Ubezpieczenia spoleczne. Teoria dla praktyki - Szumlicz T.pdf - Polityka społeczna - chomikSGHowy

Tadeusz Szurnlicz

{l. •

- . -

BEIZ IECZE IE

S O e z

teoria dla praktyki

Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie

1111111111111111111111111111111111111111

1000447930

Recenzent

prof. hab. dr Jerzy Handschke

c _-

Redakcja i korekta

Grażyna Jarzyna

Redakcja techniczna

Czesław Rygielsld

SPIS TREŚCI

Projekt okładki

Andrzej Nowacki

WPROWADZENIE

. 9

Część pierwsza. PODSTAWY TEORETYCZNE UBEZPIECZENIA

S:pOLECZNEGO

Bydgoszcz 2005

Rozdział L MODELE POLITYKl SPOLECZNEJ

- USTALENIE KATEGORII KONSTRUKCYJNYCH

l. O paradygmacie kształtowania rozwoju społecznego.

2. O definicji polityki społecznej jako działalności praktycznej

3. Racjonalizowanie polityki społecznej - postulat definicyjny teorii

dla praktyki., 26

4. Modele, wzorce i wzory polityki społecznej 29

4. L Pojęcia: model, wzorzec iwzór w odniesieniu do polityki społecznej 30

4.2. Podstawowe kategorie konstrukcyjne modeli polityki społecznej :.................... 34

4.:2.1. Pojęcie luki społecznej jako kategorii l onstrukcyjnej

ISBN 83-89073-97-8

4.2.2. Pojęcie konsumpcji społecznej jako kategorii konsrrukcyjnej.,

Książka wydana przy finansowym wsparciu

Fin Life SA Towarzystwo Ubezpieczeń na Życie

SER Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A.

.:L.3. Pojęcie ryzyka społecznego jako kategorii konstrukcyjnej

4.3. Nazewnictwo modeli polityki społecznej u modelu antycypacji

społecznej

Oficyna Wydawnicza BRAl"lTA - Rok założenia 1990

85-959 Bydgoszcz, ul. Jadwigi Królowej 18

tel.zfax (052) 322 89 19. 322 75 34

http://www.branta.com.pl

c-mail: oticyna@branta.com.p1

Rozdział II. MODEL ANTYCYPACYJNY POLITYKI POLECZNEJ

- UWARUNKOWANIA REALlZACY JNE ,. 53

L Opis modelu antycypacyjnego polityki społecznej 53

L 1. Charakterystyki "otoczen ia" modelu antycypacyjnego polityki społecznej 53

1.2. Charakterystyki szczegółowe modelu antycypacyjnego polityki społecznej.......... 56

2. Struktura społeczna jako kategoria real izacyjna polityki społecznej - "ideologizacja"

polityki społecznej

Wydanie r

Ark. druk. 18,5

Druk ukończono w marcu 2006 r.

.... Skład i łamanie- ARP0N~ Warszawa. tel: (022')"621 48·13'·

Druki oprawa: ŁÓDKlE ZAKŁADY GRAFICZNE

90-019 Łódź, ul. Dowborczyków 18

tel. (042) 674 52 66, fax (042) 674 62 57

3. Antycypacyjny charakter działań w polityce społecznej

- .,ideologizacja" ubezpieczeniowa.

Rozdział I I. Z \RZĄDZ NIE RYZYKIEM SPOŁECZNYM

- ROZW..\·ŻM~:Ji\ TEORETYCZNE ::.:.-::.".~:· :.::·:·::: :..:

:..:.~:::.: ..~.. :.:....... 73

I. O ryzyku

:.................. 73

2. Ryzyko jako zagrożenie stratą w zasobach

Spi treści

Spis treści

1\Iu~ tiku oj . r z k /IHIC/ 'lIi . kryl iriurn podmiotowego...............................................

