WYKŁAD SPECJALIZACYJNY – PSYCHOSPOŁECZNE PODSTAWY TOŻSAMOŚCI JEDNOSTKI – WYKŁAD 20.11.2009
Literatura:
1. Anna Gałdowa „Tożsamość człowieka”, wyd. UJ, Karków 2000
2. Anthony Giddens „Nowoczesność i tożsamość” wyd. PWN, Warszawa 2001
3. Linda Brannon „Psychologia rodzaju”, wyd. GWP Gdańsk 2002
4. Zygmunt Bauman „Ciało i przemoc w obliczu ponowoczesności” Wyd. UMK, Toruń 1995
5. Michael Foucault „Nadzorować i karać” wyd. Aletea, Warszawa 1998
6. Jerzy Trzebiński „Narracje jako sposób rozumienia świata” wyd. GWP, Gdańsk 2002
7. Maria Janion „Transgresje” 4 pierwsze tomy („Maski”, „Galernicy wrażliwości”)
8. Janusz Mucha „Kultura dominująca jako kultura obca” Oficyna Naukowa 1995
Zagadnienia:
1. Tożsamość i jej kryteria
2. Tożsamość a podmiotowość
3. Tożsamości narracyjne
4. Koncepcja maski
5. Ciało jako podstawa tożsamości jednostki
6. Koncepcje ciała nowoczesnego i ponowoczesnego
7. Płeć jako podstawa tożsamości
8. Seksualność jako podstawa tożsamości
9. Koncepcja tożsamości Lacon
Tożsamość i jej kryteria
Tożsamość jest pojęciem, które pojawiło się w naukach społecznych na początku XX wieku. Do tej pory to pojęcie jest aktualne i inspirujące.
1919 – ważny rok- wtedy Tausk użył pojęcia tożsamości jako SELF (do tej pory używanych przez psychologów).
Tożsamość „self”- to, co stanowi o naszej wyjątkowości, niepowtarzalności. Tożsamość self budujemy- szukamy tego, co nas odróżnia od innych ludzi. Jest to proces upodmiotowienia.
Tożsamość „same”- bycie takim samym jak inni- wskazuje, że w projekcie tożsamościowym jednostki liczy się to, co łączy jednostkę z innymi.
Same to tożsamość poszukująca cech podobnych do tych, które nas otaczają- do tożsamości ludzi nas otaczających. Budowana w oparciu o nasze identyfikowanie się z różnymi grupami społecznymi, kategoriami społecznymi. Tożsamość same budujemy przez proces kategoryzacji.
Proces upodmiotowienia jest elementem procesu kategoryzacji.
Interpersonalni- budowanie tożsamości poprzez innych
Intrapersonalni- budowanie tożsamości poprzez „ja”
Tożsamość a podmiotowość- cechy wspólne:
1. jedyność- jako miara tożsamości i podmiotu
2. jedność- oryginalność
3. centrum- postrzegamy świat i innych przez pryzmat siebie, jako osoby w stosunku, do której coś się rozgrywa
4. źródło działania i energii- jesteśmy źródłem reakcji
5. ciało- jest tym co łączy tożsamość i podmiot
Powyższe cechy są dowodem na to, że dyskurs tożsamości i podmiotowości spotykają się w tych właśnie obszarach.
Warunki tożsamości- wszystkie muszą być spełnione by mówić o tożsamości
1. poczucie ciągłości- przeświadczenie o tym, że ciągle jesteśmy tą samą osobą pomimo upływu lat, czasu, różnych doświadczeń życiowych
2. poczucie sensu życia- umiejętność sformułowania odpowiedzi na pytanie „po co żyję?” jest konieczne dla ustalenia swojej tożsamości
3. poczucie własnej odrębności- potrafimy rozróżnić doświadczenia naszego ciała od doświadczeń ciał innych ludzi. Stabilność granic jest czymś, co wynosimy z dzieciństwa. Dlatego nie wszystkie granice ludzkie są stabilne- to zależy jak każdy z nas przeżył dzieciństwo.
4. poczucie posiadania niezmiennych atrybutów- umiejętność wskazania cech, które mieliśmy od zawsze. Formuła, jacy byliśmy zawsze i jacy jesteśmy teraz. Cechy ulokowane w wariancie ponadczasowym.
Ludzka tożsamość jest wielogłosowa. Składa się na nią wiele elementów.
Kim jesteśmy?
Odpowiedzi na to pytanie (czyli swojej tożsamości) możemy poszukiwać w obszarze językoznawstwa.
Obszar językoznawstwa związany z nazwami własnymi jest jednym z głównych obszarów kształtujących tożsamość.
Eksperyment:
Piszemy swoje imię i nazwisko.
Wypisujemy w rzędzie pionowym wszystkie litery ze swojego imienia i nazwiska (wypisujemy pojedynczo, bez powtórzeń). Obok tych liter dopisujemy losowo wybrane litery, które nie wystąpiły w naszym imieniu i nazwisku.
Przykład: A N N A N O W A K
A B
N M
O U
W Z
K L
Następnie skreślamy tą literę, którą wolimy (skreślamy 1 z 2 liter).
Odpowiadamy teraz na pytanie: ile z tych skreślonych liter tworzy nazwę własną i jaki stanowi procent ze wszystkich skreślonych liter?
Jeśli liczba skreślonych liter, które pojawiły się w naszym imieniu i nazwisku jest większa (powyżej 50%) oznacza to, że:
- większy wpływ manipulacyjny
- większa integracja
- większa waga ukochanych liter
Powyższy eksperyment pokazuje, że nasze imię i nazwisko jest dla nas ważne i że waga tych liter może mieć charakter nieuświadomiony.
Imiona służą nadaniu nam indywidualności w rodzinie. Służą upodmiotowieniu nas w pierwotnej grupie społecznej. Imię ma walor tożsamościowy. Imię = self
Nazwisko ma uruchomić cykl tożsamościowy. Nazwisko związane jest z same.
Funkcje imienia: (na jakiej podstawie rodzice wybierają imię)
- kierują się modą na nadawanie imion- tendencja kulturowa, bycie na czasie
- sympatia z produktami kulturowymi np.: seriale
- oddawanie czci członkom własnej rodziny (np.: imię po babci, dziadku – przedłużenie życia tym, którzy już odeszli; nadawanie dzieciom własnych imion- dziedziczenie imienia po rodzicu może zamknąć drogę do poszukiwania innych możliwości rozwoju)
- oryginalne niepowtarzalne imiona- rodzice o niskim poczuciu własnej wartości oraz rodzice z problemami psychicznymi
- imiona, które odwołują się do historii kraju, religii, kultury- wybór tych imion jest pewną stałą praktyką, która nie podlega modzie
- są nośnikiem informacji (zarówno tych przemyślanych i nie przemyślanych)- imiona mają stereotypy biorące się z reakcji społecznej na te imiona
Np.:
- imiona konotujące inteligencję: Mateusz, Maksymilian
- imiona konotujące pracowitość i sumienność: Zofia, Maria, Franciszek
- imiona żeńskie utworzone od imion męskich np.: Władysława, Stanisława- to kobiety o męskich cechach
Stereotypy imion powodują łatwiejszy dostęp do pewnych zasobów bądź powodują utrudnienia.
Na wybór imienia chcą mieć wpływ rodzice dziecka adoptowanego, dlatego po adopcji często zmieniają dziecku imię, na takie, które sami wybrali. Może to prowadzić do 2 mechanizmów:
- kim byliśmy – kim jesteśmy – brak odpowiedzi, poszukujemy tożsamości
- odrzucenie tożsamości, która powstała w oparciu o nadanie imienia nam przez rodziców adopcyjnych. To pokazuje, że imię może być jedynym filarem tożsamości, którą chce się uznawać za własną.
Rodzice chcą mieć władzę nad tożsamością – zmiana imienia, jako symboliczne narodziny
Im młodsze dziecko, tym bardziej wiąże swoje imię z „ja”. Czyli jego imię to jego tożsamość.
Imię i nazwisko lokuje nas w strukturze społecznej. Nazwiska są elementem kapitału kulturowego. To jak się nazywamy, z kije rodziny pochodzimy jest ograniczeniem naszego potencjału ale może być także szansą na awans społeczny (kolektywistyczny aspekt kultury).
Praktyki służące do zniewolenia ludzi:
- odebranie imion i nazwisk w obozach pracy np.: sprowadzenie człowieka do numeru to początek procesu uprzedmiotowienia- odebrania tożsamości; zabiera się ludziom status osoby
Tożsamość narracyjna
Jest pojęciem, które można spróbować odnieść do wszystkich praktyk mówienia o sobie, które skutkuje tworzeniem własnego „ja”.
Tożsamość narracyjna w różnym ujęciu:
a) psychologia poznawcza
cały świat ludzie zamieniają na opowiadanie historii, które mają swój początek i koniec oraz związek przyczynowo- skutkowy.
Sposób opisu figur geometrycznych (nadawanie figurom cech ludzkich) pokazał, że ludzie posługują się schematami narracyjnymi- czyli wcześniej użytymi sformułowaniami. Służą one opisywaniu siebie i świata.
Schemat autonarracyjny- w koncepcji „ja”.
Schematy autonarracyjne wykorzystywane są w leczeniu traumy w gabinetach terapeutycznych, co powoduje włączenie traumy do naszej tożsamości.
Schematy autonarracyjne stosowane są również w leczeniu fobii- jako wizualizacje.
Tożsamość składa się z wiedzy o nas samych: o zdarzeniach z naszego życia, relacjach, emocjach, itp.
b) nurt dyskursywny: „ja”
Opiera się na pojęciu dyskursu. Dzieli ludzi na narratorów i bohaterów.
Narratorami są osoby mające władzę nad dyskursem. Bohaterami są osoby, o których narrator opowiada. Narrator i bohater mogą zamieniać się rolami nie do końca mając wpływ na to, kiedy to nastąpi, dlatego że w dyskursie nie mamy wpływu na to co mówią inne osoby. Sytuacje narracyjne SA bardzo dynamiczne.
Dyskurs pokazuje, że nasza pozycja jest niepewna oraz pokazuje jak wiele zależy od naszych współrozmówców.
Dyskursywne podejście do tożsamości daje nam możliwości mówienia o tożsamości, jako tej, która się ciągle tworzy lub tej która się reprodukuje.
Tożsamość nie jest dana raz na zawsze. Tożsamość będzie się kreować poprzez dyskursywne podejście.
Niestabilność narracyjna tożsamości nie oznacza jej destrukcji tylko zmianę, nabywanie nowych ról, doświadczeń.
3 cechy tożsamości narracyjnej wg postmodernistów:
- płynność
- negocjowalność
- dyskursywność
c) konstruktywizm społeczny- nurt najbardziej socjologiczny
Za prawdę będziemy uznawać to, co ludzie uznają za prawdziwe,. Interesować nas będzie wszystko to, co uchodzi za fakt.
Świat społeczny opisujemy wg pewnego konkretnego wzoru. Uznajemy że nasz wzór jest jedynym możliwym (dostępem) wzorem, więc jest prawdziwy.
Ludzie negocjują pojęcia, którymi operują.
Uczymy się wzorów tożsamościowych w procesie socjalizacji. Tożsamość ma swoje źródło w czasach, w których żyjemy, w kulturze w której żyjemy.
Uczymy się w kulturze, w której żyjemy mówienia o sobie.
Prawdą wydaje się być to, co jest prawdą (Don Kichot).
Występujemy w scenariuszu napisanym przez innych a nasze możliwości zmiany tego scenariusza społecznego są bardzo ograniczone.
Konstruktywizm społeczny pokazuje jak dużą rolę w naszej tożsamości odgrywają ludzie, których spotykamy i jak bardzo jesteśmy towarem społecznym.
d) nurt „dialogowe ja”
Nurt ten powstał pod koniec lat 80-ych.
Nurt ten mówi, że wiele głosów tworzy nasze „ja”. Jest to warunek zdrowia psychicznego.
Tożsamość polifoniczna, wielogłosowa- z różną częstotliwością korzystamy z różnych głosów.
Składamy się z bardzo wielu pokładów złożonej struktury.
Nasze „ja”, nasza tożsamość to skrzynka z narzędziami. Narzędzia to nasze głosy a głosów jest bardzo wiele.
Nasza kreatywność w korzystaniu z wielogłosowości pozwala na prezentowanie się w sposób mniej lub bardziej złożony w życiu społecznemu.
Nasza aktywność pokaże jak bardzo uzewnętrznimy nasze dialogowe „ja”.
Polifonia ≠ Monofonia
Głos z wewnątrz Głos z zewnątrz
(wiele głosów naszej tożsamości; realna wiedza na jego temat i przyznanie się do niego)
Świadomość siebie zyskujemy w używanym przez nas języku. Język ma moc kreowania jak ma moc niszczącą.
http://www.opoka.org.pl/biblioteka/I/IP/tozsamosc_czlowieka.html
4
SocjologUS