Jan Dlugosz - Roczniki-Grunwald.pdf - KSIĄŻKI HISTORYCZNE - miazga182

"KRONIKA KONFLIKTU WŁADYSŁAWA KRÓLA POLSKIEGO Z KRZYŻAKAMI W

ROKU PAŃSKIM 1410" oraz relacja Jana Długosza zawarta w spisanych przez tego

znakomitego historyka dziejach Królestwa Polskiego, zwanych potocznie "ROCZNIKAMI".

"Kronika Konfliktu" zachowała się w skróconym odpisie, sporządzonym w XVI w., jako

podstawa kazania wygłaszanego na uroczystym nabożeństwie odprawianym wówczas w

każdą rocznicę bitwy grunwaldzkiej. Oryginał powstał w końcu 1410 r. lub na początku 1411

r. i był dziełem autora doskonale zorientowanego, niewątpliwie naocznego świadka

opisywanych wydarzeń. Wydaje się, że autorem tym był Zbigniew Oleśnicki, późniejszy

biskup krakowski i kardynał, który 15 lipca 1410 r., jako sekretarz królewski pozostawał przy

boku Władysława Jagiełły w ciągu całej bitwy. Inicjatorem spisania "Kroniki" i jej

redaktorem był jednak, zapewne, Mikołaj Trąba, podkanclerzy koronny, z czasem arcybiskup

gnieźnieński i pierwszy prymas Polski, zaufany króla i bezpośredni kierownik polskiej

polityki zagranicznej. Można uważać, iż "Kronika Konfliktu" odzwierciedla oficjalną wersję

wydarzeń, tak jak ją widział i chciał przedstawić sam król Władysław Jagiełło i jego najbliżsi

współpracownicy.

Czytamy w niej:

"Król... doszedł... do rzeki Wisły i przez tę rzekę wraz z częścią swych wojsk, które wówczas

nie zebrały się jeszcze przy nim w całości, a także z działami, machinami i innym sprzętem

wojennym bez żadnej szkody i niebezpieczeństwa przeprawił się po moście wspaniałej

konstrukcji.

Tak więc w piątek przed świętem Małgorzaty król rozłożył swe obozy w 3 mile od miasta

Dąbrówna... W tych obozach wypoczywał przez dwa dni i wyruszając z tychże obozów w

sam dzień św. Małgorzaty rozłożył się obozem obok wzmiankowanego miasta. I przed

wieczorem polecił zdobyć rzeczone miasto nie rycerstwu swemu, lecz pospolitemu ludowi i

tymże [miastem] z miejsca, w ciągu niespełna trzech godzin siłą zawładnął.

Król polecił kapelanom przygotować się do mszy, ponieważ nie mógł według swego stałego

zwyczaju wysłuchać [dotąd] mszy, a to z powodu przeszkody, jaką stanowiły wiatry wiejące,

gdy wyruszano z obozów. I kiedy sam zatrzymał się na szczycie pewnego wzgórza, a wojska

stojące wokół podziwiały płomienie ogni buszujących po kraju, zdumiewające swą liczbą i

rozmiarami, doszła do króla wieść o nadejściu wrogów... Wszyscy zatem ludzie w wojskach

uzbrojeni dosiedli koni, które tylko dla użycia w bitwie przed nimi prowadzono. Król zasię

przystąpił wtedy do boskiego obowiązku wysłuchania mszy, modląc się pokornie na

klęczkach.

Król... sam zaś dosiadłszy konia, własną osobą pospieszył przyjrzeć się wrogom i natychmiast

rozpoczął ustawiać szyki na płaszczyźnie pewnego pola pomiędzy dwoma gajami, następnie

własną ręką dokonał pasowania do tysiąca albo i więcej rycerzy, tak aż się zmęczył tym

pasowaniem.

