WYKŁAD VIII
REGULACYJNA TEORIA TEMPERAMENTU J. STRELAUA
Postulaty:
Ø Temperament przejawia się w formalnej charakterystyce zachowania.
Ø Cechy formalne zachowania można opisać w kategoriach energetycznych i czasowych.
Ø Pod względem formalnych charakterystyk zachowania istnieją względnie stałe różnice indywidualne.
Ø Różnice indywidualne w temperamencie są powszechne, tzn. odnoszą się do wszelkich zachowań i reakcji.
Ø Cechy temperamentalne obecne są od wczesnego niemowlęctwa.
Ø Temperament występuje zarówno u człowieka, jak i u zwierząt.
Ø Temperament w swej pierwotnej formie jest wynikiem ewolucji biologicznej, stąd czynnik genetyczny, jak i określone mechanizmy fizjologiczne i biochemiczne współdeterminują różnice indywidualne w temperamencie.
Ø Cechy temperamentanle, choć względnie stałe, podlegają w ontogenezie powolnym zmianom (pod wpływem zmian rozwojowych oraz interakcji genotypu i środowiska).
Ø Rola temperamentu w regulacji stosunków ze światem ujawnia się głównie w sytuacjach i/lub zachowaniach ekstremalnych.
TEMPERAMENT – zespół podstawowych, względnie stałych czasowo cech osobowości, które manifestują się w formalnej charakterystyce zachowania (parametrach energetycznych i czasowych).
Cechy te występują we wczesnym dzieciństwie i są wspólne dla człowieka i zwierząt.
Będąc pierwotnie zdeterminowany przez wrodzone mechanizmy fizjologiczne, temperament podlega zmianom zachodzącym pod wpływem dojrzewania i starzenia się oraz niektórych czynników środowiskowych.
CECHY TEMPERAMENTU
1. Żwawość - tendencja do szybkiego reagowania, do utrzymywania wysokiego tempa aktywności i do łatwej zmiany jednego zachowania (reakcji) w inne, odpowiednio do zmian otoczenia.
2. Perseweratywność - tendencja do kontynuowania i powtarzania zachowań po zaprzestaniu działania bodźca (sytuacji), który to zachowanie wywołał.
3. Wrażliwość sensoryczna - zdolność reagowania na bodźce zmysłowe o małej wartości stymulacyjnej.
4. Reaktywność emocjonalna - tendencja do intensywnego reagowania na bodźce wywołujące emocje, wyrażająca się w dużej wrażliwości emocjonalnej i niskiej odporności emocjonalnej.
5. Wytrzymałość - zdolność do adekwatnego reagowania w sytuacjach długotrwałej lub wysoko stymulującej aktywności oraz w warunkach silnej stymulacji zewnętrznej.
6. Aktywność - tendencja do podejmowania zachowań o dużej wartości stymulacyjnej lub do zachowań dostarczających stymulacji zewnętrznej.
Wrażliwość Sensoryczna?
Ø Nie koreluje z innymi cechami „energetycznymi” (EPZ)
Ø Hipoteza: WS wykazuje oczekiwane związki (ujemny z WT i AK oraz dodatni z RE) tylko we wczesnej ontogenezie, później ulegając zmianom wraz ze zmianami fizjologicznymi mechanizmu przetwarzania stymulacji
Ø Prawdopodobnie zmiany WS mają odmienny kierunek u osób różniących się możliwościami przetwarzania stymulacji, zależnie od stopnia efektywności regulacji stymulacji, np.:
- u osób o dMPS (duża WT i mała RE) i efektywnie regulujących stymulacje (duża AK) kształtuje się duża WS, odzwierciedlająca „głód” stymulacji i tendencję do jej poszukiwania;
- u osób o dMPS i nieefektywnie regulujących stymulacje (mała AK) owa mała aktywność może prowadzić do stępienia WS
EFEKTYWNOŚĆ REGULACJI STYMULACJI – dopasowanie dopływającej stymulacji
do indywidualnych możliwości ich przetwarzania.
Efektywna regulacja stymulacji
Duża wytrzymałość i niska reaktywność emocjonalna oraz duża aktywność.
Mała wytrzymałość i wysoka reaktywność emocjonalna oraz mała aktywność.
Nieefektywna regulacja stymulacji
Duża wytrzymałość i niska reaktywność emocjonalna oraz mała aktywność (struktura z tendencją do
niedostymulowania).
