Wspieranie rozwoju dzieci niepełnosprawnych w zespołach i punktach przedszkolnych
Mirosława Suchocka
WSPOMAGANIE ROZWOJU DZIECI NIEPEŁNOSPRAWNYCH W ZESPOŁACH I PUNKTACH PRZEDSZKOLNYCH
Niski poziom skolaryzacji, na poziomie edukacji przedszkolnej, najdotkliwiej dotknął dzieci niepełnosprawne. Zamykanie przedszkoli, w tym specjalnych, utrudniony dostęp do ośrodków wczesnej interwencji, czy oddalenie tych ośrodków od miejsca zamieszkania niepełnosprawnych dzieci wiejskich i z małych miejscowości spowodowało, że tylko 8 % niepełnosprawnych dzieci korzysta z nauczania i wychowania przedszkolnego [1].
Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej i Sportu, z dnia 29 stycznia 2003 r. w sprawie orzekania o potrzebie kształcenia specjalnego i wydawania opinii o potrzebie wczesnego wspierania rozwoju dzieci (D. U. Nr 13 z 23 lutego 2001 poz.114 z późniejszymi zmianami), dzieci posiadające opinię o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju lub opinię o potrzebie kształcenia specjalnego, powinny być objęte specjalistyczną opieką. Jednak duża grupa tych dzieci, szczególnie z terenów wiejskich, nie może liczyć na żadną pomoc. Szansą dla tych dzieci mogą stać się zespoły lub punkty przedszkolne tworzone w małych miejscowościach.
Zdaję sobie sprawę, że osoby pracujące w tych ośrodkach nie zawsze będą miały odpowiednie przygotowanie do pracy z dziećmi o specjalnych potrzebach edukacyjnych, ale też zespoły czy punkty przedszkolne nie będą typowymi placówkami integracyjnymi. Ważne natomiast jest to, aby nie zamykały się na potrzeby dzieci specjalnej troski, aby te potrzeby dostrzegały również w kontekście potrzeb rodziny, aby po prostu wiedziały, że pomoc tym dzieciom oraz ich rodzinom, nawet bez stałego udziału specjalistów, jest korzystniejsza niż pozostawienie ich bez żadnego wsparcia.
Dzieci niepełnosprawne potrzebują, tak samo jak wszystkie dzieci, kontaktów z rówieśnikami. Też chcą się bawić, poznawać nowe rzeczy, odnosić sukcesy i uczyć się przeżywać rozczarowania. Pozostawienie tych dzieci bez możliwości przebywania w grupie rówieśniczej, bez możliwości obserwowania prawidłowych wzorców zachowania czy wreszcie bez możliwości nabywania nowych umiejętności powoduje pogłębianie się niepełnosprawności, zahamowanie rozwoju czy nawet regres.
Wchodzenie w interakcje z innymi dziećmi, naśladowanie zabaw i zachowań, nawiązywanie kontaktów werbalnych czy pozawerbalnych, w naturalny sposób stymuluje rozwój niepełnosprawnego dziecka. Tak więc jego pobyt w grupie koleżeńskiej staje się miejscem zaspokajania niektórych potrzeb rewalidacyjnych. I tak należy rozumieć misję jaką ma do spełnienia wobec dziecka niepełnosprawnego zespół/punkt przedszkolny.
Nie każde dziecko niepełnosprawne może samodzielnie, czy dłuższy czas przebywać w grupie przedszkolnej. Dlatego istotne jest aby umożliwić dziecku przebywanie w grupie wraz z opiekunem. Rodzice niepełnosprawnego dziecka są też źródłem informacji dla nauczyciela o możliwościach rozwojowych ich dziecka, mogą udostępnić opinie psychologiczne czy lekarskie o dziecku. Natomiast nauczyciel, będący osobą obserwującą dziecko w zabawie, może sugerować rodzicom odpowiednie metody postępowania w stosunku do ich dziecka, zachęcić do kontaktów ze specjalistami (psycholog, logopeda, rehabilitant), sugerować wykonywanie z dzieckiem pewnych ćwiczeń w domu itp.