Przybyli do króla dwaj heroldowie, jeden [z nich] króla węgierskiego, niosący królowi

[polskiemu] nagi miecz z ramienia mistrza, drugi, księcia szczecińskiego, dzierżący w dłoni

podobny miecz, przeznaczony przez marszałka księciu Witoldowi.

Na prawym skrzydle wystąpił do boju książę Witold ze swym ludem, z chorągwią świętego

Jerzego i z chorągwią przedniej straży. Na krótką zasię chwilę przed samym rozpoczęciem

bitwy spadł lekki i ciepły deszcz, [który] zmył kurz z końskich kopyt. A na samym początku

tego deszczu, działa wrogów, bo wróg miał liczne działa, dwukrotnie dały salwę kamiennymi

pociskami, ale nie mogły naszym sprawić tym ostrzałem żadnej szkody.

Spotkali się z wielkim zgiełkiem i niezmiernym pędem koni w pewnej dolinie w ten sposób,

że przeciwna strona z góry, a nasza strona również z góry wzajemnymi ciosami razić się

poczęły.

Inna zasię część wrogów spośród tychże wyborowych ludzi krzyżackich zwarła się z

największym impetem i krzykiem z ludem księcia Witolda i po bez mała godzinie wzajemnej

walki liczni z obu stron polegli, tak iż ludzie księcia Witolda przymuszeni byli do odwrotu.

Ludzie księcia Witolda przymuszeni byli do odwrotu. Tedy wrogowie ścigający ich sądzili, iż

już odnieśli zwycięstwo i w rozproszeniu odbiegli od swych chorągwi i szyku swoich hufców

i przed tymi, których [uprzednio] do odwrotu zmusili, zaczęli [z kolei] uchodzić. Niebawem,

gdy pragnęli zawrócić, oddzieleni od swych ludzi i chorągwi przez ludzi królewskich, którzy

ich chorągwie na wprost od skrzydeł przecięli, przepadli albo wzięci [w niewolę] albo

wytępieni mieczem. Ci zasię którzy... pozostali przy życiu, powrócili do swoich ludzi... i

znów zwarli się wzajemnie z wielką chorągwią kasztelana krakowskiego, [z chorągwiami]

wojewody sandomierskiego, ziemi wieluńskiej, ziemi halickiej i wieloma innymi.

Zebrawszy siły... mistrz... mający ze sobą piętnaście lub więcej chorągwi... zapragnął obrócić

swe hufce przeciw osobie króla. Król wówczas, skoro Krzyżacy sprawiwszy szyki stali

przeciw niemu, chciał pochwyciwszy kopię w dłoń z największą śmiałością skierować

przeciw nim konia, lecz powstrzymany wbrew [swej] woli siłą i z największym trudem przez

dostojników, nie mógł uczynić zadość swym chęciom. Przeto pewien dobrze zbrojny rycerz z

zakonu Krzyżaków, chcąc w pojedynkę zwrócić swego konia przeciw królowi, podjechał

bliżej ku niemu. Król zaś ująwszy w dłoń swą kopię zranił go śmiertelnie w twarz i zaraz też

[Niemiec] przez innych z konia strącony, padł na ziemię martwy.

Hufce mistrza z miejsca na którym stały ruszając przeciw królowi, natknęły się na [naszą]

wielką chorągiew i wzajem mężnie zderzyły się [z nią] kopiami. I w pierwszym starciu

mistrz, marszałek, komturzy całego zakonu krzyżackiego zostali zabici. Pozostali zaś, którzy

ocaleli, widząc że mistrz, marszałek i inni dostojnicy zakonu polegli, zwróciwszy się do

odwrotu, cofnęli się w owym czasie aż do swych, uprzednio rozłożonych, taborów. W

miejscu zasię obozów liczni [wrogowie] widząc, że ucieczką żadnym sposobem nie zdołają

ujść śmierci, utworzywszy z wozów jakoby wał, tamże wszyscy zaczęli się bronić, lecz

niebawem pokonani, wszyscy w paszczy miecza poginęli. W owym zaś miejscu więcej

poległych stwierdzono niźli na całym pobojowisku.

