PRAWO FINANSOWE

Program przedmiotu:

finanse – pojęcie, źródła

finanse publiczne, finanse samorządów terytorialnych, podatki i opłaty publiczne

system ubezpieczeń społecznych, system bankowy, system ubezpieczeń

rynek finansowy, prawo obrotu papierami wartościowymi, finanse przedsiębiorstwa

rozliczenia pieniężne, finanse międzynarodowe

Prawo finansowe – ogół norm prawnych regulujących posługiwanie się pieniądzem, jego gromadzeniem i wydatkami związanymi z realizacją zadań państwa i innych podmiotów działających w gospodarce.

Rodzaje prawa finansowego:

podatkowe, dewizowe, finansów lokalnych, ubezpieczeń, celne, finansowe przedsiębiorstw, karne skarbowe, bankowe, bilansowe

Źródła prawa finansowego – akty normatywne

- ustawy, uchwalane przez Sejm i Senat, zatwierdzane przez Prezydenta,

  publikowane w Dz.U.

- uchwały stanowione przez Sejm, Senat, Radę Ministrów, organy stanowiące samorządu 

  terytorialnego, publikowane odpowiednio w Monitorze Polskim lub w dziennikach 

  urzędowych województw

- rozporządzenia stanowione przez Prezydenta, Prezesa Rady Ministrów lub poszczególnych  

  ministrów, publikowane w Dz.U.

- zarządzenia, wydawane przez Prezydenta, poszczególnych ministrów, kierowników  

  urzędów centralnych, wojewodów, Prezesa NBP, publikowane w Monitorze Polskim,

  dziennikach urzędowych poszczególnych ministerstw i urzędów centralnych, dzienników

  urzędowych województw.

Pieniądz – wszystko, co jest powszechnie akceptowane, jako środek regulowania zobowiązań

Funkcje pieniądza: miernik wartości, środek: wymiany (dynamiczny),  płatniczy (dynamiczny) i tezauryzacji, czyli przechowania wartości (statystyczny).

Zjawiska finansowe – stanowią tylko część zjawisk pieniężnych, gdyż obejmują zjawiska związane z cyrkulacją pieniądza, np. zapłata za towary i usługi, wynagrodzenie za pracę, kredytowanie. Stąd też zjawiska finansowe obejmują zjawiska pieniężne, w których pieniądz występuje w ujęciu dynamicznym, a nie w ujęciu statystycznym.

Finanse – ogół zjawisk ekonomicznych związanych z ruchem pieniądza, tj. z procesami gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych. W sferze zainteresowania finansów i finansistów jest ruch pieniądza, tzn. procesy jego: tworzenia, krążenia (cyrkulacji), osiadania. Tworzenie pieniądza przez system bankowy: bank centralny i banki komercyjne (kredytowanie).

Finanse – to zasoby pieniężne, operacje tymi zasobami oraz normy prawne ich dotyczące

W  zależności od podmiotów dysponujących zasobami pieniężnymi rozróżniamy: finanse publiczne i prywatne.

Finanse publiczne – są zorientowane na realizację interesu publicznego (interesu ogółu).

Finanse prywatne – służą gromadzeniu dochodów i realizacji zysków indywidualnych.

Skala (wielkość) finansów publicznych jest nieporównywalna z finansami prywatnymi.

Władza publiczna dysponuje przymusem dla zapewnienia sobie dochodów i nie podlega przymusowi w zakresie wydatków. Podmioty prywatne znajdują się w sytuacji odwrotnej.

Finanse publiczne wyrażają się w pieniądzu, którego gestorem jest państwo w sposób mniej lub bardziej całkowity, natomiast prywatni posiadacze pieniądza nie mają na niego znaczącego wpływu.

Funkcje finansów: alokacyjna, redystrybucyjna, stabilizacyjna

Alokacja – rozdysponowanie czynników produkcji w różnych rodzajach działalności.  W gospodarce rynkowej alokacja dokonuje się za pośrednictwem finansów (wydatki budżetu państwa).