Część druga. REFLEKSJE TEORETYCZNE NAD PRAKTYKĄ

UBEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO...............

kyzyko społeczne

I 7

1.1. Ryzyka makrospoi ·c/ne........................

.. 78

.1.2. Ryzyka gospodarstwa dom wego....

Rozdział VI. REFORMOWANIE SYSTEMU ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO

- CZY W KIERUNKU ROZWIĄZAŃ UBEZPIECZENIOWYCH?

4.2.1. Definicja go rpodarstwa domowego.............................................................

159

4.2.2. Dctini.cja ryzyka społecznego jako ryzyka gospodarstwa domowego

l. Proces reformowania - zmiany w tle reform politycznych i gospodarczych

159

4.2.3. Rodzaje ryzyka społecznego - ,,katalog ryzyk społecznych"

2. Przygotowanie do radykalnej reformy......................................................................

162

Zarządzanie ryzykiem - interpretacja społeczna..............................................................

3. Zmiana systemowa- projekt i legislacja

166

5. J. .Kla iycznc" metody zarządzania ryzykiem.............................................

4. Ocena "filozofii" zmiany..................................................................................................

170

5.2. Wprowadzenie do zabezpieczenia społecznego

-jako społecznego zarządzania ryzykiem izarządzania ryzykiem społecznym........ 83

I o/dzin! rv. SCHEMAT IDEOWY METODY UBEZPIECZENIA

INTERPRETACJA SPOŁECZNA

Schemat ideowy metody ubezpie~;~~i;:::: ::::::::: ::::::::::::::::::::::::::::::: :::::::::::::::::: :::::::::::::

1.1. Pytania dotyczące zarządzania ryzykiem metodą ubezpieczenia

5. O sprawności zarządzania zmianą - stale" wirtualny" system...............

173

6. Konfrontacja z realiami Unii Europejskiej

179

Rozdział vn. O ZATR1)DNIENIU I UBEZPIECZENIU NA WYPADEK BEZROBOCiA

181

100

/01

102

103

1. Zatrudnienie.................

18 l

1.1. Schemat rozważań zatrudnieniowych..

181

1.2. Strona popytowa - zmiany w strukturze zatrudnienia

183

1._. Konstrukcja schematu ideowego metody ubezpieczenia

1.3. Podażowa strona zatrudnienia - aspekty ilościowy ijakościowy

186

I. . Opis schematu ideowego metody ubezpieczenia - ujęcie "horyzontalne"

1.4. Zatrudnienie: "między popytem a podażą" i "między podażą a popytem"

189

1.4. Opis schematu ideowego metody ubezpieczenia -ujęcie .,wertykalne"

2. Ubezpieczenie na wypadek bezrobocia............................................................................

193

I. Definicja ubezpieczenia - komentarz społeczny

2.1. Ryzyko bezrobocia

193

łnt upretacja społeczna schematu ideowego metody ubezpieczenia

2.2. Formy zabezpieczenia na wypadek bezrobocia.......................................................

195

). I. Pytan ia dotyczące zarządzania ryzy kiem społecznym

2.3. Konstrukcja ubezpieczenia na wypadek bezrobocia

195

2.2. (pi sy schematu ideowego metody ubezpieczenia - aspekty społeczne

2._.1. spekty społeczne w schemacie ideowym metody ubezpieczenia

- ujęcie "horyzontalne" .

_._.2. spekty społeczne w schemacie ideowym metody ubez;i~~~·~~;·~· · ·

ujęcie "wertykalne"

Rozdział VIII. O ZDROWIU I UBEZPIECZE lU CHOROBOWyM................................

201

104

I. Zdrowie i ryzyko choroby

201

1.1. Pojęcie zdrowia społecznego

201

107

1.2. Ryzyko choroby (aspekt uszczerbku na zdrowiu)

203

I 11 dil II V Jl)1'NTYFlKACJA SPOŁECZNYCH ASPEKTÓW ZASTOSOWANIA

u.roov UBEZPIECZENIA

•'1'1 I I PROBLEMOWY I ASPEKT CHARAKTERyZUJĄCy

1.1. Żródłafinansowaniaochronyzdrowia

204

2. Ubezpieczenie chorobowe

208

2. I. Składka jako źródło finansowania ochrony zdrowia

208

115

117

132

2.2. Zabezpieczenie zdrowotne a ubezpieczenia chorobowe

21 I

IIIIlllllllq.li I: 1:0 .hy społeczne metody ubezpieczenia- próba uporządkowania

III I 111JOIIIIII/:I'ja działalności ubezpieczeniowej - aspekty społeczne

Rozdział IX. O "SYSTEMIE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNyCH"

217

218

219

220

221

222

III' 111.1JolIIh '/picczeń - wyeksponowanie kryterium podmiotowego

Ryzyka społeczne a struktura Funduszu Ubezpieczeń Społecznych : .

1.1. Ryzyko choroby (aspekt przejściowej niemożności wykonywania pracy) .

1.2. Ryzyko macierzyństwa (aspekt przejściowej niemożności wykonywania pracy) ..

1.3. Ryzyko inwal idztwa (niezdolności do pracy) .

lA. Ryzyko śmierci żywiciela .

1.5. Ryzyko wypadku przy pracy .

1.6. Ryzyko starości .

1.7. Ryzyko nagłego wydatku .

Świadczenia z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych .

2. I. Świadczenia chorobowe .

2.'1. Zasiłek macierzyński .. :·:.- : :· : .

2.3. Renta (inwalidzka) z tytułu n.iezd lności do pracy............................................. . .2 l

I II" pll •. , 1111 -ferzc społecznej - systematyzacja uzasadnień

III II111liuW11IIU'.losowania mctody

137

139

140

142

I' "I 111.1111clOI 'llriidoubczpieczeniaspołecznego

J /'111 I I . .twlhl·"pl .czcnia społecznego

1'111' "1'01.,.1111 dodutk owc] ochrony ubezpieczeniowej

I I 1I1~I I IIIIfi ) '11tuptcniu straty przez świadczenie:

II'l I 1I.11I'"I·IIIIIl'/:rlrcsLlkol11pensaty

145

11111. lIII. ~ IIl1pl'lI ",iV ·.tn tv przez świadczenie:

I ł lilii. II II 1111II rlWZplOCZCl1lL społecznym

1-+6

153

__I

\ , ,,'1 lilii IIdllllb .II leczenia społecznego

III

.-~ .

Spis treści

2.4. Renta rodzinna. 226

2.5. Świadczenia w związku z wypadkiem przy pracy (lub chorobązawodową)........... 227

2.6. Emerytury

232

2.7. Zasiłek pogrzebowy

235

3. Ubezpieczeniowa ocena rozwiązań.........................

235

Rozdział X. O UBEZPIECZENIOWEJ KONSTRUKCn ZABEZPIECZENIA

EMERYTALNEGO 241

l. System zabezpieczenia emerytalnego 241

1.1. Ryzyko starości.......... 241

1.2. Definicja systemu zabezpieczenia emerytalnego 243

1.3. System emerytalny - aspekt ubezpieczeniowy 244

lA. Konstrukcja systemu emerytalnego - część bazowa systemu 249

lA.I. Konstrukcja filara I systemu emerytalnego.................................................. 249

1.4.2. Konstrukcja filara II systemu emerytalnego 251

1.5. Konstrukcja systemu emerytalnego - dodatkowe zabezpieczenie emerytalne....... 260

2. Cechy nowego systemu emerytalnego ..'..........................

WPROWADZENIE

268

Treść tej książki dla większości Czytelników b dzie zapewne sporym - ale mam

nadzieję pozytywnym - zaskoczeniem. Nie jest to bowiem książka ° tradycyjnie poj

mowanych "ubezpieczeniach społecznych" (o u tawowo stanowionym "system i

ubezpieczeń społecznych"). Jest to książka przede w zystkim o ubezpieczeniu, o za

stosowaniu w zarządzaniu ryzykiem metody ubezpieczenia, które polega na zorgani

zowaniu wspólnoty ryzyka według określonych zasad społecznych i ekonomicznych

(finansowych). Książka zwraca uwagę na szczc zólne - ale raczej niedoceniane

aspekty społeczne ubezpieczenia. Istotne zatem wydaje się wyjaśnienie j~j tytułu. Po

pierwsze, związek wyrazowy "ubezpieczenie społeczne" eksponuje to, że ubezpiecze-

nie jest wyjątkowym urządzeniem społecznym. Po drugie, określenie "ubezpiecze-

nie społeczne" wskazuje, iż ubezpieczenie Jest szczególną metodą zarządzania ry-

zykami społecznymi. Ryzyko społeczne jest zdefiniowane jako zagrożenie zdarze-

niem, którego zaistnienie spowoduje tratQ w posiadanych lub spodziewanych zaso-

bach gospodarstwa domowego. Po trzecie, sformułowanie "ubezpieczenie społeczne"

oznacza zastosowanie ubezpieczenia w polityce .połecznej, a zwłaszcza w systemie

zabezpieczenia społecznego. Otóż to potrójne rozumienie "ubezpieczenia społecz-

nego" wynika z faktu, że niezwykle ważnym podmiotem i przedmiotem ochrony

ubezpieczeniowej jest (rodzinne) oospod ar two domowe, i to zarówno, gdy ochrona

przed skutkami pojawienia ię ryzyka p lega na ubezpieczeniach publicznych

(zwłaszcza w ramach bazowej C7.Q \ . isystemu zabezpieczenia społecznego), jak też na

ubezpieczeniach prywatnych (zwłaszcza w ramach doubezpieczenia społecznego).

Przy takich właśnie zał żeruach podjęto próbę przedstawienia teorii i praktyki

ubezpieczenia w zakresie wyznaczonym najog61niej przez aspekty społeczne ochrony

ubezpieczeniowej, eksponując przy tym myśl zawartą w podtytule książki: teoria dla

praktyki. Przyjęty sposób myślenia o metodzie ubezpieczenia ijego zastosowaniu

w sferze społecznej I nazywam w skrócie "szkołą" ubczpieczenia społecznego.

2.1. Konsens polityczny

269

2.2. Prezentacja filarowa................................................................................................

270

2.3. Ujęcie funduszowe

272

2A. Zdefiniowanie składki

272

2.5. Finansowanie kapitałowe

273

2.6. Ekwiwalentność ubezpieczeniowa

273

2.7. Obciążenieskładkąpracownika

274

2.8. Nowa rola państwa

274

2.9. Udział instytucji prywatnych

275

2.10. Inicjatywa pracodawcy

276

2.11. Uczestnictwo według wieku

276

2.12. Inicjatywa przyszłego emeryta

277

2.13. Zabieganie o uczestników

277

ZAKOŃCZENIE. "SZKOŁA" UBEZPIECZENIA SPOŁECZ EGO

279

BIBLIOGRAFIA

,....................................................................................

283

I.. Od momentu powstania ;.,w1995 w.la.l.- Katedry.IJbezpiecze.niaSpo.łe.cznego w Szkole.Głósoie; .Handle-

wej w Warszawie prezentowałem wiele opracowań konkretyzujących przyjęty sposób myślenia. Mógłbym tu

zwrócić uwagę na kilkana .cie rozdziałów w pracach zbiorowych. wiełe referatów na konferencje czy kilkadzie-

siąt komentarzy umieszczonych w czasopismach. Do niektórych z nich odwołuję się w książce.