Krzyżacy... widząc, iż wiele jeszcze było hufców królewskich, które [dotąd] nie weszły do

bitwy, zobaczywszy też, iż wódz ich padł zabity, rzucili się do prawdziwej ucieczki i w

rozsypce poczęli pierzchać. Król zasię... nie pozwolił [swoim] ścigać tak szybko uchodzących

wrogów, nie chcąc, aby lud [jego] oddalił się odeń w rozproszeniu.

Nazajutrz więc rano król polecił śpiewać msze bardzo uroczyście... Po mszach przeto przez

cały ten dzień i podobnie przez następny znoszono do króla wzięte w bitwie chorągwie wroga

i przyprowadzano jeńców. Przez trzy dni bez przerwy król zatrzymał się na miejscu bitwy, w

ciągu których to [dni] przynoszono królowi chorągwie nieprzyjaciół, tak że wszyscy mogli je

oglądać. W tych dniach również król polski polecił odszukać wśród trupów ciało mistrza, a

znalezione polecił przywieźć do swego namiotu, owinąć w białe prześcieradło, okryć z

wierzchu najdroższą, królewską purpurą i z czcią na wozie odwieźć do Malborka. Pozostałe

zaś zwłoki poległych dostojnych mężów tak naszych, jak i nieprzyjaciół, z czcią i szacunkiem

pochować kazał w pewnym kościele w pobliżu pola bitwy."

"Roczniki" Jana Długosza powstawały w ciągu ćwierćwiecza, poczynając od 1455 r. Ich autor

czerpał wiadomości o bitwie grunwaldzkiej z kilku ważnych źródeł. Miał, przede wszystkim,

dostęp do dokumentów przechowywanych w kancelarii królewskiej. Z pewnością korzystał z

oryginału "Kroniki Konfliktu", znał również i uwzględnił relacje krzyżackie. Bardzo wiele

przejął też z opowiadań uczestników bitwy. Należeli do nich - ojciec i stryj kronikarza, a

przede wszystkim kardynał i biskup krakowski Zbigniew Oleśnicki, długoletni zwierzchnik i

protektor Jana Długosza. Czytając Długoszowy opis wyprawy grunwaldzkiej musimy

pamiętać, że jego autor, gorący patriota i sumienny badacz dziejów ojczystych, nie był wolny

od osobistych uprzedzeń i nie zawsze umiał obiektywnie ocenić przedstawiane przez siebie

zdarzenia. Jako przekonany stronnik Zbigniewa Oleśnickiego reprezentował punkt widzenia

wyższej hierarchii kościelnej, a zarazem potężnej grupy małopolskich możnowładców, wśród

których kardynał zajmował miejsce naczelne. Z niechęcią i nieufnością traktował Długosz

Litwinów, czyniąc tu wyjątek tylko dla wielkiego księcia Witolda. Nie lubił dynastii

jagiellońskiej i samego króla Władysława Jagiełły, którego poznał już jako starca posuniętego

w latach. Pomimo tych wszystkich zastrzeżeń relacja Długosza jest źródłem

pierwszorzędnym, przewyższającym wszystkie inne bogactwem zawartej w niej treści. A oto

jak ją opisuje:

"Król polski Władysław zważywszy, że nie została żadna nadzieja na zachowanie pokoju z

Krzyżakami, rozesłał listy i wici i nakazał wszystkim panom, rycerzom i poddanym swojego

Królestwa Polskiego i podległych mu ziem, by chwyciwszy za broń ruszyli do Prus

przeciwko Krzyżakom.