Redystrybucja – przemieszczanie dochodów od jednych podmiotów do drugich za pośrednictwem państwa (podmiotów sektora finansów publicznych)  -  (wpływy do budżetu państwa).

Funkcja stabilizacyjna – polega na oddziaływaniu za pomocą instrumentów polityki fiskalnej i pieniężnej na globalny popyt w gospodarce w kierunku zapewnienia: możliwie pełnego wykorzystania ekonomicznego potencjału gospodarki, stabilizacji siły nabywczej pieniądza, równowagi bilansu pieniężnego.

Podstawowy akt prawny regulujący funkcjonowanie finansów publicznych:

ustawa z dnia 26.11.1998 o finansach publicznych

Zgodnie z art.6: finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowaniem, a w szczególności:

- pobieranie i gromadzenie dochodów

- wydatkowanie środków publicznych

- finansowanie deficytu

- zaciąganie zobowiązań angażujących środków publicznych

- zarządzanie środkami publicznymi

- zarządzanie długami publicznymi

Do środków publicznych zaliczane są:

1/ dochody publiczne:

podatki, inne świadczenia, których obowiązek ponoszenia wynika z odrębnych ustaw, opłaty dochody z tytułu najmu i dzierżawy majątku publicznego, dywidendy z wniesionego kapitału, dochody ze sprzedaży rzeczy i praw, spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej, inne dochody pobierane przez organy finansowe z dochodów publicznych

2/ środki pochodzące ze środków zagranicznych, niepodlegające zwrotowi

3/ przychody jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych, pochodzące z ich działalności i innych źródeł

4/ przychody budżetu państwa i budżetów samorządów terytorialnych zyskiwane ze sprzedaży papierów wartościowych i innych operacji finansowych, z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu terytorialnego, ze spłat pożyczek udzielanych ze środków publicznych oraz z otrzymywanych pożyczek i kredytów.

Środki publiczne mogą być wykorzystywane na:

1/ wydatki publiczne – utrzymywanie sektora finansów publicznych i wykonywanie zadań państwa i samorządów terytorialnych na rzecz społeczeństwa, realizowanych nieodpłatnie

2/ rozchody budżetu państwa i budżetu jednostek samorządu terytorialnego (spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów, wykup papierów wartościowych oraz inne operacje finansowe, udzielone pożyczki).

Do sektora finansów publicznych zalicza się:

- organy władzy publicznej

- podległe im jednostki organizacyjne

państwowe osoby prawne oraz inne państwowe jednostki organizacyjne nie objęte krajowym Rejestrem Sądowym, których działalność jest finansowana ze środków publicznych w całości lub w części z wyjątkiem: przedsiębiorstw państwowych, banków państwowych, spółek prawa handlowego.

Sektor finansów publicznych dzielimy na:

- sektor rządowy

- sektor samorządowy

www. mofnet.gov.pl

Organy władzy: 1/centralnej, 2/wojewódzkiej, 3/powiatowej, 4/gminnej

Organy stanowiące: 1/Sejm, Senat, 2/ sejmik woj., 3/rada powiat., 4/ rada gminy

Organy wykonawcze: 1/Prezydent RP, Rząd, Premier, wojewoda, 2/ zarząd województwa, Marszałek woj., 3/ zarząd powiatu, starosta, 4/ wójt, burmistrz, prezydent

Budżet państwa - to plan finansowy, obejmujący wszystkie dochody i wydatki państwa w danym roku kalendarzowym.

Dług publiczny - zobowiązania sektora publicznego względem podmiotów gospodarczych i osób prywatnych oraz zagranicy.

Deficyt budżetu państwa - to nadwyżka wydatków budżetu państwa nad jego

dochodami ®„nad kreską”. Utrzymywanie się deficytu budżetu państwa powoduje

narastanie ® długu publicznego.

ustawa z 05.01.1991 – prawo budżetowe, art. 2,3 (rozdz. 1), art. 31,32,33 (rozdz.4)

Finanse samorządu terytorialnego

Samorząd terytorialny w modelu trójszczeblowym, który w Polsce funkcjonuje jest obligatoryjnym związkiem mieszkańców gmin, powiatów i województw samorządowych utworzonym dla realizowania zadań o charakterze lokalnym przez gminy i powiat oraz o charakterze regionalnym przez województwa samorządowe w celu zapewnienia rozwoju danego terenu, zaspokojenia potrzeb zbiorowych z zakresu użyteczności publicznej ludności owego terenu.

Gmina – szczeblem podstawowym

Powiat – szczeblem pośrednim

Województwo – szczeblem najwyższym

Podział taki został dokonany z uwagi na zakres zadań jednostek samorządu terytorialnego,

a nie ze względu na zakres podległości.

Gmina, powiat, województwo jako jednostka samorządu terytorialnego stanowią szczególnego rodzaju system społeczno-gospodarczy (tzw. terytorialną korporację samorządową, tj. korporację prawa publicznego), na który składają się następujące elementy: obszar, który gmina, powiat, województwo zajmuje, mieszkańcy tworzący wspólnotę samorządową, władza, tj. wybieralne demokratycznie organy gminy, powiatu, województwa, jednostki organizacyjne gminy, powiatu, województwa, jednostki budżetowe, gospodarstwa pomocnicze, środki specjalne, zakłady budżetowe, fundusze celowe.

Jednostki budżetowe

to takie jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych, które pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z budżetu, a pobrane dochody odprowadzają na rachunek dochodów budżetu państwa lub na rachunek dochodów budżetu jednostki samorządu terytorialnego.

- państwowe - mogą być tworzone, łączone i likwidowane przez: ministrów, kierowników 

  urzędów centralnych;

- wojewódzkie, powiatowe: sejmik województwa, rada powiatu

- J.B.: szkoły, muzea świadczą usługi o charakterze nieodpłatnym lub częściowo odpłatnym

Gospodarstwa pomocnicze

to wyodrębniona organizacyjnie i finansowo część działalności podstawowej jednostki budżetowej lub jej działalność uboczna. Gospodarstwo pomocnicze pokrywa swoje koszty z uzyskiwanych przychodów, może jednak także otrzymywać z budżetu dotacje przedmiotowe.

np. gospodarstwo rolne, warsztat przy szkole

Środki specjalne

to zgodnie z ustawą o finansach publicznych środki finansowe gromadzone przez jednostki budżetowe na wyodrębnionych rachunkach bankowych.

Podstawą ich wyodrębnienia są:

- Ustawy oraz uchwały organów stanowiących j.s.t,

- Otrzymane przez j. budżetową w formie pieniężnej spadki, zapisy, darowizny,

- Odszkodowania za utracone lub uszkodzone mienie oddane jednostce budżetowej w zarząd bądź w użytkowanie.

Zakłady budżetowe - to takie jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych, które odpłatnie wykonują zadania i pokrywają koszty swojej działalności z przychodów własnych. Mogą również otrzymywać dotacje przedmiotowe, podmiotowe lub celowe na dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji, a nowo tworzone zakłady – dotacje na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe.

Fundusze celowe -

nazywane także pozabudżetowymi lub parabudżetowymi, tworzone są ustawowo i służą gromadzeniu środków wyodrębnionych z budżetu, które mogą być wykorzystywane jedynie na cele, dla których fundusze te zostały utworzone. Fundusze celowe mogą działać jako osoby prawne lub jako wyodrębnione rachunki bankowe, którymi dysponuje organ wskazany w ustawie tworzącej fundusz.

- Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych,

- Fundusz Ubezpieczeń Społecznych,

- Fundusz Emerytalno-Rentowy Rolników,

- Fundusz Alimentacyjny,

- Narodowy Fundusz Ochrony Zdrowia,

- Państwowy Fundusz Kombatantów,

- Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.

Budżetowanie brutto - System powiązań polegający na objęciu budżetem pełnej wysokości dochodów i wydatków podmiotu sektora publicznego nazywany jest metodą budżetowania brutto (budżetowania bezpośredniego).

Budżetowanie netto –

- Powiązanie podmiotów sektora publicznego z budżetem nie jest jednolite.

- Gospodarka innych jednostek niż j.b. opiera się na budżetowaniu netto, czyli wynikowo.

  Realizują one swoje zadania na zasadzie pełnej lub częściowej odpłatności.

- Nadwyżka uzyskanych przychodów nad wydatkami rozliczana jest z budżetem, natomiast

  w przypadku odwrotnym (deficyt) jednostka może otrzymać dotację.

Dotacja

bezzwrotna pomoc finansowa państwa na dofinansowanie lub finansowanie określonej działalności lub określonego podmiotu.

Dotacje celowe

to środki budżetowe na finansowanie lub dofinansowanie zadań administracji rządowej oraz zadań zleconych j.s.t., a także zadań własnych j.s.t., zadań zleconych do realizacji jednostkom nie zaliczanym do sektora publicznego oraz fundacjom i stowarzyszeniom, jak również kosztów realizacji inwestycji zakładów budżetowych (państwowych), inwestycji j.s.t., inwestycji związanych z badaniami naukowymi i pracami badawczo-rozwojowymi.

Dotacje podmiotowe to środki budżetowe przeznaczone na dofinansowanie działalności bieżącej, ustawowo wskazanego podmiotu.

Dotacje przedmiotowe związane są z wydatkowaniem środków budżetowych na dopłaty do określonych rodzajów wyrobów i usług, kalkulowanych według stawek jednostkowych.

Subwencje - to szczególny rodzaj dotacji związany z bezzwrotną pomocą finansową państwa udzielaną poszczególnym podmiotom (instytucjom, organizacjom gospodarczym lub społecznym, osobom fizycznym).

Funkcje Samorządu Terytorialnego - upodmiotowienie społeczności lokalnej i regionalnej,

- organizowanie rozwoju społecznego,

- formułowanie i realizowanie polityki gospodarczej na terenie danej gminy, powiatu,

  województwa samorządowego,

- uczestnictwo w przedsięwzięciach gospodarczych.

Budżet Samorządu Terytorialnego - Budżet gminy, budżet powiatu, budżet województwa jest podstawą prowadzenia samodzielnej gospodarki finansowej gminy, powiatu, województwa.

- Uchwalany jest odpowiednio przez radę gminy, powiatu i sejmik województwa, jako część uchwały budżetowej na rok budżetowy (rok kalendarzowy).

Budżet jednostki samorządu terytorialnego jest rocznym planem:

- dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów tej jednostki,

- przychodów i wydatków zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych, środków specjalnych oraz funduszy celowych jednostki samorządu terytorialnego.

Dochody własne jednostek samorządu terytorialnego :

1/ Dochody podatkowe

2/ Dochody niepodatkowe

Dochody podatkowe

- podatki lokalne stanowiące dochód gminy, których elementy konstrukcyjne mogą być kształtowane przez władze gminy, tj. podatek od nieruchomości, podatek od środków transportowych i podatek od posiadania psów,

- podatki w całości pobierane przez gminę, ale rada gminy nie kształtuje ich stawek oraz nie ma prawa wprowadzania generalnych zwolnień, czy przyznawania ulg: podatek rolny, podatek leśny, podatek od spadków i darowizn, podatki dochodowe opłacane na zasadzie uproszczonej, tj. w formie karty podatkowej,

- dochody z samoopodatkowania się mieszkańców gminy w drodze referendum,

- dochody z udziałów w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa, tj. w podatku dochodowym od osób fizycznych i w podatku dochodowym od osób prawnych.

...