Mała wytrzymałość i wysoka reaktywność emocjonalna oraz duża aktywność (struktura z tendencją do przestymulowania).
STRUKTURA CECH TEMPERAMENTU
v Struktura zharmonizowana wskazująca na duże możliwości przetwarzania stymulacji
Ø Wysoka WT i mała RE + duża AK
Ø Też: duża WS i ŻW oraz mała PE
Ø Efektywna regulacja stymulacji i nastawienie na poszukiwanie stymulacji
Ø Duże możliwości przystosowawcze
Ø Typ sangwiniczny
v Struktura zharmonizowana wskazująca na małe możliwości przetwarzania stymulacji
Ø Niska WT i duża RE + mała AK
Ø Też: mała WS i ŻW oraz duża PE
Ø Efektywna regulacja stymulacji i nastawienie na rozładowanie pobudzenia oraz unikanie stymulacji
Ø Małe możliwości przystosowawcze; lepsze funkcjonowanie w sytuacjach o małej wartości stymulacyjnej
Ø Typ melancholiczny
v Struktura niezharmonizowana wskazująca na duże możliwości przetwarzania stymulacji
Ø Wysoka WT i mała RE + mała AK
Ø Też: mała lub przeciętna WS, ŻW i PE
Ø Nieefektywna regulacja stymulacji i nastawienie na ograniczenie zachowań rozładowujących, w efekcie niskiego (nieoptymalnego) poziomu zwyczajowego pobudzenia (bez tendencji do poszukiwania stymulacji)
Ø Typ flegmatyczny
v Struktura niezharmonizowana wskazująca na małe możliwości przetwarzania stymulacji
Ø Niska WT i duża RE + duża AK
Ø Też: duża lub przeciętna WS, ŻW i PE
Ø Nieefektywna regulacja stymulacji i nastawienie na rozładowanie wysokiego (nieoptymalnego) poziomu zwyczajowego pobudzenia (bez tendencji do unikania stymulacji)
Ø Skłonność do zachowań impulsywnych, wybuchowości i reagowania gniewem
Ø Typ choleryczny
STYL DZIAŁANIA A REAKTYWNOŚĆ
1. Osoby wysokoreaktywne: CzZ < CzP (styl wspomagający)
Osoby niskoreaktywne: CzZ > lub = CzP (styl prostolinijny)
2. Osoby wysokoreaktywne: CzC < CzPr
Osoby niskoreaktywne: CzC > lub = CzPr
(Uwaga: w sytuacji monotonnej, kiedy wykonywana czynność jest mało stymulująca i w równie mało stymulacyjnych warunkach może być prawidłowość odwrotna!)
3. Osoby wysokoreaktywne: CzJ < CzR
Osoby niskoreaktywne: CzJ > lub = CzR
Wybrane dane empiryczne z badań nad reaktywnością
Ø Odporność na nacisk grupowy: r > R
Ø Rozbieżność między „ja” realnym i idealnym: r < R
Ø Postawa makiawelistyczna (syndrom oziębłości): r > R
Ø Realistyczny poziom aspiracji: r
Ø Zawyżony lub zaniżony poziom aspiracji: R
Ø Tendencja do preferowania abstrakcyjnego stylu poznawczego u dzieci (7 – 14 lat): r > R
Ø Tendencja do preferowania konkretnego stylu poznawczego u dzieci (7 – 14 lat): r < R
Ø Tendencja do preferowania abstrakcyjnego lub konkretnego stylu poznawczego u dorosłych: brak różnic
Ø Orientacja na działanie (właściwość wolicjonalna): r > R
Dane empiryczne nad funkcjonalnym znaczeniem 6 cech temperamentu
Ø RE zwiększa wpływ stresorów na ogólny stan zdrowia psychicznego, intensywność symptomów neurotycznych i dobrostan jednostki;
Ø Pacjenci z zespołami depresyjnymi charakteryzują się obniżoną ŻW, WT i AK oraz podwyższoną RE i PE (w porównaniu z grupą kontrolną);
Ø Najtrafniejszymi predyktorami zespołu stresu pourazowego jest RE (korelacja dodatnia) i AK (korelacja ujemna) [badania ofiar powodzi stulecia w Polsce w 1997 roku];
Ø RE i AK stanowią pośredni czynnik ryzyka raka płuc [RE i AK → poziom depresyjności i uległości oraz palenie tytoniu → choroba raka płuc]
1
mouche