Król Władysław... przybył nad Wisłę powyżej klasztoru w Czerwińsku, do miejsca gdzie był

ustawiony na łodziach most sporządzony w Kozienicach i dnia tego król przeprawił się przez

most i rzekę, a całe wojsko królewskie szło za nim w ustalonym porządku z czterokonnymi

wozami, wszystkimi bombardami, mnóstwem żywności i innymi ciężarami... Przy wejściu na

most król Władysław postawił wyborowy oddział zbrojnych rycerzy, by zapobiegali tłokowi i

zamieszaniu wśród wchodzących. Nadto boki mostu zabezpieczył potężnymi belkami

zwanymi kobyleniami, aby nikt się do brzegów nie przybliżał. Wszyscy musieli wchodzić na

most w najlepszym porządku z wozami, ludźmi i końmi. Potem, gdy już całe wojsko

królewskie przeszło po moście przez rzekę Wisłę, na rozkaz króla most ten natychmiast

rozebrano i spławiono do Płocka celem przechowania na powrót króla i wojska.

Król polski Władysław... pomaszerował ku miastu Dąbrównu, które po niemiecku nazywa się

Gilgenburg, a którego mury i baszty obmywały fale oblewającego go naokoło jeziora. Rozbija

obóz pół mili od Dąbrówna, na polnej równinie, nad jeziorem zwanym Jeziorem

Dąbrowskim... Kiedy pod wieczór upał zelżał, wielu wojowników z obozu królewskiego

rusza w stronę miasta Dąbrówna aby zobaczyć miasto i ocenić jego położenie. Ale ponieważ

wojska [krzyżackie] przybyłe aby bronić miasta, obawiając się uderzenia na miasto i na nich

samych, wyszły im naprzeciw, dochodzi natychmiast do zawziętej walki... Rycerze polscy

pobiwszy wrogów i zmusiwszy ich do ucieczki do miasta... sami, bez rozkazu króla, rzucili

się na miasto, aby je zdobyć. Miasto było obronne nie tylko otaczającymi je wokół potężnymi

murami posiadającymi wieże i baszty, ale także położeniem. Po większej bowiem części

oblewa je jezioro, a ponieważ jest otoczone biegnącymi wokół murów głębokimi fosami z

wodą, tak więc tylko przez nader wąski skrawek ziemi można dostać się do niego...

Mieszkańcy miasta nie lenią się do stawiania oporu, lecz pociskami bombard i głazami

odpędzają podchodzących pod mur. Rycerze zaś polscy, w niemałej liczbie, skaczą do jeziora,

docierają pod mury miasta i czyniąc podkopy usiłują je osłabić. Inni, przystawiwszy drabiny,

wchodzą na nie i w okamgnieniu zdobywają ludne, pełne mężczyzn i kobiet miasto... Jeszcze

nie wywieziono wszystkich łupów, a już miasto podpalono... Wielu padło od miecza i nikt nie

uniknął śmierci lub niewoli z wyjątkiem kilku, którzy na czółnach i łodziach wymknęli się na

jezioro... Nie było względu na wiek ani żadnej litości. Polacy dopuszczali się tego nie tyle

prawem wojennym, ale z nienawiści do Krzyżaków i z bólu z powodu spustoszenia przez

wrogów ziemi dobrzyńskiej.

Król rusza spod Dąbrówna. Przebywszy przestrzeń dwumilową, na której wokół płonęły wsie

wrogów, po przybyciu na mające być wsławione przyszłą bitwą pola wsi Stębarku i

Grunwaldu, kazał rozbić obóz wśród zarośli i gajów, których tutaj było wiele. Namiot

kapliczny polecił ustawić na wzgórzu od strony jeziora Lubień, zamierzając wysłuchać mszy

w czasie, gdy wojsko zajmowało się rozbijaniem obozu. Kiedy więc rozpięto namiot

kapliczny... przybył rycerz Hanek z Chełmu, herby Ostoja, donosząc, że widział wojsko

wrogów o parę kroków od siebie.

