Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej - najważniejszy akt prawny Rzeczypospolitej Polskiej, uchwalony 02.04.1997 roku przez Zgromadzenie Narodowe, zatwierdzony w ogólnonarodowym referendum 25.05.1997 roku. Konstytucja - akt prawny o najwyższej mocy prawnej, regulujący podstawy ustroju społeczno-gospodarczego i społeczno-politycznego w państwie.
Art. 87 Konstytucji Polskiej z 1997 roku jako źródła powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej wymienia: - Konstytucja, - ustawy - ratyfikowane umowy międzynarodowe - rozporządzenia.
W Polsce istnieje spór o to, czy mamy do czynienia z jednym systemem prawa. Multicentryczność prawa – wiele systemów prawa obowiązujących na terenie Polski, z jednej strony prawo wewnętrzne na które składa się prawo międzynarodowe jak i również inne systemy prawa, które nie są przez nas stanowione. Prawo europejskie to nie jest bezpośrednio polskie prawo a mimo to organy celne, izby skarbowe, organy sądowe mają obowiązek stosowania tego prawa (np. prawo celne, prawo światowej organizacji handlu, itp.) To właśnie dlatego istnieje multicentryczność prawa.
USTAWA KONSTYTUCYJNA
Jest źródłem prawa wewnętrznego, pochodzącym od organów państwa, charakteryzuje się szczególną mocą prawną (wyższą niż ustawy zwykłe). Akt prawny usytuowany na tym samym poziomie co konstytucja. Formalnie nie ma różnicy, ich moc prawna jest taka sama. Ustawy konstytucyjne są niezbędne do: - dokonywania zmian w konstytucji – rozdział XII określa procedurę zmiany - przejściowego uregulowania ustroju państwa - wprowadzania w życie konstytucji (taka ustawa konstytucyjna miała miejsce w Polsce w lipcu 1952roku) - stworzenia procedury wg której dokonuje się uchwalenia konstytucji. W kwietniu 1992 roku w Polsce uchwalono ustawę konstytucyjną o trybie przygotowawczym i uchwalania konstytucji RP - ograniczenie zakresu obowiązywania norm do części terytorium. - jednorazowe zawieszenie postanowień konstytucji
RÓŻNICE MIĘDZY USTAWĄ KONSTYTUCYJNĄ A KONSTYTUCJĄ
1) Zakres treści - akty prawne różnią się zakresem treści. Jeżeli akt prawny reguluje wszystko co powinno być zawarte w konstytucji - jest to pełna konstytucja. Jeżeli akt prawny nie reguluje wszystkich elementów -jest to ustawa konstytucyjna. Najlepszym przykładem ustawy konstytucyjnej jest Mała Konstytucja, nie obejmuje ona całości problematyki, która powinna być regulowana w konstytucji (nie było nic ujęte na temat ustroju społeczno – gospodarczego). Pojawia się tytuł, którego nie ma konstytucja. W Polsce mamy długą tradycję tego rodzaju aktów prawnych: - Pierwsza Mała Konstytucja – luty 1919 rok pt: O powierzeniu Józefowi Piłsudskiemu dalszego sprawowania urzędu Naczelnika Państwa. - Druga Mała Konstytucja – luty 1947 rok pt : O ustroju i zakresie działania najwyższych organów RP. - Trzecia Mała Konstytucja – październik 1992 rok pt : O wzajemnych relacjach między władzą ustawodawczą i wykonawczą oraz o samorządzie terytorialnym ( nie ma tu niczego o gospodarce).
Celem istnienia Małych Konstytucji jest przejściowa regulacja przede wszystkim politycznego ustroju państwa do czasu uchwalenia właściwej konstytucji.
Są to akty niepełne i nie regulują status jednostki, ani organów władzy, sądów tylko regulują władzę ustawodawczą i wykonawczą. W istnienie tych aktów wpisana jest tymczasowość – z góry wiadomo, że są do jakiegoś czasu.
Zmiana częściowa, cząstkowa uchwalana jest jako nowelizacja ( chcemy coś dodać, ująć w tym akcie prawnym, by dokonać zmiany w akcie prawnym danej rangi należy ją zmienić aktem prawnym tej samej rangi lub wyższej. Nowelizacja ma tylko taką samą moc prawną. Konstytucja nie ma aktu o wyższej randze, więc nowelizacja jej dokonywana jest aktem prawnym tej samej rangi, czyli ustawy konstytucyjnej.
W przypadku ustaw konstytucyjnych są sztywne wymogi dla jej uchwalenia . Sztywność pojawia się w kwalifikowanej większości głosów. Dzisiaj reguluje to art.235 XII Rozdział Konstytucji – cała procedura zmiany, nowelizacji konstytucji).
2) Prawo inicjatywy ustawodawczej - przysługuje 1/5 ustawowej liczby posłów, Senatowi i Prezydentowi. Nie przysługuje natomiast Radzie Ministrów jak i grupie obywateli. Uchwalenie zmiany konstytucji dokonywane jest w Sejmie kwalifikowaną większością głosów 2/3 i tak uchwalona zmiana konstytucji trafia do Senatu (ale tutaj jest pewne złagodzenie)Senat może uchwalić (zatwierdzić zmiany) w brzmieniu przyjętym przez Sejm. Aby zmiana została przyjęta musi być bezwzględna większość głosów. Jeżeli nie ma bezwzględnej większości głosów to wtedy upada i nie dochodzi do skutku. Senat jest w porównaniu z Sejmem słabszy, ale w tym przypadku Senat jest na równi z Sejmem. Ustawa powinna być uchwalona w jednakowym (identycznym) brzmieniu przez obie izby – Sejm i Senat. Tu rozpoczynają się 2 procedury. Zależą one od tego , które postanowienia konstytucyjne są zmieniane. Jeżeli zmiana konstytucji dotyczy treści: - Rozdziału I (konstytucja ustala tu katalog zasad ustroju państwa, na których opiera się system polityczny, gospodarczy i społeczny państwa) - Rozdział II (konstytucja normuje tu sytuację prawną obywateli, określając ich wolności, prawa i obowiązki względem państwa, podkreśla się równość wszystkich względem państwa) - Rozdział XII (poświęcony jest procedurom związanym ze zmianą konstytucji ). Są to szczególne rozdziały zasad ustroju, naszych praw, trybu zmiany konstytucji, których zmiana może zależeć od zgody narodu, wyrażonej w ogólnonarodowym referendum zatwierdzającym (referendum mogą zażądać te podmioty, które mają prawo inicjowania zmiany konstytucji
3) Tryb uchwalania - jeżeli zsumujemy (w przypadku rozdz. I , II , XII ) większość 2/3 i 1/5 głosów – tylu posłów ma prawo inicjatywy ustawodawczej konstytucji, będzie ona przegłosowana. Spór, który istnieje między organami państwa jest sytuacją, która obliguje do podjęcia decyzji poprzez możliwość zarządzenia referendum, w którym mogą wypowiedzieć się obywatele. Jest to zabezpieczenie przed tym by partia, która objęła większość miała możliwość zmian utrudnioną. W referendum nie ma wymogu frekwencji (jest to jedyne takie referendum) Również Prezydent ma możliwość zarządzić referendum. Jeśli którykolwiek organ zażąda referendum, to musi się ono odbyć. Jest ono ważne i rodzi skutki prawne, bowiem nie wymagana jest frekwencja. To właśnie różni referendum od pozostałych, w których jest wymagany wymóg frekwencji.
Jeśli zmiany w konstytucji dotyczą pozostałych kwestii (prócz rozdziałów I, II i XII) to wtedy propozycja zmian trafia do prezydenta, który musi podpisać je. Nie ma możliwości zawetowania.
4) Wejście w życie ustawy konstytucyjnej związany z techniką legislacyjną - technika legislacyjna to 4 przypadek wejścia w życie ustawy konstytucyjnej. Jeżeli uchwalamy jakiś akt prawny (a w szczególności konstytucję) zakładamy, że będzie ona długo obowiązywać. W państwie nie może dochodzić do częstych zmian prawa. Przepisy końcowe - tryb wejścia w życie, czy przejściowe - istnieje możliwość umieszczenia tej grupy przepisów na końcu. Przepisy końcowe są wyjmowane z aktu prawnego i zamieszczane w aktach tej samej rangi.
KONSTYTUCJA
akt prawny o najwyższej mocy prawnej, regulujący podstawy ustroju społeczno – politycznego i społeczno– gospodarczego w państwie. Pojawia się: 1) ustrój społeczny - zróżnicowanie społeczne, podział społeczeństwa na klasy społeczne, które dzieli się jeszcze głębiej na warstwy, grupy społeczne, wiekowe. Dużo mówi się o klasie średniej 2) ustrój polityczny - to mechanizm sprawowania władzy w państwie, odpowiedź na pytanie: - jakie mamy organy władzy, - jakie są kompetencje tych organów państwowych - czy społeczeństwo wybierze tylko parlament, prezydenta i jakie są tego konsekwencje? 3) ustrój gospodarczy – wszystko to, wokół czego my dzisiaj „krążymy ”. Jest to określenie na ile państwo powinno ingerować w procesy gospodarcze, mechanizmy rynkowe. Problem ustroju gospodarczego to zakres znacznie szerszy, bo np. Powstaje mnóstwo pytań: - jakie mamy rodzaje własności? - jaki jest stosunek państwa do różnych rodzajów własności? - czy przedsiębiorstwa państwowe powinny być uprzywilejowane (jak w socjalizmie)? - dlaczego np. państwo ma wspierać upadające stocznie a nie inne podmioty?
Rzecz w tym, na ile poszczególne grupy społeczne uczestniczą w mechanizmie gospodarczym-ustrój społeczno –gospodarczy.
W XIX wieku Ferdynand Lasalle Żyd, założył niemiecką partię polityczną (SPD). Wygłosił w połowie XIX wieku dwa odczyty: - prawo jest pewnym instrumentem, który ma czemuś służyć, - wskazuje pewien kierunek rozwoju, - przy pomocy prawa wytyczamy określony kierunek działań.
UMOWA MIĘDZYNARODOWA RATYFIKOWANA ZA UPRZEDNIĄ ZGODĄ WYRAŻONĄ W USTAWIE
W hierarchii aktów prawnych poniżej konstytucji są umowy międzynarodowe ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie. Art.89
Ratyfikacja oznacza zatwierdzenie umowy międzynarodowej przez upoważniony do tego organ państwowy.
Najpierw jeden organ w państwie ją zawiera i podpisuje, drugi organ ją ratyfikuje – oznacza to potwierdzenie tej umowy międzynarodowej. W Polsce umowy międzynarodowe zawiera rząd, ratyfikuje głowa państwa Prezydent natomiast w przypadku jego braku ratyfikuje Rada Państwa ). Od 1992 roku mamy w przypadku ratyfikowanych umów międzynarodowych 2 procedury w zależności od tego, czego one dotyczą: - prosta, mała ratyfikacja (sprawy mniej ważne) - Rząd przedkłada Prezydentowi RP wniosek o ratyfikację, wcześniej informując o zamiarze złożenia takiego wniosku przez Sejm. Nie jest wymagana zgoda parlamentu (gdy sprawy są mniej ważne trafiają bezpośrednio do Prezydenta). - złożona, duża ratyfikacja (umowy ważniejsze). Prezydent ratyfikuje umowę dopiero po uzyskaniu zgody parlamentu, wyrażonej w ustawie
USTAWA
Jest aktem prawnym pochodzącym od parlamentu, bowiem żaden inny organ w państwie nie może uchwalić ustawy. Musi zatem przejść przez pewną procedurę stanowienia ustaw w parlamencie – droga ustawodawcza. Konstytucja reguluje najważniejsze etapy tej procedury, ma to znaczenie, gdy Parlament składa się z 2 izb. Ustawa jest faktem generalnym i abstrakcyjnym, zawiera w sobie normy powtarzalne skierowane do pewnego grona osób. Generalnie parlament może ustalić, uregulować wszystko, co uznaje za stosowne np. ustawa o pracowniczych ogródkach działkowych.
DEKRETY I ROZPORZĄDZENIA Z MOCĄ USTAWY W POLSCE
Dekret-akt normatywny mający moc ustawy, wydany jednak nie przez parlament, ale przez organ władzy wykonawczej( prezydent, premier, rząd). Obecnie w Polsce nie można wydawać dekretów z mocą ustawy, ale w systemie prawnym nadal obowiązują takowe. Chodzi tu o dekrety ustanowione w PRL-u a nie odwołane po zmianie ustroju. Dekrety to akty prawne równe ustawie.
We Francji to ordonansy.
Rozporządzenia z mocą ustawy-moc prawna równa ustawie
Dekrety z mocą ustawy-moc prawna równa ustawie
Jedne organy mają stworzyć prawo, inne je muszą przestrzegać.
Rozporządzenia z mocą ustawy-to forma aktu prawnego, która zasadniczo dotyczyć może zasad działania organów władzy publicznej i ograniczeń praw i wolności obywatelskich w czasie stanów nadzwyczajnych. Muszą być ponadto zatwierdzone przez Sejm na najbliższym posiedzeniu. Jeśli Sejm nie zatwierdzi to tracą moc obowiązującą. Lecz do tego czasu mają taką samą moc jak ustawa czyli są powszechnie obowiązującym źródłem prawa, wiążą więc wszystkich na całym terytorium państwa.
!!!!! NALEŻY WIEDZIEĆ !!!!
Kto może wydać, kiedy, w jakim zakresie. Prawo wydawania rozporządzeń z mocą ustawy przysługuje Prezydentowi wyłącznie w stanie wojennym na wniosek Rady Ministrów. Regulacja ma być proporcjonalna do stanu zagrożenia. Takie rozporządzenie z mocą ustawy musi być zatwierdzone przez Sejm na najbliższym posiedzeniu. Jeśli Sejm nie zatwierdzi to tracą moc obowiązującą. Lecz do tego czasu mają taką samą moc jak ustawa czyli są powszechnie obowiązującym źródłem prawa.
Wydaje się je na podstawie bezpośrednio konstytucji( z upoważnienia konstytucji) bądź potrzeby wydania dodatkowej ustawy. !!!!!!
Cechy szczególne konstytucji co do treści: 1) Reguluje suwerena w państwie, określa podmiot najwyższej władzy. 2) Reguluje sposób sprawowania władzy przez suwerena. 3) Musi określić budowę aparatu państwowego (ustrój państwa, jakie są organy państwa, jakie są między nimi relacje). 4) Musi zawierać katalog podstawowych wolności, praw i obowiązków człowieka i obywatela. Dzięki Konstytucji możemy bronić się przed ingerencją państwa. Istotą są nasze prawa i wolności. 5) Regulacja podstaw ustroju społeczno – gospodarczego (musi określić konstytucyjne rodzaje własności, stosunek państwa do tych własności). 6) Reguluje wymóg czysto formalny. Musi przewidywać procedurę swojej zmiany ( nie ma konstytucji, innych aktów prawnych, które są uchwalone na stałe, prawo musi reagować na zachodzące zmiany i musi to w odpowiedni sposób regulować). Dobre prawo to takie, które przewiduje to co się może zdarzyć.
GENERACJE KONSTYTUCJI obecnie zwiększają swoją objętość, ”puchną”. Wcześniej miały tylko po kilka artykułów I GENERACJA – do I wojny światowej - uchwalono kwestie dotyczące aparatu państwowego i ewentualnie praw politycznych II GENERACJA –dopiero po I wojnie światowej pojawiły się przepisy praw człowieka. Zawierają w sobie prawa obywatela, społeczne, socjalne, ekonomiczne. III GENERACJA - po II wojnie światowej. Pojawiają się postanowienia dotyczące polityki i działalności państwa. IV GENERACJA - konstytucja uchwalana od lat 90-tych. W ślad za prawami człowiek idą pewne gwarancje, które pozwalają nam z tego prawa korzystać, żeby to prawo wyegzekwować (Grecja, Portugalia, Hiszpania trochę wcześniej) .Jest istotne co mamy zagwarantowane , jakie prawa posiadamy . Cechy szczególne konstytucji co do formy (są to normy prawne przyjęte w szczególnym postępowaniu zawarte w akcie prawnym o szczególnej nazwie):
Wyróżniamy 4 lub 5 cech (gdyż dwie można ze sobą łączyć: tryb uchwalenia i tryb zmiany):