Przyjmując niepełnosprawne dziecko do grupy należy mieć również na uwadze dobro pozostałych jej uczestników. Dlatego ważne jest aby przed podjęciem ostatecznej decyzji sprawdzić, jak dziecko niepełnosprawne reaguje na liczną grupę rówieśników, czy nie przejawia zachowań agresywnych, czy potrafi przy pomocy dorosłego wykonywać niektóre niezbędne czynności. Należy również pamiętać o tym, że dzieci niepełnosprawne mogą być starsze od pozostałych dzieci, ponieważ często mają odroczony obowiązek szkolny.
Niepełnosprawne dziecko w naszej różnowiekowej grupie przedszkolnej może być bardzo ważnym jej uczestnikiem, szczególnie wtedy, gdy w naturalny sposób pozwolimy dzieciom opiekować się mniej sprawnym kolegą. Jednak należy pamiętać o tym, aby nie zmuszać, czy zbyt mocno nie zachęcać dzieci do wspólnej zabawy, jeżeli one wyraźnie tego unikają. Trzeba również pamiętać o tym, że niektóre niepełnosprawne dzieci, napełniają lękiem swoich „zdrowych” kolegów, a lęk jest naturalną reakcją i trzeba dać dziecku czas, aby się z tą sytuacją oswoiło. Ważne też jest, aby nie robić niczego na siłę, dać wszystkim czas na przyzwyczajenie się do siebie, oprzeć się na dobrych kontaktach z rodzicami wszystkich dzieci, a wtedy można spodziewać się, że odniesiemy pedagogiczny sukces.
Z moich obserwacji wynika, że środowiska lokalne często nie są zbyt przychylne niepełnosprawnym osobom. Przezwyciężanie barier mentalnych i kulturowych, od najwcześniejszego dzieciństwa, ułatwi rozwój empatii i kształtowanie pozytywnych postaw wobec osób potrzebujących pomocy na całe życie.
Aby pracować z dzieckiem niepełnosprawnym w zespole/punkcie przedszkolnym nie musimy znać żadnych specjalnych metod pracy. Do tych dzieci stosujemy takie same metody pracy jak i dla pozostałych, natomiast kluczem do prawidłowych oddziaływań dydaktycznych jest określenie zakresu wymagań, indywidualizacja i stopniowanie trudności. Ważnym elementem pracy jest również kompensowanie braków, np.: dla dzieci z niedosłuchem trzeba stosować wiele pomocy wzrokowych, etykiet itp. Dla dzieci ze słabym wzrokiem stosujemy wiele zabawek i pomocy rozwijających inne zmysły: słuch, węch, smak. Dzieci z obniżonym intelektem powinniśmy wspierać poprzez stawianie wymagań dostosowanych do ich możliwości percepcyjnych, np. dzielić wykonanie zadania na poszczególne czynności, krótkie sekwencje, a polecenia podawać językiem łatwym do zrozumienia. Istotne jest też to, aby zawsze zapoznać dzieci z celem działania, po co mają daną czynność wykonać, a ich wytwory pracy zawsze powinny być wyeksponowane, lub choćby zauważone i docenione. Jest to szczególnie ważne u dzieci, które mają trudności grafomotoryczne i w wykonanie pracy wkładają dużo wysiłku. Określenie zakresu wymagań jest ściśle związane ze znajomością możliwości poznawczych dziecka niepełnosprawnego, z poznaniem jego trudności i ograniczeń. Najczęściej występujące trudności to:
· wolne tempo pracy,
· trudności grafomotoryczne,
· zaburzenia schematu ciała i słaba orientacji w przestrzeni,
· obniżona zdolność koncentracji uwagi, trudności w zapamiętywaniu i odtwarzaniu materiału,
· niski poziom rozwoju zdolności językowych i zaburzenia mowy,
· niewłaściwe relacje z otoczeniem.
Niekiedy u dziecka występują tylko niektóre z tych trudności, innym razem pojawiają się wszystkie. Dużą pomocą przy określaniu wymagań w stosunku do dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych jest prowadzenie arkuszy obserwacji. Systematyczne zapisywanie uwag na temat możliwości dziecka, rozwoju poszczególnych jego funkcji poznawczych, osiągnięć czy braków, pozwoli nauczycielowi na prawidłową ocenę postępów dziecka i na dobór odpowiednich metod pracy..
flek