Król przeto włożywszy zbroję dosiadł konia i pozostawiwszy wszystkie insygnia królewskie

oprócz niesionego przed nim proporca z wyhaftowanym białym orłem, udał się na znaczne

wzniesienie celem ocenienia sił wrogów. Przybył na położony między dwoma gajami

pagórek... z którego można było mieć pełny wgląd w szeregi wrogów. Oceniając raczej

oczami niźli rozumem siły własne i wrogów, wróżył sobie to pomyślny, to smutny los.

Nasyciwszy oczy widokiem licznych wrogów, zjechał niżej i pasując bardzo wielu Polaków

na rycerzy, zagrzał ich do walki krótką, ale dobitną przemową.

Zapowiedziano nagle dwóch heroldów, z których jeden, króla rzymskiego, miał w herbie

czarnego orła na złotym polu, a drugi księcia szczecińskiego czerwonego gryfa na białym

polu. Wystąpili oni z wojsk wrogów niosąc w rękach gołe miecze, bez pochew, chronieni

przed zniewagami przez rycerzy polskich i domagali się stawienia przed oblicze króla. Wysłał

ich do króla Władysława mistrz pruski Ulryk z nader dumnym posłaniem, aby skłonić go do

podjęcia niezwłocznie bitwy i stanięcia w szeregach do walki... [Heroldowie] ... oddawszy

jako tako honory królowi przedstawiają treść swego poselstwa... "Najjaśniejszy królu! Wielki

mistrz pruski Ulryk posyła tobie i twojemu bratu (pominęli imię Aleksandra i tytuł książęcy)

przez nas tu obecnych posłów dwa miecze ku pomocy, byś wespół z nim i jego wojskami nie

ociągał się i z większą, niż to okazujesz, odwagą przystąpił do boju, a także żebyś się nie krył

nadal w lasach i gajach i nie odwlekał walki. Jeśli zaś uważasz, że masz zbyt szczupłą

przestrzeń aby rozwinąć szyki, mistrz pruski Ulryk... ustąpi ci, jak daleko zechcesz, tego pola,

które zajął swoim wojskiem, albo wreszcie wybierz jakiekolwiek miejsce bitwy, byś tylko

dalej nie odwlekał walki..." A król Władysław, wysłuchawszy pełnych pychy i zuchwalstwa

posłów krzyżackich, przyjął miecze z rąk heroldów... odpowiada heroldom... "Ponieważ -

rzecze - mam w mym wojsku wystarczająco wiele mieczów, przeto nie potrzebuję mieczów

mych wrogów, jednakże dla większej pomocy, opieki i obrony mej słusznej sprawy,

przyjmuję, w imię Boga, te dwa miecze przysłane przez wrogów pragnących krwi i zguby

mojej oraz mego narodu, a doręczone przez was..." Dwa wspomniane miecze... są do dnia

dzisiejszego przechowywane w skarbcu królewskim w Krakowie, by ciągle przypominały i

świadczyły o pysze i klęsce jednej strony, a pokorze i triumfie drugiej. [Godne uwagi są

dalsze losy obu słynnych mieczów. Przez długie wieki pozostawały w skarbcu koronnym. Po

okradzeniu skarbca przez Prusaków w 1795 r. trafiły do Zbiorów Puławskich. Ukryte po

upadku powstania listopadowego, zostały w 1853 r. odnalezione przez rosyjskie władze

policyjne, skonfiskowane i w ten sposób, ostatecznie stracone.]

Kiedy odtrąbiono sygnały do boju, całe wojsko królewskie zaśpiewało donośnym głosem

ojczystą pieśń "Bogurodzicę", a potem, pochylając kopie rzuciło się do walki. Pierwsze

jednak ruszyło do starcia wojsko litewskie na rozkaz księcia Aleksandra, nie znoszącego

żadnej zwłoki.

W tej właśnie chwili obydwa wojska, z okrzykiem jaki zwykle wznoszą wojownicy przed

walką, starły się w środku doliny rozdzielającej obie armie... W miejscu starcia rosło 6

wysokich dębów, na które wspięło się i obsiadło gałęzie wielu ludzi - nie wiadomo czy

królewskich, czy krzyżackich - by podziwiać pierwsze starcie oddziałów i poznać dalsze losy

obu wojsk. Przy starciu zaś oddziałów z trzasku łamiących się kopii i szczęku ścierającego się

[innego] oręża, powstał tak wielki łoskot i huk, tak donośny był szczęk mieczy jakby zwaliła

się jakaś ogromna skała, że słyszeli go nawet ci, którzy oddaleni byli o kilka mil.

Kiedy... Krzyżacy zauważyli, że na lewym skrzydle, gdzie stało wojsko polskie toczy się

zawzięta i niebezpieczna dla nich walka, ponieważ wycięto już wyborowe [ich] hufce,

przerzucają siły na prawe skrzydło, gdzie ustawione były szyki litewskie, które mając rzadsze

szeregi, słabsze konie i uzbrojenie zdawały się łatwe do pokonania... Kiedy wrzała zawzięta

walka z Litwinami, Rusinami i Tatarami, wojsko litewskie, nie mogąc powstrzymać naporu

wrogów zaczęło słabnąć i wycofało się na odległość jednego jugera. Krzyżacy napierali na

nie silniej, musiało raz po raz cofać się i w końcu zawrócić do ucieczki. Wielki książę

litewski Aleksander, rozdając razy batogiem i gromkimi okrzykami, próbował powstrzymać

ucieczkę, ale na próżno... W tej walce rycerze ruscy ze Smoleńska, stojąc pod trzema

własnymi znakami i walcząc nader zawzięcie, jako jedyni nie wzięli udziału w ucieczce,

czym zasłużyli na sławę. Chociaż pod jednym znakiem wycięto ich bez litości, a samą

chorągiew [leżącą] na ziemi stratowano, w dwóch jednak pozostałych walczyli bardzo

dzielnie, jak mężom i rycerzom przystało.

Ponieważ także Krzyżacy dążyli z uporem do zwycięstwa, wielka chorągiew króla

Władysława z białym orłem w herbie, którą niósł chorąży krakowski, rycerz Marcin z

Wrocimowic herbu Półkozic, pod naporem nieprzyjaciół upadła na ziemię. Ale walczący pod

nią najbardziej doświadczeni i zaprawieni w bojach rycerze podźwignęli ją natychmiast i

umieścili na swoim miejscu, nie dopuszczając do jej utraty. Nie dałoby się jej podźwignąć,

gdyby jej nie osłonił własnymi piersiami i orężem znakomity hufiec najdzielniejszych

rycerzy. Rycerstwo polskie pragnąc zetrzeć haniebną zniewagę, w najzawziętszy sposób

atakuje wrogów i rozbija ich zupełnie, kładąc pokotem te oddziały, które się z nimi starły.

Tymczasem wojsko krzyżackie, które urządziło pościg za uciekającymi Litwinami i

Rusinami, uważając się za zwycięzców, z wielką radością podążało do obozu pruskiego,

prowadząc ze sobą tłum jeńców. Widząc zaś, że toczy się bardzo zawzięta i krwawa walka...

rzuca się w wir walki, by przyjść z pomocą swoim.

Tymczasem podejmowało walkę 16 nowych, dotąd nie użytych... chorągwi wroga... a kiedy

część ich zwróciła się w stronę, gdzie król polski stał jedynie ze strażą przyboczną, wydawało

się, że godzą w niego... Proporzec królewski... został przezornie zwinięty, by nie zdradzał, że

król się tam znajduje... Król rwał się z wielkim zapałem do boju... zaś straż przyboczna... z

trudem go powstrzymywała... Tymczasem z oddziałów pruskich, spod większej chorągwi

pruskiej do owych należącej, wyjechał na cisawym koniu rycerz, z pochodzenia Niemiec,

Jan Dlugosz - Roczniki-Grunwald.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: