Pierwsze większe osiedla miejskie powstały na Bliskim i Środkowym Wschodzie - w Mezopotamii i w dolinie Indusu. Stanowiły one centrum rozwoju wspaniałej cywilizacji, która się tam wykształciła.
Miasta mogły powstać dopiero, gdy ludzie nauczyli się, jak osiedlać się i żyć w jednym miejscu. Proces ten zaczął się jakieś 10-12 tysięcy lat temu na dużym obszarze Bliskiego Wschodu, rozciągającym się od dzisiejszej Turcji po Iran. Ludzie zamieszkujący ten region byli wcześniej łowcami i zbieraczami, jednak stopniowo zaczęli zajmować się rolnictwem i skupiać w małych społecznościach, hodując zwierzęta i uprawiając zboże. Jednak te osady nie były miastami. Miasto nie tylko jest większe od wsi, lecz mieszka w nim o wiele więcej ludzi nie zajmujących się rolnictwem - rzemieślników, kupców, kapłanów, żołnierzy i urzędników. Aby mogły istnieć miasta, rolnicy muszą być w stanie wyprodukować nadwyżkę żywności, żeby nakarmić ludzi nie zajmujących się produkcją rolną, których szczególne umiejętności były niezbędne do rozwoju tego, co nazywamy cywilizacją. Jednak dość duże osiedla pojawiły się zadziwiająco wcześnie.
Miasto znane z Biblii pod nazwą Jerycho było stale zamieszkane na długo przed rokiem 8000 p.n.e. W pobliżu obecnego Jerycha już 11 000 lat temu istniały trzy odrębne siedliska ludzkie. Było to spowodowane najprawdopodobniej dogodną lokalizacją – w pobliżu źródła wody i prowadzącego ze wschodu na zachód szlaku na północ od Morza Martwego. Zabudowa – okrągłe domy z cegieł z błota suszonego na słońcu. Mieszkańcy trudnili się uprawą pszenicy, jęczmienia i roślin strączkowych, a także handlem i polowaniem na dzikie zwierzęta. W późniejszym okresie, ok. 7220 p.n.e. do 5850 p.n.e. mieszkańcy osady rozszerzyli zakres uprawianych roślin, prawdopodobnie udomowili owce. Zabudowę stanowiły wielokątne (głównie na planie prostokąta lub zbliżonym) budynki z zaokrąglonych cegieł z osuszonego błota stawianych na kamiennych fundamentach. Składało się na nie na ogół kilka pokoi (często dużych, o powierzchni przekraczającej 20 m kw., podzielonych na mniejsze części) z wapiennymi podłogami otaczających centralny dziedziniec wyłożony gliną. Zmarli mieszkańcy osady grzebani byli pod podłogami swoich domostw. Nie wszystkie szkielety były kompletne, niektóre nosiły ślady przebywania na powietrzu. Odnaleziono też komorę zawierającą siedem czaszek pozbawionych szczęk, z częściami twarzowymi pokrytymi gipsem i muszlami ślimaków morskich umieszczonymi w oczach.
Çatalhöyük (czyt. czatal hjujuk), starożytna osada odkryta w Turcji. Położona jest w prowincji Konya, 10 kilometrów na wschód od miasta Çumra. Leży na dwóch wzgórzach, oddzielonych doliną rzeki. Stąd też pochodzi nazwa osady. Çatalhöyük znaczy “rozdwojone wzgórze”. Szacuje się, że osada została założona między 7400 a 7300 roku p.n.e. Zamieszkiwało ją do 10 tysięcy ludzi, którzy zajmowali się rolnictwem oraz hodowlą zwierząt. Budowali dwupiętrowe domy z kamienia oraz z wypalanej na słońcu cegły. W domach tych nie było schodów, na wyższe kondygnacje wchodziło się po drabinie. Wejścia do domów znajdowały się na dachu. Domy stykały się ze sobą ścianami i tworzyły zwartą konstrukcję podobną do pueblo. W kompleksach znajdowały się także pomieszczenia kultu religijnego oraz miejsca pochówku. Zwłoki chowano w pozycji embrionalnej, najczęściej zwinięte w specjalnych koszach.
Jednak nasza wiedza o tych miastach jest ograniczona, ponieważ nie ma na ich temat informacji w źródłach pisanych. Pismo powstało później, przed rokiem 3000 p.n.e. w Sumerze (dziś południowy Irak).
W przeciwieństwie do ziem położonych dalej na północ, w Sumerze nie było terenów gotowych pod uprawę. Żyzne gleby mogły wydać bogate plony tylko po osuszeniu mokradeł i starannym zirygowaniu gruntów. Do stworzenia i utrzymania systemu nawadniającego potrzebny był dobrze zorganizowany wysiłek całej populacji. W Sumerze szybko wykształcił się wydajny system gospodarki, który przyniósł dobrobyt. Państwo podzieliło się wkrótce na niezależne miasta-państwa obwarowane murami, wśród których były Ur, Uruk, Kisz, Lagasz i Nippur, każde z nich funkcjonujące jako "stolica" dla wielu okolicznych osiedli i wiosek. W Sumerze niewiele było bogactw naturalnych. Niedobór drewna i kamienia, zbyt ciężkich, aby je sprowadzać z daleka w naprawdę dużych ilościach, powodował, że większość domów budowana była z cegieł wykonanych z błota, wysuszonych w słońcu lub wypalonych w piecu. Biorąc pod uwagę nietrwałość materiału, zadziwiające jest, jak wiele tych kruchych budowli przetrwało. Są to ziguraty, wysokie piramidy ze schodami na ścianach, które niegdyś prowadziły do świątyni lub kapliczki jakiegoś bóstwa. Każde z miasto miało swego własnego boga i budowane było wokół dominującej nad nim budowli sakralnej. Kapłani najprawdopodobniej posiadali w Sumerze spory zakres władzy, tam także wykształciły się najstarsze formy monarchii.
Poza tym w Ur, za panowania króla Ur-Nammu, spisano pierwszy kodeks prawny. Sumerowie wnieśli swój wkład do rozwoju cywilizacji także dzięki wynalezieniu pierwszych pojazdów na kołach, koła garncarskiego i przede wszystkim pisma. Zaczynając od prostych spisów i pisma obrazkowego, Sumerowie wynaleźli w końcu pismo klinowe, w formie charakterystycznych znaków rytych specjalnym dłutem w mokrej glinie, którą potem suszono, uzyskując względnie trwały zapis informacji. W zapisie klinowym zachowały się najstarsze dzieła literatury światowej oparte na mitach i legendach Sumerów.
W Sumerze cywilizacja rozwinęła się kilkaset lat przed tym, jak pojawiła się cywilizacja starożytnego Egiptu. Oprócz Sumeru przed rokiem 2000 przed naszą erą rozwinęła się już tylko jedna cywilizacja; była to tajemnicza kultura miast położonych w dolinie Indusu (we współczesnym Pakistanie) około 2500 lat przed naszą erą. Poza ruinami miast-państw Mohendżo Daro i Harappy niewiele pozostało po tych zdumiewających wczesnych cywilizacjach. Ponieważ nie potrafimy odczytać nielicznych pozostałych fragmentów pisma obrazkowego tam stworzonego, nie wiemy kim byli pradawni mieszkańcy doliny Indusu czy jak udało im się wybudować te wspaniałe miasta. Miasta w dolinie Indusu zbudowane były na planie w kształcie siatki, z prostymi ulicami krzyżującymi się pod kątem prostym. Takie zaawansowane cywilizacyjnie rozwiązanie wskazuje na to, że musiały one być wybudowane, zanim zostały zasiedlone. Wysoko zorganizowana cywilizacja doliny Indusu upadła około 1700 roku przed naszą erą, lecz nie wiadomo jak i dlaczego. Także Sumer zniknął. Różne miasta-państwa walczyły między sobą i to prawdopodobnie zachęciło intruzów do najazdu. Sumerowie kilkukrotnie odpierali najeźdźców, a rządy trzeciej dynastii z Ur, założonej przez króla Ur-Nammu, należą do najświetniejszych okresów w ich cywilizacji. Jednak około roku 1900 przed naszą erą państwo Sumerów zostało podbite przez Amorytów.
niuta58