Znaki Czasu 2005.12.pdf

ZNAKI czasu • LUTY 2004 • 1

SPIS TREŚCI

Quo vadis? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2

Dokładnie 100 lat temu Henryk Sienkiewicz otrzymał literacką Nagrodę Nobla.

W zetknięciu z opisanym w „Quo vadis?” światem chrześcijan współczesne

chrześcijaństwo pozostawia wiele do życzenia. Smutne to, że coraz częściej

sprowadza się do corocznej fascynacji plastikowym dzieciątkiem w plastikowej

stajence.

Fundamentalna wolność. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

10 grudnia obchodzimy Międzynarodowy Dzień Praw Człowieka. Jednym

z naszych najważniejszych praw jest prawo do wolności sumienia i wyznania.

Dlaczego powinno nam zależeć na jego przestrzeganiu?

Dlaczego chrześcijaństwo? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

W czasach tolerancji wobec wszystkich i wszystkiego twierdzenie, że jest

tylko jedna prawdziwa religia, naraża na zarzuty. A jednak Chrystus nie

wzywał do wierzenia w cokolwiek, ale do wierzenia w Niego i głoszenia

całemu światu Jego nauk.

Prawa dziecka. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

Przez całe wieki dziecko stanowiło własność dorosłych, którzy odmawiali

mu praw przysługującym istocie ludzkiej. Dziś prawa dzieci znalazły się

w konwencjach, konstytucjach i kodeksach. Można powiedzieć, że dzieci

mogą się czuć bezpieczne. Ale czy rzeczywiście? Niemal każdy dzień

przynosi tragiczne informacje o brutalności dorosłych wobec najmłodszych.

W życiu jak w pokerze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

Otwarty rynek pracy jest potencjalnym ryzykiem dla każdego, nawet najbar-

dziej wyszkolonego i sprawnego pracownika, a co dopiero niepełnosprawnego.

Ale ryzyko to nieodłączny element życia.

Sprawny niepełnosprawny. A miał być księdzem . . . . 12

Portret niepełnosprawnego trzydziestosześciolatka z Sosnowca, który

pomysłów i chęci do działania ma więcej niż niejeden zdrowy człowiek.

HIV — bomba, która w końcu wybuchła . . . . . . . . . . 14

Niepublikowane dotąd fragmenty wspomnień Andrzeja Korsaka, nieżyjącego już

lekarza i podróżnika, ujawniają zadziwiającą historię pochodzenia wirusa HIV.

Chrystus — centrum żydowskich świąt. . . . . . . . . . . 16

Najważniejsze żydowskie święta były nie tylko pamiątką przeszłości narodu,

ale i symbolem przyszłości związanej z Chrystusem i Jego działalnością.

Kiedy urodził się Jezus? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

Tego dokładnie nie wiemy, ale wiele wskazuje na to, że nie w grudniu. Wywiad

z profesorem Bernardem Kozirógiem, rektorem Wyższej Szkoły Teologiczno-

-Humanistycznej.

Ponowne narodziny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

Co mógł mieć na myśli Adam Mickiewicz, pisząc: „Wierzysz, że Bóg narodził

się w betlejemskim żłobie, lecz biada ci, jeżeli nie zrodził się w tobie”?

Potop w starożytnych źródłach . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

Lokalne powodzie towarzyszą ludzkości od tysiącleci, dlatego właśnie przez

ich pryzmat próbuje się wyjaśniać biblijną historię o potopie. Jednak lokalna

powódź nie pasuje ani do logiki opisu potopu, ani do terminologii użytej

w Biblii oraz w najstarszych źródłach mezopotamskich.

Serwis AAI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

Nigdy nie było czasu… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

Spotkały się na onkologii. Umierając, Asia wyznała: „Nigdy nie miałam tego

najważniejszego Ż poczucia śmiertelności. Nie zdążyłam nawet przeczytać

jednej kartki z Ewangelii. Nie wiem, dokąd odchodzę i co mnie czeka”.

Znaki i fakty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

Doktor światło . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

Terapeutyczne działanie światła odkryli już starożytni. Siłę fototerapii doceniła

współczesna medycyna. To skuteczny sposób leczenia m.in. zimowej depresji.

Religia dobrobytu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

W dobie ciągłego jeszcze kształtowania się polskiego kapitalizmu,

a jednocześnie modnych haseł odnowy moralnej, warto zdać sobie sprawę

z tego, że dobrobyt, którego wszyscy pragniemy, ma swoje źródła w odpowie-

dnich postawach moralnych, a te Ż we właściwych zasadach religijnych.

Ludzie listy piszą . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

Jak korzystać z Biblii? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

Przy stole. Piegusek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

grudniu mija sto lat,

od kiedy literacką Na-

grodę Nobla po raz

pierwszy przyznano

Polakowi. Laureatem został Henryk

Sienkiewicz — nagrodzono go za „Quo

vadis?”, powieść historyczną, osadzoną

w czasach cesarza Nerona (54-68 r.

n.e.). To historia młodego rzymskiego

arystokraty, Winicjusza, który zako-

chuje się w pięknej słowiańskiej za-

kładniczce, Ligii. W zdobyciu jej wzglę-

dów przeszkadza jednak fakt, że Ligia

jest chrześcijanką, wyznawczynią ja-

kiejś nowej wiary w żydowskiego Chry-

stusa, a on czcicielem rzymskich bóstw.

Początkowo dla zdobycia ukochanej,

a z czasem już dla samego siebie Wini-

cjusz zaczyna interesować się wiarą

wybranki. W końcu zostaje chrześcija-

ninem. I byłby to happy end, gdyby nie

szaleństwo Nerona, który podpala

Rzym, a winą za to obarcza współwy-

znawców Ligii. Zakończenie powieści

to opisy mąk i cierpień, w końcu śmier-

ci zadawanej na rzymskich arenach

tym, którzy nie chcieli wyrzec się swej

wiary; to opisy ukrzyżowań, żywych

płonących pochodni i rzucania ludzi

na pożarcie dzikim bestiom — sztan-

darowe przykłady heroizmu i męczeń-

stwa pierwszych chrześcijan.

Przez ukazanie dwóch światów —

pogańskiego, będącego u zmierzchu,

i chrześcijańskiego, który z ogromną

siłą wchodził na arenę dziejów — pi-

sarz chciał podkreślić zwycięstwo du-

cha nad potęgą władzy, a tym samym

wzmocnić morale własnego narodu,

znajdującego się w czasie powstawa-

nia powieści pod zaborami.

Świat odchodzący to potęga wła-

dzy, rozwinięta kultura i filozofia,

wspaniałe pomniki architektury, lite-

ratury i prawa. Ale to jednocześnie

świat niewolnictwa, wyzysku, rzezi,

okrutnych i despotycznych rządów;

2 • ZNAKI czasu • GRUDZIEŃ 2005

Punkt widzenia

świat cynizmu, sceptycyzmu, nikczem-

ności i rozwiązłości. To właśnie w tym

autor doszukuje się przyczyn upadku

wspaniałego niegdyś cesarstwa. Świat

chrześcijański to religia miłości i bra-

terstwa, to równość wszystkich ludzi

— dzieci jednego Boga.

„Quo vadis, Domine?” (Dokąd

idziesz, Panie?) — to pytanie, które

uciekający z Rzymu przed falą okru-

cieństwa wobec chrześcijan apostoł

Piotr zadaje w powieści Panu Jezuso-

wi, gdy Ten ukazuje mu się na drodze

Appijskiej. Scena ta przypomina sce-

nę z Dziejów Apostolskich, gdy na

drodze do Damaszku Saulowi z Tarsu

ukazuje się Jezus i Saul doświadcza

nawrócenia, stając się apostołem Paw-

łem. Piotr, opuszczający na prośbę

współwyznawców Rzym, by dla dobra

Kościoła ratować swe życie, spotyka

w widzeniu Jezusa idącego w jego

kierunku — a faktycznie w kierunku

Rzymu, by być ze swoim cierpiącym

ludem. W wyniku tego spotkania Piotr

decyduje się wrócić do Rzymu, gdzie

— według autora powieści — ginie

śmiercią męczeńską.