1) Nazwa - nie ma drugiego aktu prawnego w państwie, który nosiłby taką nazwę (konstytucja obowiązująca na gruncie prawa ). Żaden inny akt prawny nie powinien mieć takiej samej nazwy jak konstytucja. Nie jest konstytucją akt prawny przyjęty w trybie przewidzianym do uchwalenia konstytucji, jeśli jego nazwa nie spełnia tego wymogu. Gdy chcemy odwołać się do innej konstytucji, należy podać jej datę. 2) Tryb uchwalenia – zawsze jest szczególny. Punktem odniesienia są ustawy uchwalane przez Parlament. Tryb uchwalenia może przejawiać się przez: - specjalnie powołane do tego organy (np. konstytuanta we Francji – organ, którego jedynym zadaniem jest uchwalenie konstytucji) - czasami przez Parlament , organ ustawodawczy (kompetencją każdego Parlamentu jest ustanowienie konstytucji (jest to możliwość a nie obowiązek). Zawsze dla jej przyjęcia potrzebna jest kwalifikowana większość głosów ( 2/3 – 3/5, zawsze ponad 50% ). Dlatego konstytucje są takie stabilne, gdyż trudno jest osiągnąć tą większość. -uchwalenie lub ustanowienie przez naród w drodze referendum . 3) Tryb zmiany - Konstytucja RP nie rozróżnia zmiany całkowitej od częściowej. Inicjatywę ustawodawczą wysuwa 1/5 ustawowej liczby posłów i przedstawia wniosek Senatowi lub Prezydentowi. Istnieje wymóg kwalifikowanej większości głosów, czasami też jest wymóg przeprowadzenia referendum (gdy opozycja –dzisiaj PIS, jest zbyt liczna, partia mająca większość parlamentarną i tak nie jest w stanie przegłosować zmiany konstytucji, stąd utrudnienia w uchwaleniu zmian w konstytucji). W Polsce jest wymóg kwalifikowanej większości głosów wynosi 2/3. Szczegółowy tryb zmiany konstytucji znajduje się w rozdziale XII konstytucji zatytułowanym „Zmiana konstytucji” 4) Systematyka - jest to cecha , o której możemy mówić w przypadku każdego aktu prawnego. Jest to pewnego rodzaju uszeregowanie, kolejność pewnych bloków poświęconych pewnym zagadnieniom. Kolejność wymienienia organów, który z nich jest ważniejszy: Prezydent , Rząd Parlament. Dzisiaj regulacja spraw państwa maleje na rzecz regulacji spraw społeczeństwa. Zagadnienia wolności i praw obywatela, których nie było w I generacji w II i III generacji były traktowane marginalnie, obecnie są najistotniejsze, ważne jest co mamy zagwarantowane, jakie prawa posiadamy. „Prawo, wolność” jest prawem czy wolnością konstytucyjną, możemy inaczej tego dochodzić niż gdyby była to wolność ustawowa. Systematyka też coś nam mówi. Dzisiaj patrzymy na prawo i na konstytucję pryzmat prawa natury, kwestii wartości, gdyż prawa te przesądzają o dalszych regulacjach np. organów państwa. 5) Najwyższa moc prawna - wszystkie cechy omówione dotychczas nie miałyby takiego znaczenia, gdyby nie ta właśnie cecha – najwyższa moc prawna. Szczególna moc prawna konstytucji polega na przyznaniu jej najwyższego miejsca w systemie prawa stanowionego. System taki jest zbudowany na zasadzie hierarchiczności poszczególnych aktów normatywnych. Konstytucja jest usytuowana na szczycie hierarchii źródeł prawa. Z najwyższej mocy prawa wynika: a) jeżeli konstytucja jest aktem najwyższym to przedmiot jej normowania ma charakter nieograniczony (wszystkie pozostałe akty prawne, a przede wszystkim ustawy powinny być uszczegóławiać postanowienia konstytucji) b) wszystkie inne akty normatywne muszą być z nią zgodne a więc nie mogą pozostawać z nią w sprzeczności (konsekwencją jest to, że żaden akt prawny niżej stojący – ustawy, umowy międzynarodowe nie mogą być z nią sprzeczne). Sprzeczność może przybierać charakter mate...
magara2