KATARZYNA DĄBROWSKA
Źródła: K.Opałek i A.Kojder: Nauki prawne w Encyklopedii socjologii, Warszawa 1999
I. SOCJOLOGIA PRAWA A NAUKI PRAWNE
· Nauki prawne funkcjonowały zawsze w kontekstach refleksji aksjologicznej, historycznej, porównawczej i socjologicznej.
Spełniały dwie funkcje:
a) ukazywały zmienność prawa pozytywnego w przestrzeni historycznej i społecznej,
b) ukazywały uniwersalne wartości prawa, jako regulatora ładu społecznego.
DO NAUK PRAWNYCH (PRAWOZNAWSTWA) ZALICZA SIĘ:
DOGMATYKĘ HISTORIĘ I SOCJOLOGIĘ PRAWA OGÓLNĄ NAUKĘ O PRAWIE
FILOZOFIĘ TEORIĘ PRAWA.
1)dogmatyka prawa – 2) historia prawa 3) socjologia prawa 4) filozofia prawa
zajmuje się opisem, obejmuje dzieje instytucji zajmuje się prawem zajmuje się
interpretacją i i regulacji prawnych w jego działaniu problematyką
systematyzacją norm w powiązaniu i społecznych prawa
prawa pozytywnego; z historią ustrojów uwarunkowaniach; słusznego,
dzieli się na dyscypliny państwowych jest empiryczną nauką jakie prawo
odpowiadające gałęziom społeczną stosującą być powinno
prawa (np. nauka prawa metody socjologiczne
konstytucyjnego)
5) teoria prawa –
zajmuje się prawem
takim jakie ono jest;
dzieli się na
teorie realistyczne teorie analityczne
traktujące prawo jako fakt ujmujące prawo jako
społeczny lub psychospołeczny wypowiedzi językowe
· Socjologowie nie badają prawa, ale zbiorowości a wśród nich zjawiska z prawem związane, wpływające na ich zachowania. Prawo jest według socjologów rodzajem stosunków społecznych, zjawiskiem kulturowym, jest zespołem komunikatów perswazyjnych genetycznie powiązanych z państwem.
II. ZWIĄZKI PRAWA Z SOCJOLOGIĄ
– zaczynają się wtedy, gdy w ślad za rozwojem socjologii powstają realistyczne teorie prawa.
Za prekursorów myśli socjologicznoprawnej można uznać
Monteskiusza który twierdził, że treść i skuteczność nakazów ustawodawczych zależą od warunków przyrodniczych i kształtowanych przez nie różnych typów ustrojów społecznych.( dzieło „O duchu praw”).
Fredricha von Savigny – twórcę niemieckiej szkoły historycznej w nauce prawa.
traktował prawo jako przejaw „ducha narodu” i składnik życia wspólnoty narodowej, podlegający organicznej ewolucji.
III ROZWOJU SOCJOLOGII PRAWA
Ø Socjologie w jej początkach cechowało negatywne nastawienie do prawa tworzonego przez państwo. Znalazło to wyraz w poglądach klasyków socjologii. Auguste Comte uważał ustawodawstwo za działanie w kierunku powstrzymania lub zmiany organicznej ewolucji społecznej (podobnie Karol Marks,Herbert Spencer).
Ø Prawoznawstwo drugiej połowy XIX wieku pomijało całkowicie problematykę socjologiczną za sprawą panującego wtedy kierunku pozytywizmu prawniczego. Pozytywizm prawniczy ograniczał badania prawoznawstwa do dziedziny dogmatyki prawa, przedmiotem nauki prawa były tylko teksty prawa pozytywnego.
Ø Dopiero w XX wieku rozwój socjologii i psychologii przyczynił się do zainteresowań prawem jako zjawiskiem społecznym i psychicznym. Obalono tezę, że prawo istnieje tylko w tekstach i zaczęto dostrzegać potrzebę dostosowywania prawa do zmieniającej się rzeczywistości społecznej.
Do rozwoju socjologii prawa przyczyniła się szkoła wolnego prawa oraz szkoła uppsalska, a w Stanach Zjednoczonych realizm prawny i jurysprudencja socjologiczna.
Do rozwoju socjologii prawa przyczyniła się
SZKOŁA SZKOŁA REALIZM JURYSPRUDENCJA
WOLNEGO PRAWA UPPSALSKA PRAWNY SOCJOLOGICZNA
· SZKOŁA WOLNEGO PRAWA – odwoływała się do „żywego prawa”, kształtującego się w społeczeństwie niezależnie od ustaw, i postulowała swobodę orzekania na podstawie badania tego prawa (żywe prawo miało wypełniać luki w prawie pozytywnym). (Eugen Ehrlich)
· SZKOŁA UPPSALSKA – (Axel Hagerstrom) zajmowała się zagadnieniami teoretycznymi, przeciwstawiała się pozytywizmowi prawniczemu, głosiła realistyczną naukę o prawie jako „maszynerii prawnej” państwowego przymusu.
IV PRAWO W DZIAŁANIU
Realizm prawny i jurysprudencja socjologiczna wystąpił przeciw formalizmowi w prawoznawstwie i skoncentrowaniu badań na prawie w działania, (które to badania mają związek z naukami społecznymi, w szczególności z socjologią), a nie prawie w książkach, czyli badań logiczno – językowych nad prawnymi wypowiedziami normatywnymi korzystających z dorobku semiotyki filozofii języka oraz logiki formalnej i nieformalnej. Nurty te w pierwszej połowie XX w.w Stanach Zjednoczonych zdobył wielu zwolenników. Wczesny rozwój i szybkie zaawansowanie badań nad prawem w działaniu w Stanach Zjednoczonych wynika z tego, że w systemie prawnym tego kraju prawo tworzone jest głównie przez sądy.
· REALIZM PRAWNY – (Oliver Holms i John Gray) ujmował prawo jako zachowania osób urzędowych, głównie sędziów, i badał determinanty decyzji prawnych, przyznając większą rolę niż prawu w książkach takim czynnikom, jak poglądy polityczne, religijne, rasowe. (Karl N. Llewellyn)
· JURYSPRUDENCJA SOCJOLOGICZNA – (Roscoe Pound) traktuje prawo jako ważny instrument kontroli społecznej, inżynieria społeczna poprzez prawo, której podstawą miały być interesy społeczne jako cele wartościujące mające przyświecać zmianom prawa.
V PREKURSORZY SOCJOLOGII PRAWA
1. E.EHRLICH
Głównym teoretykiem kierunku szkoły wolnego prawa był Eugen Ehrlich.
Według Ehrlicha nie całe prawo zawiera się w kodeksach i ustawach tworzonych przez państwo. Znaczna część prawa powstaje spontanicznie w samym społeczeństwie w formie stosunków własności, związków rodzinnych i małżeńskich, porządków dziedziczenia.
Ludzie pozostają ze sobą w wielu stosunkach prawnych nie stykając się z sądami
Materiał prawny w społeczeństwie dzieli się na trzy warstwy:
a) prawo społeczne – b) prawo prawnicze – c) prawo państwowe –
stanowiące pierwotną warstwę, jest tworem prawników jest prawem centralistycznym
obejmuje kształtujące się jako organów społeczeństwa przymusowym porządkiem
samodzielnie porządki główną funkcją tego organizacyjnym państwa
organizacyjne związków prawa jest autorytatywne jako nadrzędnego
społecznych (rodzina, naród rozstrzyganie konfliktów związku społecznego
gmina;) prawo to ma charakter przywracanie porządku
norm konkretnych, powstaje społecznego;
ze zwyczaju, panowania,
posiadania i oświadczenia woli,
Ehrlich stworzył dwie doniosłe dla socjologii prawa teorie:
a) teorię prawa żywego – prawo żywe realnie funkcjonuje w zachowaniach grup i zbiorowości społecznych, wywiera wpływ na sposób jego stosowania w sądownictwie. Prawo żywe jest całością wciąż zmieniającej się rzeczywistości prawnej, w której prawo społeczne ulega przeobrażeniu w reakcji na prawo prawnicze i prawo państwowe,
b) teorię wolnego prawa – twórcza rola sędziego w orzecznictwie, podważa zasadę iż sędzia jest tylko ustami ustawy.
2 K.Llewellyn
Sformułował socjologiczną teorię prawa i rozwinął program realizmu prawnego.
Llewellyn uznał prawo za działającą w życiu społecznym instytucję, na którą składają się faktyczne zachowania sztabu prawnego, czyli sędziów, ustawodawcy, adwokatów, urzędników.
Zachowania sztabu prawnego kierują się zróżnicowanymi punktami widzenia i operują odmiennymi technikami, dlatego do poznania prawa konieczne jest badanie tradycji, etosów, sposobów organizacji i rekrutacji tych grup.
Llewellyn większe znaczenie przypisuje organizacyjnej niż represyjnej funkcji prawa.
Uznaje prawo za najważniejszy czynnik integracji społecznej.
Wyróżnia dwa sposoby powstawania prawa:
a) uogólnienie ilościowe – gdy w społeczeństwie utrwaliła się pewna reakcja na określoną sytuację wraz z oczekiwaniem jej stałości.
...
orfeusz15