Wprowadzenie

I 111111('1"11 vystępuje w danej dziedzinie wiedzy, tym bardziej

, Ihl(' , Pl porz: ul ujący. Z całą pewnością dotyczy to zarówno

I. I u oczne] i dziedziny ubezpieczenia, a tym bardziej "pograni-

• , h II ,'piItI wi xlzy, na którym to "terenie" - moim zdaniem - konstytuowa-

łl I I I I I II 1111 It-clz:a CI ubezpieczeniu społecznym. Oczywiście, istotny jest tu

Ihl ilU 1'" II, I l' 11111I rekonstruowania istniejącego dorobku badawczego. Trzeba

I III 1111I I II IIlldl I' 'śl ić, iż coraz częściej spotyka się pozycje literatury przedmiotu

I • dl PIIII"'II pluh identyfikacji ukształtowanych podejść badawczych do polityki

I • I I ", I ItlW:pl .czcnia, zabezpieczenia społecznego, ubezpieczenia społecznego.

II "ol IHI 1\11/1 .ć, że na tej też drodze dokonuje się stosowna selekcja już dostępne-

• III III II.rI" III slowcgo w wymienionych zakresach wiedzy.

I' IIpllllll (\IW koncepcje doktrynalne związane z ubezpieczeniem społecznym

III 1111IVlIII .c zust owanie praktyczne, ale nie chodzi o korzyści bezpośrednie,

tI l" II Il pl zclożcnia: teoria - praktyka. Zwracam uwagę zwłaszcza na dwie sprawy:

I) 1.IIao('lIi' rozważań modelowych dla identyfikacji praktyki, czyli przede

'I. II Ul dla odróżniania stosowanych w polityce społecznej rozwiązań pod

I I 'ch'lII ich ubezpieczeniowych treści i 2) użyteczność ustaleń teoretycznych

II V Iurnrułowanlu polityki społecznej ukierunkowane] na rozwiązania ubez-

JI "l'ZI'" owe. Zgadzam się tutaj z poglądami, które sugerują, aby przede wszystkim

I .r.ur.iwiu '. 'i' nad ogólnym sposobem myślenia o danym przedmiocie i nad jego

I uiln III pojmc waniem, aby rozpatrywać możliwe ogólne koncepcje, mniejsze lub

II I , 'I -oric czegoś, a dopiero w dalszej kolejności prowadzić wnioskowania bar-

I II" . ue rólowe. poddając weryfikacji założenia myślenia koncepcyjnego w stale

11111'11101'

Respektując zasady metodologiczne co do po .ługiwamu s: pOI' I III III"dl III

w procedurach poznawczych, modelowanie w odniesieniu do polityl I pnlt l/II! ,

uznaję za procedurę wymagającą dostatecznej k n .kwcncji. co milsi ,it.; I Il III

wiązać z przyjmowaniem rygorystycznych wyjściowych założeń badawcz .!t, l ruk,

wyróżnione w punkcie wyjścia całości rozważań modele polityki społecznej wywo

dzę z trzech podstawowych kategorii konstrukcyjnych: .8.)łuki społecznej, 2) 011-

sumpcji społecznej i 3) ryzyka społecznego, które można uznać za W iod ąc c w myś

leniu o podejmowanej działalności praktycznej. Moim zdaniem, określone na I 'j

podstawie modele, odpowiednio: 1) interwencji społecznej, 2) dystrybucji spo-

łecznej i 2) antycypacji społecznej, wyczerpują najistotniejsze przesłanki i dccy

dują o realnych koncepcjach prowadzenia polityki społecznej. W praktyce sprowa

dza się to do odmiennego rozumienia i traktowania kategorii integracji społecznej

w celowym kształtowaniu struktury społecznej (czy też postępu społecznego), Wy-

jątkowe znaczenie ma oczywiście wyróżnienie antycypacyjnego modelu polityki

społecznej, którego fundament stanowi kategoria ryzyka społecznego. "Szkoła"

ubezpieczenia społecznego wywodzi się właśnie z takiego antycypacyjnego podejś-

cia do polityki społecznej, szczególnego modelu polityki społecznej, wyostrzającego

sposób myślenia, w którym o prowadzonej polityce społecznej decyduje konstruk-

cja systemu zabezpieczenia społecznego, tworzona według zasad ubezpieczenio-

wych.

Ubezpieczenie społeczne stanowi ważny komponent polityki społecznej, która

jest przede wszystkim działalnością praktyczną. Niniejsze opracowanie je t poświ '-

cone oglądowi teoretycznemu tego komponentu, przy czym dostrzegam, iż charakte-

rystyczne dla dociekań zmierzających do tworzenia podstaw naukowych ubczpic-

czenia społecznego są duże różnice poglądów w sprawach o znaczeniu zasudrucz 111 .

Sądzę jednak, że nie sposób przecenić ewentualnego pożytku płynącego /, prób l '0-

retycznego uporządkowania działalności uwarunkowanej tak bardzo przez realia ży-

cia i poddawanej tak różnym osądom społecznym. Należałoby oczywiście prz tym

zadbać o poprawny przekład wywodów i ustaleń teoretycznych nu język praktyki.

Podejmując rozważania w tym zakresie przyjmuję, że w myślemu o uh ,;t,pie<':zl!nill

społecznym bardzo ważna jest identyfikacja tego związku wyrazowe 'o. Oba jego

człony należy po prostu traktować równoważnie. choć rnożliwc ] sI ich akcentowa-

nie. Najogólniej chodzi o to, że zarówno teoretyczny, jak IC/. praktyczny sens "ubez-

pieczenia społecznego" wymaga. aby w tym /Iożelliu nic pozbawrac treści ani

"ubezpieczenia" ani "społecznego".

Zaproponowana "szkoła" sugeruje przede wszystkun klarowniejsze podejście

klasyfikacyjne do tego, co nazywa się "ub 'zpi 'l'/cl1ial1l1 społecznymi" i "ubezpie-

czeniami gospodarczymi". Chodzi o podmiorowe zd iflnto unie rozróżnienia mię-

dzy"ub.ezpieczeniem . połecznym" a ,.ubezpieczeniem gospodarczym''. Wtedy.

użycie złożenia wyrazo vcgo .arbczpicczcruu .polccznc" oznaczałoby w skrócie: Za-

stc::;;'jwanie ubczpicczen w zurządzuniu r z kanu gospodarstwa domowego, a użycie

zastosowań ubezpieczenia w polityce społecznej.

"j, IllItd"

,\(/lt/"(,, politvk : spolccznej, War rzawa 1994. Oficyna Wydawnicza SGH.

, 'y h się warunkach działania, pod kątem tego działania celowości. Tak za-

I 11\ 1111;1I 'dul cyjna droga rozpatrzenia polityki społecznej wydała mi się dość

•lir" 1'11'o juź wcześniej". Teraz podejmuję próbę "dedukcyjnego" skonfrontowa-

111 pili tykl społecznej i ubezpieczenia.

il wstępie wysuwam tezę o charakterze definicyjnym, że kształtowanie rozwo-

III (1111. II, pu ) "po Iccznego stanowi domenę polityki społecznej jako działalności prak-

I l II!', ,I polityka społeczna jako nauka praktyczna powinna działalność tę racjo-

II II "I va': czvli jednocześnie uzasadniać, wyjaśniać i usprawniać. Na tym tle

IIIlIIh'luw:1II' polityki społecznej przedstawiono jako jedną z procedur ustaleń teo-

I 1711 l II znucrzajacych w gruncie rzeczy do odpowiedzi na pytanie o potencjalne

liIImIlI •. upruwiania polityki społecznej, w której ubezpieczenie społeczne może

II tI 1'1 I unl rcInc miejsce. Innymi słowy, chodzi o zaprezentowanie nowego spoj-

I 111,1II JlI :Ylt;I'H': nowej "optyki" w widzeniu coraz bardziej złożonych problemów

I " 1"11tli/II 1111111

Ubezpieczenia spoleczne. Teoria dla praktyki - Szumlicz T.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: