Smok - Bajeczne zwierzę, symboliczna figura powszechnie spotykana większości ludów świata, zarówno w kulturach pierwotnych i orientalnych, jak i klasycznych. Analiza morfologiczna legendarnych smoków -upoważnia nas do upatrywania w nich czegoś na kształt fabularnego montażu rozmaitych elementów wziętych ze zwierząt szczególnie agresywnych i niebezpiecznych - węży, krokodyli, lwów, a także zwierząt prehistorycznych. Krappe sądzi, że w narodzinach mitycznej idei smoka mogło mieć jakiś udział zdumienie \towarzyszące odkrywaniu szczątków przedpotopowych monstrów. Smok jest zatem zwierzęcością" par excellence, i już to samo wskazuje na zalążek jego pierwotnego sensu symbolicznego, który wiąże się z sumeryjską koncepcją zwierzęcia jako "przeciwnika" (później przeniesioną na diabla). Skądinąd smok (podobnie jak w nie moralistycznych religiach starożytności którykolwiek z instynktów) może zostać intronizowany, niemal ubóstwiony, co oglądamy na sztandarach chińskich z czasów dynastii [ mandżurskiej, na proporcach fenickich i saksońskich. W mnóstwie legend smok -pomijając, a też wydobywając na jaw jego głębszy sens symboliczny -występuje w tym właśnie sensie pierwotnego przeciwnika, w którym walka stanowi próbę par excellence. Apollo, Kadmos, Perseusz i Zygfryd pokonują smoka. W hagiografii święci- patronowie rycerzy, Jerzy i archanioł Michał, ukazywani są w niezliczonych świetnych dziełach sztuki właśnie w momencie rozprawiania się z nim; wspomnijmy choćby św. Jerzego Carpaccia czy Rafaela, albo św. Michała z Tous pędzla Bermejo. Dla Dontenville'a gustującego w historycyzującej i socjologicznej interpretacji symboliki niektórych legend, smoki oznaczają plagi nękające kraj (albo, jeśli symbol staje się psychologiczny, określoną osobę). Robak, wąż, krokodyl łączą się ściśle -poprzez właściwe im sensy - z ideą smoka. We Francji smoki wiąże się też z ludojadami, z Gargantuą i w ogóle z olbrzymami. Dla Schneidera smok jest symbolem choroby. Zanim jednak zajmiemy się sensem tego zwierza, przytoczmy jeszcze garść danych świadczących o uporczywości, z jaką się pojawia. Bardzo często wspominają o nim autorzy klasyczni oraz Biblia, opisując go i podając dokładne informacje o jego charakterze i zwyczajach. W rezultacie pojawia się wiele odmian smoków, które wymienia Pinedo: „Jedni dają mu tułów węża ze skrzydłami; ma on żyć w powietrzu i w wodach, jego gardziel jest przepastna, pożera ludzi i zwierzęta, które najpierw zabija swym olbrzymim ogonem, Inni za to widzą w nim stwora ziemnego o maleńkiej paszczy; jego ogromny i potężny ogon jest narzędziem zniszczenia, również lata i żywi się krwią zabijanych przez siebie zwierząt, Nie brak autorów uważających go za stwora ziemnowodnego; ma głowę pięknej kobiety, o obfitych puklach, i jest jeszcze straszniejszy od poprzednich". O smokach wspominają Daniel, Micheasz, Jeremiasz, Raban Maur, Apokalipsa, Izajasz. Także Pliniusz, Galen, Pascal (De Coronis) omawiają baśniowego zwierza. Autorzy ci przypisują smokom następujące symboliczne właściwości: są silne i czujne, mają nadzwyczaj bystry wzrok; ich nazwa pochodzi bodaj od greckiego słowa der - kein (spoglądać). Z tych powodów - i w duchu pełnej dwuwartościowości, z po- minięciem aspektu straszliwego - kreowano smoki, podobnie jak gryfy, na strażników świątyń i skarbców, czyniąc z nich również alegorię wieszczenia i mądrości. Ze swej strony Biblia wyolbrzymia negatywny charakter symbolu. Ciekawy jest anagram imienia Heroda, które w języku syryjskim rozpada się na ierud i es - elementy znaczące "płonący smok". Niekiedy smok mnoży swe głowy, degradując tym samym swój sens, jako że wzrost numeryczny zawsze oznacza regresję i inwolucję. "Oto wielki Smok barwy ognia, mający siedem głów i dziesięć rogów - a na głowach jego siedem diademów" -mówi Apokalipsa. W innych sytuacjach smoka używa się do konstruowania emblematu, w którym schemat góruje na zwierzęciem -na przykład smok gryzący własny ogon albo Uroboros gnostyków, symbol wszelkich procesów cyklicznych, zwłaszcza biegu czasu. Figurą smoka dość często posługiwali się alchemicy; walczące z sobą smoki, wyrażały stanputrefactio (rozszczepiania się elementów, rozpadu psychiki), smok uskrzydlony symbolizował element lotny, smok bezskrzydły - element stały (Albert Poison). Chiny są prawdopodobnie miejscem, w którym smok najbardziej się rozpowszechnił, a też uległ największym przemianom. Jest on godłem władzy cesarskiej. O ile cesarz w swych ozdobach korzystał z motywu smoka o pięciu szponach, o tyle urzędnicy z jego dworu mieli prawo jedynie do smoka o czterech szponach. Zdaniem Diela chiński wzorcowy smok symbolizuje występek poddany sublimacji i przezwyciężony, chodzi tu więc w domyśle o "smoka ujarzmionego", jak ten, który jest posłuszny św. Jerzemu, swemu zwycięzcy. Frazer opowiada, że gdy Chińczycy pragną deszczu, sporządzają z drzewa i papieru ogromnego smoka, którego obnoszą procesjonalnie i którego rozszarpują na kawałki, jeśli deszcz nie przychodzi. Przyczyna tego, twierdzi Zhuang - zi, jest taka, że smok i wąż. Wyposażone w najgłębszy i najpełniejszy sens kosmiczny, symbolizują "rytm Życia". Skojarzenie smok -piorun - deszcz - płodność występuje często w starożytnych tekstach chińskich, skutkiem czego bajeczne zwierzę staje się elementem relacji łączącej wody górne z ziemią. Zresztą w mitologii chińskiej
trudno o uogólnienia, gdyż istnieją smoki podziemne, napowietrzne i wodne. Powiedzenie "ziemia łączy się ze smokiem" znaczy, że pada deszcz. Smok odgrywa więc ważką rolę a między mocami kosmicznymi siłami usytuowanymi stosownie zasadniczych stadiów symboliki poziomu (w górze - duch, pośrodku - życie i świat przejawień, w dole - moce niższe i teluryczne). Jego sens wzbogaca potężna komponenta siły i chyżości. Najstarsze chińskie wizerunki smoka przypominają konia. W aspekcie ezoterycznym smoki chińskie bywają kojarzone z kolorami: biały jest smokiem księżycowym- inne kolory powiązane są z planetami i znakami zodiaku. W Średniowieczu na Zachodzie smoki mają pierś i łapy orła, tułów -ogromnego węża, skrzydła- nietoperza, skręcony zaś ogon zakończony jest ostrym szpicem Zdaniem Piobba, członki te oznaczają fuzję i zmieszanie rozmaitych elementów i możliwości: orzeł to aspekt niebiański, wąż - tajemność i podziemność, skrzydła - możliwość intelektualnego wzlotu, ogon zaś w kształcie zodiakalnego znaku Lwa, to poddanie się rozumowi. Ogólnie jednak biorąc, współczesna psychologia określa symbol smoka jako "czegoś, co należy pokonać", ponieważ ten, kto zwycięża smoka, staje się bohaterem. Z punktu ezoterycznej tradycji żydowskiej głębszy sens tajemnicy smoka powinien pozostać nienaruszony ( Rabin Szymon ben Lochait, cytowany przez Bławacką). Smok powszechny (katholikos ophis) to według gnostyków "droga poprzez wszystkie rzeczy". Ma związek z zasadą chaosu ("nasz Chaos bądź Duch jest ognistym smokiem, pokonującym to wszystko". Philaletha, lntroitus) i rozkładu... Smok to rozkład ciał (teksty Pseudo- Demokryta). Na określenie symboli tego rozkładu heretycy używają następujących wyrażeń: Trucizna, Żmija, Rozpuszczalnik powszechny, Ocet filozofów - moc niezróżnicowanego (solve), według Evoli. On również przypomina, że właśnie ze smokami i bykami zmagają się bohaterowie solarni (Mitra, Zygfryd, Herkules, Jazon, Horus, Apollo) (Kobieta - smok, rtęć i woda) ( zielone i "nie strawione"), i mówi: .,Jeśli w centrum »Cytadeli filozofów« Khunratha ponownie pojawia się smok, ciągle jest to smok, którego trzeba pokonać i zabić; to ten, który wiecznie pożera sam siebie, Merkuriusz jako palące pragnienie, jako głód i Pęd do ślepej rozkoszy (natura urzeczona i pokonana przez naturę, tajemnica księżycowego świata zmian i stawania się, w przeciwstawieniu do uranicznego świata niezmiennego bytu)". W De signatura rerum Bohme mówi o woli nie uzyskującej niczego poza samą sobą; jest ona" własnością głodu zdolnego żywić się jedynie samym sobą".
Hasło wg. „Słownika symboli” Cirlota
yeniks