Athanasii contra Arianos pag. 1
2. De Ecthesi Ephesina contra Paulum Samosatenum 24
3. De vocibus [Greek: prin gennêthênai ouk en]
Anathematismi Nicaeni 41
4. De vocibus [Greek: ex heteras hupostaseôs ê ousias]
Anathematismi Nicaeni 58
{1}
DISSERTATIO I.
DE QUARTA ORATIONE S. ATHANASII CONTRA ARIANOS.
Quatuor illas, quas vulgo vocant, Athanasii Orationes contra Arianos partes
esse unius operis, recentioribus criticis persuasissimum est; post ipsum,
ut videtur, Photium, qui codice CXL ad [Greek: pentabiblon] Athanasii
provocat. Profecto Montefalconius, ut in re minime dubia, omni probatione
praeter ipsam librorum structuram supersedendum judicat. «Nihil opus est
longiore disputatione, cum clarum sit ex hisce ipsis quatuor Orationibus,
nihil eas commune cum ullo alio opere habere; sed ita inter se cohaerere,
ut unum ipsae opus simul conficiant, quarum prima sit principium, quarta
autem omnium sit finis, quam sane ob causam sola haec ultima solita
terminatur conclusione.» Athan. _Opp._ t. I. pp. 403, 4. Haec ille; qui
tamen paullo submissius loquitur, cum in _Praefat._ sua p. XXXV, et in
_Vit. Athan._ p. LXXII, concedit eas non esse exaratas certo aliquo
consilio prius inito, sed, decursu controversiae, alteram ex altera, quo
res majorem haberet lucem, fuisse productas; id quod praecipue cernitur in
secunda et tertia incipientibus, ubi sanctus Doctor, more suo,
disputationem jam forte longiorem, propter haereticorum tamen pervicaciam,
continuandam judicat.
Nec minus liquida res est Tillemontio, scribenti: «Les quatre oraisons sont
toutes liées ensemble, et en un même corps, comme il paraît principalement,
parce-qu'il n'y a que la derniere qui finisse par la glorification
ordinaire.» {2} _Mem. Eccl._ t. 8. p. 701. Et alibi: «Il est certain que
ces quatre discours ... semblent ... ne faire qu'une seule pièce, qu'on
aura partagée tantôt en quatre, tantôt en cinq.» p. 191.
Tillemontii vestigia sequitur, tanquam pedissequus, Ceillerius, _Aut.
Eccl._ t. 5. pp. 217, 218. qui cum Montefalconio consentit posteriores
libros, vice quemque sua, anteriorum partes suscipere.
Jam prius Petavio, Incarnationem V. D. tractanti, idem excidit judicium; eo
gravius, quod obiter doctissimo theologo elapsum est. Dum enim Epistolam
Athanasii _ad Ep. Aeg. et Lib._ contendit non esse revera partem Orationum
contra Arianos, (ut tum temporis ab Athanasii Editoribus habebatur,) quia
scilicet illa Epistola non spectat, nisi in parte quadam, ad doctrinam
Arianorum, haec monet: «Non est ejusdem cum sequentibus argumenti, nam _in
istis_ adversus _Arianam_ haeresim disputat etc. ... prima autem, (i. e.
_Epist. ad Ep. Aeg. et Lib._) nihil horum facit.» _de Incarn. v._ 15. §. 9.
Auctoribus tamen tam gravibus atque inter se consentientibus hic contra
eundum est; cum plane comprobari possit, ut puto, et sine magno conatu,
quartam illam contra Arianos Orationem non esse contra istos haereticos ab
Athanasio scriptam, neque prorsus esse orationem, ne disputationem quidem
continuam, sed esse conglutinationem quandam fragmentorum theologicorum,
vel annotationum seriem, variae et longitudinis et materiae, praecipue de
haeresi Marcelli et Photini, aliqua ex parte de Sabellianismo et
Samosatenismo, vix aut ne vix quidem contra Arianos. Quam sententiam his
argumentis fultam velim.
§. I. DE STRUCTURA LIBRI.
1. Jam hoc praemittendum est;--nusquam, ut credo, ab antiquis ad Orationem
hanc quartam provocari, tanquam ad partem operis Athanasii «_contra
Arianos_,» vel «_de Trinitate_;» cum secunda contra et tertia laudantur a
Theodoreto, {3} Justiniano, Cyrillo Alexandrino, Facundo, Concilio
Lateranensi sub Martino I. habito, Agathone Pontifice, et aliis, idque illo
ipso numerandi ordine qui etiamnum servatur in editione Maurina.[1] Quamvis
autem Photii, de toto opere ut quinquepartito loquentis, interpretes esse
quodammodo videantur, et Concilium Oecumenicum Septimum, et Epistola
Agathonis in Sexto, cum tertiam Maurinam pro quarta habent, inde tamen non
concludi potest quartam Maurinam, de qua hic quaestio est, comprehensam
fuisse ut quintam partem [Greek: pentabiblou] Photii. Quoniam enim in uno
codice haec Maurinorum quarta vocatur sexta Oratio, alia quaedam ibi
reperienda est quinta; quae quidem, Montefalconio judice, est opusculum
illud quod vulgo appellatur «_de Incarnatione contra Arianos_,» quod re
ipsa in aliquibus codd. quintae nomen gerit. Sunt porro codices qui
Epistolam _ad Ep. Aeg. et Lib._ quae in codd. solebat esse prima, quartam
nominant; alius autem est Montefalconii, ex quo quarta illa Maurinorum
plane excidit. Accedit quod in codice quodam Bodleiano (Roe 29. an. 1410.)
opusculum _de Incarnatione contra Arianos_ tres priores subsequitur
orationes, quartae vice. Aliis autem codd. quarta Maurinorum quinta est;
aliis Epistola _ad Ep. Aeg. et Lib._ est «tertia contra Arianos,» Epistola
_de Sent. Dion._ in duas partes divisa, pro prima et secunda, ut videtur,
habita. Quare, cum adeo varietur in codicibus, nulla praescriptio est ex
usu editionum, cur quarta haec oratio adsciscatur in numerum earum, quae
cum Arianis bellum gerunt.
2. Deinde notandum est, librum hunc ipsa fronte sua prodere se non esse
orationem similem illarum quae ei praeierunt. Nam, cum secunda illa et
tertia prooemium utraque suum habeat, in quo mentio fit gravissimi illius
argumenti, quod ab illis est continuandum, nihil contra aut scopo definitum
aut ratione ordinatum in quarta incipiente reperitur. In argumentum suum,
quicquid sit illud, nullum enim {4} profitetur, praeceps ingreditur,
propositionem prae se ferens categoricam quandam ex Evangelista desumptam,
«Ex Deo Deus est Verbum, nam Deus erat Verbum;» plane omisso verborum illo
apparatu et verecunda dicendi pompa, qua in limatioribus suis operibus, res
divinas tractaturus, utitur sanctissimus Praesul.
Nec aequabilius aut liquidius fluit postea orationis cursus, sed turbatus
semper, incertus, mutabilis. Nam saepius materies subito profertur nova, ut
in sectionibus 6, 9, et 25 editionis Maurinae; id quod amanuensibus tam
plane constitit, ut in quinque codd. interpolatum testentur inter sectiones
12 et 13 opusculum _de Sabbatis et Circumcisione_, Athanasio dubie a
Maurinis (t. II. p. 54.) inscriptum. Plane diversum est ab hoc genere
disserendi aequabile illud et bene continuatum sancti oratoris eloquium,
qui tam soleat priorem materiem suam producere et tanquam abdere in proxime
sequentem, et rem cum re tam callida junctura colligare, ut editori
difficillimum sit disputationis cursum ad certa quaedam capita revocare.
Accedit quod tres illae quae praecedunt Orationes commercium inter se ultro
citroque habent, et ad se mutuo respiciunt, et complent definita quaedam
docendi vestigia, quae terminantur prope exeunte tertia. Integra quaedam
disputatio, in Scripturis contra Arianos explicandis tota, continuatur a §.
37. primae ad §. 59. tertiae; ante tertiam in locis Propheticis et
Apostolicis, per tertiam in Evangelicis versata. Incipit autem, procedit,
et terminatur scopo ecclesiastico, seu canone fidei, proponendo, ut
divinorum oraculorum justo interprete[2]. At in hac accurata rerum
dispositione nullam plane sedem sibi potest vindicare quartus ille liber
seu Oratió Maurinorum.
Quid quod in verborum quoque usu sui similis est quartus liber, aut saltem
dissimilis trium Orationum. Nam {5} in illo, coeteris licet breviore,
vocula celeberrima [Greek: homoousion] ter reperitur, vid. §§. 10, 12. at
eandem in tribus illis omnino non occurrere dicendum est, cum solitarius
iste locus, _Orat._ I. 9. qui eam continet, symboli quandam fert speciem,
ut ex ipso loco intelligitur, neque in propriam Athanasii disputationem
cadit. Contra, verbum illud omittitur aliquando in Orationibus tribus, ubi
jure posset quaeri[3]. Deinde in _Orat._ II, 78, 79, 80. ut in _Gent._ 40
et 46. _Incarn._ V. D. 20. _ad Serap._ IV, 20. verbum [Greek: autosophia]
reperitur; at in quarta reprobatur idem, Petavio judice, (_de Trin._ VI,
11.) ut Sabellianum. Tum hoc quoque e minutioribus rebus ad rem nostram
facit, quod tres illae, in Sanctissima Trinitate praedicanda, illustratione
uti solent ex luce et ejus irradiatione desumpta; quarta vero, modo ignem
non lucem, modo ignem et lucem inducit. Depravato denique textu haec
graviter laborat; illae non laborant.
3. Profecto, ut antea dictum est, etiam hoc in quaestionem venit, an forte
portiones saltem aliquae hujus libri fragmenta sint tantummodo cujusdam
operis, vel plurium operum; vel notulae rudiores subita manu scriptis
mandatae, prout menti occurrerent; vel capita controversiarum; quae casus
rerum temere in unum cumulum congesserit. Peregrinum omnino opusculum,
forte non Athanasii, illud _de Sabb. et Circumc._ nonnunquam in medium hunc
librum intrusum jam diximus; praeterea, (quod praecipue ad rem nostram
facit) idem opusculum re ipsa consociatur cum fragmento quodam Epistolae
_de Decr._ et Tractatu _In illud omnia_, quasi totum quid, quamquam nihil
cum illis habet commune, in codd. omnibus, excepto uno, quos memorant
Maurini. Alterum exemplum cernitur in Sermone Majore _de Fide_, qui in
Montefalconii _Nova Collectione_ editus est, qui autem vix aliud {6} est
quam series quaedam portiuncularum ex variis Athanasii operibus in unum
comparatarum. Praeterea, quod attinet ad librum nostrum, in codd. quibusdam
singulis partibus singuli praeponuntur tituli; ut [Greek: tous
sabellizontas, k. t. l.] in sect. 9; in sect. autem 11, [Greek: pros tous
legontas hoti, k. t. l.] Porro «illi» et «ille» stant aliquando, nullo
antecedente. Sed et infractum illud et inordinatum in orationis filo,
indicium aliud est multiplicis et disparis materiae. Quid quod §. 25. in
duas partes temere secat quod alioqui continuum haberet cursum a 15 ad 36;
§. 11. autem mentionem ultro objicit alicujus rei quam in praecedentibus
frustra quaesiveris. Tum §§. 6 et 7, quae solae pertinent ad Arianos,
jacent inter argumentorum locos Arianis plane alienos, stylum autem sapiunt
dilucidum illum et liberum Orationum trium; qui quidem stylus aliqua ex
parte in §§. 14, 17, 27, 28, et 34. reperitur.
Notatu etiam dignum est, a Montefalconio in Monito suo Epistolae Encyclicae
praefixo esse observatum, phrasim illam [Greek: hoi peri Eusebion] non
adhibitam esse ab Athanasio post Eusebii mortem; «Neque enim sequaces
Eusebii jam defuncti usquam apud Athanasium [Greek: hoi peri Eusebion]
vocantur, sed [Greek: koinônoi tôn peri Eusebion] vel [Greek: klêronomoi
tês asebeias tou Eusebiou].» t. I, p. 110. Jam hanc ipsam phrasin legimus
in sectione 8. hujus Orationis quartae; unde sequitur, cum Eusebius
discesserit e vivis an. 341, Oratio autem prima scripta fuerit circ. an.
358, quartam hanc, qua Orationum seriem concludi creditur, scriptam esse
ante primam, qua series orditur; sin minus, saltem portionem eam quartae,
quae phrasin [Greek: hoi peri Eusebion] continet, primae esse priorem, vel
(quod idem valet) quartam ex pluribus disputationibus esse conflatam.
Plura adhuc sunt quae in hac re possint offerri; nam sectiones 1-5, 9, 10,
versantur in argumento plane suo, quod in reliquo libro nusquam attingitur.
De [Greek: monarchiai] tractant; verbo autem [Greek: archê] utuntur pro
_origine_, ut in prioribus Orationibus moris est; cum idem usurpetur pro
_initio_, {7} sectionibus hujus libri 8, 25, 26, 27. Porro in disputatione
§§. 30-36 singularis usus est epitheti [Greek: theios] ad Christum
adhibiti; vox quoque [Greek: noein] ejusdem loci propria est.
Quod porro singulare est in hoc libro, ut stylo signum imprimat, argumentum
autem idem non leve quod de serie quadam annotationum polemicarum nunc
agimus, non de justo et simplici opere, frequentia illa est vocabulorum
hujusmodi, [Greek: peusteon] 2, e. [Greek: erôtêteon] 3, f. 4, a. [Greek:
lekteon] 4, init. 6, d. 10, a. [Greek: elenkteon] 3, a. 4, e. [Greek:
eresthai dikaion, kalon] etc. 11, d. 14, a. 23. b. Cujus generis sunt illa
quoque, [Greek: akolouthêsei ta en tois emprosthen atopa eirêmena], e. g.
2, e. 4, e. 4 fin. 15 init. 26, b. 26 init. quibuscum conferamus
elegantiorem periodi cursum, _Orat._ II, 24, b. [Greek: kalon autous
eresthai kai touto, hin' eti mallon ho elenchos, k. t. l.] ejusmodi sunt
etiam [Greek: to d' auto de kai peri dunameôs], §. 3; quae omnia
Aristotelem sapiunt, non Athanasium. Videsis etiam locos Scripturae sacrae
subito propositos ut materiem disputandi, ut in §§. 1, 5, 9, et 31.
Aristotelem etiam agit in hoc libro sanctissimus Doctor in effatis suis
theologicis proferendis; e. g. [Greek: ei agonos kai anenergêtos ho Theos],
4 fin. [Greek: to ek tinos huparchon huios estin ekeinou], 15, c. [Greek:
houden hen pros ton patera, ei mê to ex autou]. 17, d. [Greek: ôn ouk estin
eis tas kardias ho huios, toutôn oude patêr ho Theos], 22, b. [Greek: ei mê
huios, oude logos; ei mê logos, oude huios.] 24 fin.
4. Ulterius nunc progrediendum est; liquet enim Athanasium hoc in libro non
raro innuere se non doctrinam solum haereticorum percellere, sed haereticos
ipsos; tamen de nominibus tacet; quod contra fit in Ariana sua
controversia, ubi liberrime loquitur de Ario, de Eusebio, de Asterio, et
aliis ejusdem sectae. Hic contra, licet occurrant certe [Greek: hoi apo tou
Samosateôs], et [Greek: kata Sabellion], adversarii plerumque anonymi, unus
aut plures, in campum descendunt, vel potius illabuntur; ut colligi potest
ex [Greek: phate] 9 init. [Greek: piptousi] 11 init. [Greek: hupelabe] 13
init. [Greek: auton toiauta legonta] 14, a. [Greek: hoi touto legontes] 15
init. [Greek: kat' autous] 21 init. [Greek: kat' ekeinous] 22, c. Vid.
etiam 8, c. 13, c. 20 init. 23, c. 24, a. 25, b. 28 init. Jam si acer ille
accusatorius stylus huic libro abest, in hac {8} re saltem, si non in alia,
a praecedentibus tribus differt, in quibus illa oratoris vis et fervor
animi praecipue cernitur; at audacius quiddam nunc dicendum est, scilicet
necessitudinem fortasse aliquam fuisse Athanasio cum quibusdam istarum
factionum hominibus, quibus sagax et benevolus praesul, licet
congrediendum, tamen aliquatenus parcendum duxerit.
Deinde observandum est haeresim, de qua per totum paene librum agitur,
licet Sabellianae proximam, non fuisse Sabellianam; nam comparatur cum ea,
e.g. [Greek: Sabelliou to epitêdeuma], 9, et [Greek: hosa alla epi
Sabelliou atopa apantai], 25. Quinimo, cum haeresis haeresi opponitur in
fine §. 3. de Arianis aperta mentio est, ut mos est Athanasii, de
Sabellianis autem non est mentio, sed de iis qui «Sabellizant,» quibuscum
scilicet res erat sancto Doctori. Praeterea haeresim, quae agebatur, esse
temporis illius, non praeteritorum saeculorum, certum est tum ex loquendi
modo, quo utitur Athanasius, tum quia caeterae, quibuscum dimicat in
scriptis suis, sunt sui aequales. Namque etiam, cum Pauli Samosateni
haeresim aggreditur, non priscam istam saeculi anterioris in arenam
immittit, sed immutatam et novam, qualem ipse eam conspexerat in populo
christiano. Neque hoc sane facile fidem facit, in medio illo tot
tantorumque errorum certamine, quod Athanasio contigit, prudentissimum
virum ad obsoleta quaedam, ut [Greek: gra...
KatolikTradycyjny