Powieść Polaka została entuzja-

stycznie przyjęta na całym świecie.

Przetłumaczono ją na wiele języków,

doczekała się niezliczonych przeró-

bek teatralnych, operowych, baleto-

wych i filmowych.

Czy dziś, gdy jesteśmy już wol-

nym narodem, a chrześcijaństwo wy-

daje się panować, „Quo vadis?” ma

nam jeszcze coś do powiedzenia? Jak

z obecnej perspektywy patrzeć na ty-

tułowe pytanie powieści?

Właśnie, jak to jest z tym chrze-

ścijaństwem — panuje czy nie?

A może po dwóch tysiącach lat

upodobniło się już do swego pierwot-

nego prześladowcy? Pięknych kościo-

łów mamy w bród; wartości chrześci-

jańskie promuje się oficjalnie; dzieci

w szkołach posłusznie wkuwają kate-

chizm; bezbożni geje dostają manto

od policji; wszyscy na około mówią

albo „jak Boga kocham”, albo „tak mi

dopomóż Bóg”… Tylko dlaczego

w ostatnich miesiącach nie ma tygo-

dnia, by kolejne niemowlę lub dziec-

ko nie trafiło zmaltretowane do szpi-

tala albo prosto na cmentarz? I kto im

to robi? Rodzice i opiekunowie, któ-

rzy podawali je do chrztu. A to wszyst-

ko w milczącej asyście głuchych i śle-

pych sąsiadów i dalszej rodziny. Na-

stolatkowie atakują nożami kogo po-

padnie, terroryzują miejskie ulice

i blokowiska, a my martwimy się o Al

Kaidę. W Narodowym Funduszu —

nie wiedzieć czemu zwanym: Zdro-

wia — ktoś wpada na chory pomysł

niezwracania szpitalom kosztów le-

czenia pacjentów na oddziałach in-

tensywnej terapii, jeżeli umrą przed

upływem 12 godzin od przyjęcia na

oddział. Na szczęście pod wpływem

krytyki wycofano się z tego pomysłu,

ale sam fakt, że się w czyjejś głowie

zrodził, przeraża. Zmuszałoby to le-

karzy do decydowania o przyjmowa-

niu na takie oddziały tylko takich pa-

cjentów (np. z wypadków), którzy ro-

kowaliby przeżycie. Pozostałym zaś

pozwalano by umierać na oddziałach

ogólnych po udzieleniu tylko doraź-

nej pomocy. Dorzućmy do tego prak-

tyki odmawiania pewnych zabiegów

leczniczych chorym na raka, którzy

przekroczyli 65. rok życia, a będziemy

mieli już zaczątki niemal legalnej eu-

tanazji w ojczyźnie papieża. Innych

przykładów upadku obyczajów i mo-

ralnego rozkładu, analogicznych do

tych rzymskich, już nie wspomnę, bo

ile można o tym czytać. Powiem tylko,

że gdy obserwuję wielu współczesnych

chrześcijan, to z charakteru przypo-

minają bardziej starożytnych drapież-

nych Rzymian niż bogobojnych, ko-

chających in-

nych ludzi (na-

wet wrogów), skromnych i wiernych

aż do śmierci pierwszych chrześcijan.

Coś nam się chyba pomyliło z tym

chrześcijaństwem. Ono wcale nie po-

winno panować. Chrześcijanie nie są

od panowania nad innymi, ale służe-

nia innym. Tak jak Chrystus, który

„nie przyszedł, aby mu służono, lecz

aby służyć i oddać swe życie na okup

za wielu” 1 . W ogóle boję się mówić o

panowaniu chrześcijaństwa, chwalić

się tym, jakim to chrześcijańskim na-

rodem jesteśmy, przykładem dla Eu-

ropy i świata, bo tym samym czynił-

bym chrześcijaństwo odpowiedzial-

nym za te patologie, o których wspo-

mniałem. A przecież to nie ono jest

winne, a ci, którzy tylko noszą miano

chrześcijan, ale nie ma w nich ani

krzty Chrystusowego Ducha.

Chrześcijaństwo nadal ma nam

coś do zaoferowania, coś, czego nie

dają żadne inne religie i systemy filo-

zoficzne; coś, co przyjęte, jest w sta-

nie uczynić nas nowymi ludźmi, dla

których Chrystus to nie tylko corocz-

na fascynacja plastikowym dzieciąt-

kiem w plastikowej stajence, ale żywy

Bóg i bliski Przyjaciel, który już nie-

długo powróci.

Pytanie: quo vadis, Domine? jest

więc dziś pytaniem retorycznym, ta-

kim, które nawet nie wymaga odpo-

wiedzi. Kto czyta Biblię i obserwuje

ten świat, wie, dokąd zmierza teraz

nasz Pan. On powraca! Powraca na

ten umęczony świat, by położyć kres

wszelkiej nieprawości. Dlatego nie py-

tajmy już: dokąd idziesz Panie? Zapy-

tajmy raczej siebie, dokąd zaszliśmy

i czy jesteśmy na właściwej drodze.

A może czas zawrócić?

Redaktor naczelny

1 Mk 10,45.

ZNAKI czasu • GRUDZIEŃ 2005 • 3

podlega polemice. Związek Kościoła z pań-

stwem w każdej niemal religii przynosił znie-

wolenie. Wiara powinna podlegać jedynie su-

mieniu. Ale czy w sensie duchowym należy temu twierdze-

niu przyznać rację?

„Niejedna droga zda się człowiekowi prosta, lecz

w końcu prowadzi do śmierci” — orzekł mędrzec Salo-

mon 1 . Ponieważ człowiek nie może dojść samodzielnie do

prawdy absolutnej, bo wszystko, co czuje, myśli, czyni, jest

subiektywne, została mu ona objawiona. I jeśliby w religii

szukać tylko ukojenia dla naszych życiowych rozterek,

wyciszenia i wewnętrznego spokoju, każdy mógłby rzeczy-

wiście wybrać dla siebie, niczym w supermarkecie, odpo-

wiednią wiarę. Różne recepty na znalezienie swego miej-

sca w tym świecie. Darmowe promocje i degustacje. To, co

najlepiej smakuje, ostanie się w naszym sercu. Ale czy

w religii nie chodzi o coś więcej?

Istotą wiary jest dostąpienie zbawienia. Nie mają racji

psychologowie religii, twierdząc, że wiara jest jedynie po to,

by doznać psychicznej i duchowej przyjemności, uporząd-

kować rzeczywistość, poprawić swoją samoocenę, mieć

poczucie żywej wspólnoty. To też, ale nade wszystko jest po

to, by osiągnąć zbawienie. Jeśli — jak przyznaje większość

— jest jeden Bóg, to czy może On grać z ludźmi w ciuciubab-

kę? Czy może istnieć kilka prawd nawzajem się wyklucza-

jących? Zwykła logika podsuwa odpowiedź, że albo jest

jedna prawda, a reszta to fałsz, albo prawdy nie ma wcale,

a wszystkie teorie są fałszywe, bo fałsz ma wiele obliczy.

Druga odpowiedź zdaje się jednak niczego nie rozwiązy-

wać, bo przecież w dziejach ludzkości niemal w każdej

kulturze, we wszystkich czasach, nawet w najtrudniejszych

warunkach ludzie wierzyli w Boga lub bogów. Przez wieki

zadawano pytania: Skąd wzięła się wiara? Czy jest ona

wymysłem człowieka, wyrazem jakiejś wewnętrznej potrze-

by? Czy ludzie zawsze byli religijni? A jeśli tak, to dlaczego?

Po wieku zachłyśnięcia się wiedzą, eksplozji techniki,

ufności pokładanej w nauce, która zamiast odpowiedzieć

na nasze pytania, jedynie je mnoży, odsłaniając ludzką

niemoc, zaczęliśmy wracać do sfery ducha. Materializm,

ateizm, komunizm niczego nie rozwiązały. Nie uczyniły

naszego życia lepszym. Nie zapewniły tak upragnionego

bezpieczeństwa. I nie zagłuszyły tęsknoty za Bogiem. Jest

ona zbyt silna, by można ją wydrzeć człowiekowi. Bez tej

nadziei — nadziei na zbawienie, egzystencję bez bólu,

smutku i śmierci — nasz żywot jest, jak mówił Szekspir,

złośliwym chichotem dziejów. Człowiek zdaje się być wręcz

zaprogramowany na nadzieję.

4 • ZNAKI czasu • GRUDZIEŃ 2005

W sensie ustawowo-prawnym ostatnie zdanie nie

Trzymając się Słowa

Czy w tym religijnym zamieszaniu można dojść do

sedna sprawy? Czy można odnaleźć prawdę? Tyle wierzeń

i objawień! Które jest tym właściwym? Czy chrześcijanie

mają prawo do uznawania swej religii za jedyną praw-

dziwą?

Takie podejście wynika z samej natury chrześcijań-

stwa. Nie ma drugiej tak bezkompromisowej religii. Dru-

giej z tak jednoznacznym Bożym nakazem głoszenia jej

prawd wszystkim ludziom. Drugiej o tak globalnym za-

sięgu. Drugiej z tak konsekwentnym podkreślaniem praw-

dy, która „jest w Jezusie” 2 . Religia Pisma Świętego nie

dopuszcza żadnego relatywizmu, według którego każdy

miałby szukać własnej wersji „prawdy”. Istnieje tylko

jeden Bóg, jeden Stwórca, jeden Odkupiciel, jeden Pra-

wodawca, jeden sposób zbawienia. Chrześcijaństwo nie

mówi też, jak czyni to wiele innych religii, że jego zasady

dotyczą tylko pewnej grupy wybranych. Twierdzenia Bi-

blii na temat dzieła stwarzania, odkupienia i grzechu

mają charakter powszechny, obejmujący całą ludzkość.

W świetle tych nauk nierealne jest przypuszczenie, że

każda inna duchowa droga jest słuszna, o ile kroczy się

nią ze szczerym, miłującym sercem. Przecież poza Jezu-

sem „nie ma w nikim innym zbawienia; albowiem nie ma

żadnego innego imienia pod niebem, danego ludziom,

przez które moglibyśmy być zbawieni” 3 — głosi Boże

objawienie. Jezus powiedział o sobie: „Ja jestem droga

i prawda, i żywot, nikt nie przychodzi do Ojca [inaczej],

tylko przeze mnie” 4 . Ale czy w takim razie oznacza to, że

dla tych, którzy nie znają Chrystusa, nie są chrześcijana-

mi, nie ma zbawienia?

Nic bardziej błędnego. Bóg podkreślił, że wpoił

w ludzkie serca swe zasady, umiejętność rozróżniania

dobra i zła, dał wszystkim sumienie, które staje się oskar-

życielem lub obrońcą 5 . Wielu jest ludzi, którzy świadomie

odrzucają Boga, ale wielu jest i takich, którzy o Nim nie

usłyszeli i żyli w niewiedzy nie z własnego wyboru. Bóg

będzie sądził według światła danego każdemu, indywidu-

alnie, patrząc na serce. Wszyscy otrzymali jakieś ograni-

czone objawienie Boga 6 , więc są odpowiedzialni za to, co

wiedzą i co z tą wiedzą robią.

Ale skoro wyznawcom innych religii, którzy nie po-

znali Chrystusa, możliwość zbawienia nie została odebra-

na, to dlaczego chrześcijanie nie zostawią ich osądowi

Boga? Dlaczego organizują misje, docierają na inne kon-

tynenty, wnikają do odmiennych kultur i nawet za cenę

swego życia głoszą o zbawieniu przez Chrystusa? Znów

wynika to z samej istoty chrześcijaństwa. To przecież

Jezus polecił „czynić uczniami wszystkie narody” 7 . Pra-

gnie rozświetlać mroki niewiedzy. Nie każdy słyszał dobrą

nowinę o miłości Boga, o tym, jaki On jest naprawdę. Bóg

pragnie przebić się przez ludzkie obrazy nałożone na

Niego, nasze wszelkie deformacje. Chce ukazać się lu-

dziom takim, jakim jest w rzeczywistości. A to wiemy

dzięki Jezusowi. To Jezus przyszedł pokazać nam Ojca

i powiedzieć o Nim prawdę. Nie lubimy, gdy krążą o nas

fałszywe opinie, gdy w nasze usta wkładane są słowa,

których nie wypowiedzieliśmy, a skoro jesteśmy stworzeni

na podobieństwo Boga, to i On pragnie tego samego —

oczyszczenia się z ludzkich wypaczeń i zarzutów.

Ale jest jeszcze istotniejszy powód. Biblia mówi

o „tajemnicy pobożności” i „tajemnicy nieprawości”. Ta

druga wdarła się do wszystkich systemów religijnych na

świecie, które uczą bezpośrednio lub pośrednio o zbawie-

niu z uczynków. Nie oszczędziła nawet chrześcijaństwa:

Bogu trzeba zapłacić za zbawienie, trzeba Go przebłagać,

by się zlitował nad człowiekiem. Ofiary, jałmużny, piel-

grzymki, dobre uczynki — cała kolekcja ludzkich wysił-

ków. Sam kupię sobie życie wieczne, zapracuję na Twoją

miłość, Boże. Tymczasem Bóg ofiarował nam zbawienie

z łaski, „nie z uczynków, aby się kto nie chlubił” 8 . Chrystus

umarł za grzechy wszystkich ludzi, nie wyłączając nikogo 9 .

Doświadczył hańby i śmierci za każdego człowieka —

dobrego i złego. Nikt nie został pominięty, także ten, który

nigdy nie słyszał o Jego odkupieńczej ofierze. Ta łaska

zbawienia realizuje się tylko poprzez wiarę, człowiek nie

musi gromadzić worka uczynków, by dać je w zamian za

życie. To jest dar! Spod fałszywego obrazu setek religii

musi wyjrzeć prawdziwe oblicze kochającego Boga, który

„tak umiłował świat, że Syna swego jednorodzonego dał,

aby każdy, kto weń wierzy, nie zginął, ale miał żywot

wieczny” 10 .

Prawda i fałsz nie mogą ze sobą współistnieć. Jedno

wyklucza drugie. „Co ma wspólnego sprawiedliwość

z nieprawością albo jakaż społeczność między światłością

a ciemnością? Albo jaka zgoda między Chrystusem a Belia-

lem?” 11 — pyta apostoł Paweł. Bóg, który jest prawdą 12 ,

chce, by poznali ją wszyscy ludzie, a to skłania chrześcijan

do zwiastowania innym tego, w co wierzą. Z ich punktu

widzenia inne religie muszą być mniej lub bardziej fałszy-

we. Ale nie oznacza to, że nie ma w nich niczego dobrego.

To przekonanie nie daje też prawa do osądzania innych.

Zwiastowanie zbawienia w Chrystusie powinno przebie-

gać w pokorze, łagodności i miłości. Ofiara Jezusa obej-

muje wszystkich, a więc wszyscy powinni się o niej dowie-

dzieć, jednak skoro Bóg dał ludziom wolną wolę i respek-

tuje ich wybory, uszanować powinni to i chrześcijanie.

Charakter chrześcijańskiej wiary wzywa wyznawców

do opowiadania o niej. Takie posłanie niosą nie tylko

słowa Jezusa, zamykające Ewangelię Mateusza, ale i apo-

kaliptyczna wizja anioła (dosłownie: posłańca) zwia-

stującego ową wieczną ewangelię „mieszkańcom zie-

mi i wszystkim narodom, i plemionom, i językom,

i ludom” 13 . Zadanie jest więc określone jednoznacznie.

Ale zwiastowanie oznacza też wychodzenie naprze-

ciw potrzebom innych ludzi. Im głębiej się to czyni,

tym lepiej objawia się wobec niechrześcijan miłość

i charakter Boga. Chrystus pozostawił wzór zdobywa-

nia dla Niego ludzi. Obcował z ludźmi jako ten, który

pragnął dać im to, co najlepsze. Interesował się ich

potrzebami, pomagał im i w ten sposób zdobywał

ZNAKI czasu • GRUDZIEŃ 2005 • 5

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: