HISTORIA FILOZOFII T- I.pdf

Władysław Tatarkiewicz

Historia filozofii

Tom I

Filozofia staroŜytna i średniowieczna

SPIS RZECZY

Przedmowa do szóstego wydania

Przedmowa do ósmego wydania

Posłowie do pierwszego wydania

Filozofia i jej działy

Filozofia europejska i jej okresy

CZĘŚĆ PIERWSZA: FILOZOFIA STAROśYTNA

Poprzednicy filozofów

PIERWSZY OKRES FILOZOFII STAROśYTNEJ

Tales i początek filozofii

Jońscy filozofowie przyrody (Anaksymander i Anaksymenes)

Heraklit

Parmenides i szkoła elejska

Poprzednik: Ksenofanes; Szkoła: Melissos; Zenon z Elei; Gorgiasz; Szkoła megarejska.

Empedokles

Anaksagoras

Demokryt i atomiści

Pitagorejczycy

Zestawienia

Zagadnienia filozofii w pierwszym jej okresie; Pojęcia i terminy; Bilans okresu; Chronologia;

Wydarzenia współczesne; Kwestie sporne.

DRUGI OKRES FILOZOFII STAROśYTNEJ

Protagoras i sofiści

Sokrates

Uczniowie sofistów i Sokratesa

Cynicy; Cyrenaicy.

Platon

Nauka o ideach; Nauka o duszy; Nauka o przyrodzie; Nauka o poznaniu; Etyka; Estetyka; Szkoła

Platona.

Arystoteles

Logika; Filozofia teoretyczna; Filozofia praktyczna; Następcy Arysto-telesa.

Zestawienia

Zagadnienia filozofii drugiego okresu; Pojęcia i terminy; Bilans okresu; Chronologia;

Wydarzenia współczesne; Kwestie sporne.

TRZECI OKRES FILOZOFII STAROśYTNEJ

Stoicy

Fizyka; Etyka; Logika.

Epikur i epikurejczycy

Etyka; Fizyka; Logika.

Sceptycy

Koniec filozofii hellenistycznej

Eklektyzm; Filozofia w Rzymie; Nauka w Aleksandrii.

Zestawienia

Zagadnienia okresu hellenistycznego; Pojęcia i terminy; Bilans okresu; Chronologia; Wydarzenia

współczesne; Kwestie sporne.

OKRES KOŃCOWY FILOZOFII STAROśYTNEJ

Filon

Plotyn i neoplatończycy

Zamknięcie: staroŜytny pogląd na świat

FILOZOFIA CHRZEŚCIJAŃSKA (W OKRESIE POPRZEDZAJĄCYM ŚREDNIOWIECZE)

Patrystyka

Gnostycy

Apologeci Wschodu

Orygenes

Opozycja przeciw Orygenesowi i jego wpływ: dzieje nauki o Logosie.

Grzegorz Nysseńczyk

Tertulian

Św. Augustyn

Teoria poznania; Teocentryczna metafizyka; Heteronomiczna etyka;

Koniec patrystyki

Wschód; Zachód.

Zestawienia

Zagadnienia filozofii wieków I-V; Pojęcia i terminy; Chronologią; Wydarzenia współczesne.

CZĘŚĆ DRUGA: FILOZOFIA ŚREDNIOWIECZNA

PIERWSZY OKRES FILOZOFII ŚREDNIOWIECZNEJ

Eriugena i prąd panteistyczny

Św. Anzelm i początki scholastyki

Św. Bernard i początki mistyki średniowiecznej

Hugon od św. Wiktora i synteza scholastyki i mistyki

Abelard i spór o uniwersalia

Szkoła w Chartres. Humanizm wczesnego średniowiecza

Filozofowie arabscy

Perypatetycy arabscy; Mottekalemini; Mistycy sceptyczni; Przecho-wanie filozofii arabskiej

przez śydów; Wpływ filozofii arabskiej na chrześcijańską.

Zestawienia

Zagadnienia wczesnego średniowiecza; Pojęcia i terminy; Chronologia; Wydarzenia

współczesne; Kwestie sporne.

DRUGI OKRES FILOZOFII ŚREDNIOWIECZNEJ

Arystotelicy i awerroiści

Św. Bonawentura i augustyniści XIII wieku

Roger Bacon i empiryzm średniowieczny

Św. Tomasz z Akwinu

Poprzednik: Albert Wielki.

Duns Szkot

Zestawienia

Zagadnienia filozoficzne XIII wieku; Pojęcia i terminy; Chronologia; Wydarzenia współczesne;

Kwestie sporne.

KOŃCOWY OKRES FILOZOFII ŚREDNIOWIECZNEJ

Ockham i krytycyzm średniowieczny

Eckhart i mistycyzm XIV w.

Filozofia scholastyczna w Polsce

Okres wcześniejszy: Witelo; Okres późniejszy.

Zestawienia

Zagadnienia późnego średniowiecza; Pojęcia i terminy; Bilans epoki; Chronologia; Wydarzenia

współczesne; Kwestie sporne.

PRZEDMOWA DO SZÓSTEGO WYDANIA

Ostatnie rozdziały niniejszej ksiąŜki były pisane w latach II wojny światowej, i do tych lat

doprowadziła ona swój wykład: zacząwszy dzieje filozofii od staroŜytności, zakończyła je około

roku 1940. A tak samo z prac historyków filozofii uwzględniła te, które przed r. 1940 były

ogłoszone.

Od tego czasu minęło ćwierć wieku, a w tym okresie działo się niejedno, zarówno w filozofii jak

w historii filozofii; pojawiły się nowe myśli, a takŜe historyczne opraco-wania myśli dawnych.

Nowe wydanie ksiąŜki historycznej jest okazją do jej uzupełnień, a uzupełnienia mogłyby nawet

być dwojakie. Z jednej strony dotyczyłyby rozdziałów, które ksiąŜka miała juŜ w poprzednich

wydaniach: korzystając z nowych badań historyków, rozszerzyłyby wiadomości o filozofii sprzed

r. 1940. Inne zaś uzupełnienie polegałoby na wprowadzeniu nowego rozdziału o filozofii po roku

1940.

Uzupełnienia pierwszego rodzaju zostały wprowadzone do niniejszego wydania, jed-nakŜe w

niewielkich tylko rozmiarach. Osiągnięcia historyków filozofii od czasów wojny są znaczne, ale

w większości wypadków mają charakter szczegółowy, i dlatego nie wy-daje się, by były

niezbędne w ksiąŜce takiej jak niniejsza, ograniczającej się do informacji i rozwaŜań

najogólniejszych. Osiągnięcia zaś natury ogólnej są przewaŜnie interpretacjami osobistymi

dziejów filozofii, i autor wolał pozostać przy własnych interpretacjach. W jednej tylko części

ksiąŜka została znacznie rozszerzona, mianowicie tam, gdzie przed-stawia filozofię wieków

średnich (druga część I tomu). W tej bowiem dziedzinie odkryte zostały liczne źródła, zostały

odczytane nie badane dawniej rękopisy, ustalone nowe waŜne fakty - i niektóre postacie i prądy

ukazały się w nowym świetle. Większe uzupeł-nienia w zakresie filozofii średniowiecznej,

wprowadzone do obecnego wydania, do-tyczą albertystów i heterodoksalnych arystotelików XIII

wieku, mniejsze - Abelarda, szkoły w Chartres, Bonawentury, przekładów Arystotelesa i

Awerroesa na łacinę, roli uniwersytetu w Neapolu. Materiały do tych uzupełnień zostały

udzielone autorowi przez Władysława Seńkę, ksiąŜka zawdzięcza je niezwykłej Jego

koleŜeńskiej uczynności.

Uzupełnień drugiego rodzaju niniejsze wydanie nie wprowadza: nie dodaje rozdziału o tym, co

działo się w filozofii po r. 1940. Autor sądzi, Ŝe nie tylko dla układu społecznego i politycznego,

ale równieŜ dla filozofii lata II wojny światowej były datą waŜną, i Ŝe słusz-nie jest przed nimi

wykład zakończyć. To, co się od tego momentu stało i co się dalej dzieje, jest dopiero początkiem

ery jeszcze nie zamkniętej, jeszcze nie wyraźnej, dostatecz-nie nie wyjaśnionej; późniejsi

historycy będą mogli nieporównanie lepiej zrozumieć jej odrębność, niŜ my dziś zdolni

bylibyśmy to zrobić. Aby bieŜący okres filozofii, lata 1940 -1966, potraktować w taki sposób, w

jaki ksiąŜka niniejsza traktuje okresy dawniej-sze - wydaje się, Ŝe jest jeszcze za wcześnie.

Natomiast wiele uzupełnień zostało wprowadzonych do bibliografii: jest w obecnym wydaniu

bardzo znacznie powiększona. Jest teraz na wpół dziełem mgr Janusza Krajewskiego, dyrektora

Biblioteki Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu Warszawskiego. Dzięki wprowadzonym przez

niego uzupełnieniom bibliografia Historii filozofii zwięk-szyła się przeszło w dwójnasób;

zarazem cokolwiek zmieniła charakter, mimo Ŝe zacho-wała dawny układ. Mianowicie, w

poprzednich wydaniach była poniekąd osobistym wy-kazem ksiąŜek, które autor szczególnie

cenił i z których korzystał, obecnie zaś stała się po prostu wykazem ksiąŜek w zakresie historii

filozofii najwaŜniejszych i najpotrzebniejszych. Jedynie w zakresie polskich publikacji autor od

początku, od I wydania zmierzał do komp-letności ; ku niej teŜ zmierza uzupełniona bibliografia

niniejszego wydania. JednakŜe polska produkcja w dziedzinie historii filozofii w ostatnich

czasach tak się rozrosła, Ŝe z komplet-ności trzeba było zrezygnować, uwzględniając jedynie

prace waŜniejsze i bardziej samo-dzielne.

W zakresie ilustracji nastąpiły równieŜ pewne zmiany; m. in. wprowadzona została nowa

podobizna św. Tomasza z Akwinu, którą zawdzięczam prof. F. Barone, i podo-bizna Gilberta de

la Porree otrzymana od mgr P. Ratkowskiej.

W obecnym wydaniu Historii filozofii umieszczone zostały motta, których w poprzed-nich

wydaniach nie było: zostały dodane z myślą, Ŝe opinie znakomitych myślicieli przy-czynią się do

wytłumaczenia, dlaczego ogłaszane są historie filozofii, a w szczególności takie, jak niniejsza.

Wszystkie trzy motta pochodzą od filozofów (nie od historyków filozofii). Pierwsze jest wzięte z

Kanta, z jego wykładów wygłoszonych w Uniwersytecie Królewieckim w r. 1790/1, a wydanych

później, dopiero po czterdziestu latach, juŜ po śmierci filozofa. Motto to brzmi w polskim

przekładzie jak następuje: "Wyłuskanie głów-nych idei jest w niektórych pismach tak trudne, Ŝe

częstokroć sam autor nie moŜe ich odnaleźć, i niekiedy ktoś inny moŜe mu lepiej powiedzieć,

jaka była ta główna idea". Ten "ktoś inny" to przede wszystkim historyk. Twierdzenie Kanta

uwydatnia najwłaściwszy sens wysiłków historyków filozofii, przekonuje, Ŝe dla tego, kto chce

poznać wielkich myślicieli przeszłości, nie dość jest studiować ich teksty własne, Ŝe dobrze jest

je uzupełniać przez opracowania i komentarze historyków.

Drugie motto jest z Myśli Pascala. Po polsku brzmi: "Skoro nie moŜna być uniwersal-nym i

wiedzieć wszystkiego, co się da wiedzieć o wszystkim, to trzeba wiedzieć wszystkiego po trochu.

O wiele bowiem piękniej jest wiedzieć coś ze wszystkiego, niŜ wiedzieć wszystko o jednym".

Tekst Pascala jest usprawiedliwieniem poczynań historyka filozofii, usprawie-dliwia je nie mniej,

choć inaczej niŜ tekst Kanta. Tłumaczy, dlaczego niektóre historie filozofii, między innymi

niniejsza historia, omawiają tak liczne i tak róŜnorodne wątki, prądy, stanowiska. Bo choćby

wśród wielu wątków, prądów, stanowisk filozoficznych były teŜ mniej doniosłe, mniej genialnie

pomyślane, mniej wpływowe, to jednak ich wielość i róŜnorodność pokazuje, do czego w

dziedzinie najogólniejszych zagadnień zdolny jest umysł ludzki i ile jest moŜliwości rozwiązania

tych zagadnień.

Nieco dalej Pascal pisze: "Niech nikt nie mówi, Ŝe nie powiedziałem nic nowego: rozmieszczenie

treści jest nowe. Kiedy się gra w piłkę, obaj gracze grają tą samą piłką, ale jeden mierzy nią

lepiej". Ten tekst daje znów wyraz przekonaniu, Ŝe czynność historyka filozofii nie jest bierna, Ŝe

nie tylko wyławia on i przepisuje myśli dawnych filozofów, Ŝe robi znacznie więcej.

Przynajmniej "rozmieszczenie treści" jest jego własne, a to jest nie-mała rzecz.

Trzecie motto jest z Kartezjusza. Wśród "prawideł kierowania umysłem", jakie zo-stawił, V

prawidło jest takie: "Cała metoda polega na porządku i rozłoŜeniu tego, na co naleŜy zwrócić

uwagę, aby odkryć jakąś prawdę". To znaczy: jedynie metoda "rozkłada-nia", członkowanie,

dzielenie spraw zawiłych i ciemnych pozwala je uczynić prostymi i jasnymi. Kartezjusz miał na

myśli dochodzenia matematyka czy przyrodnika; ale to samo dotyczy dochodzeń historyka.

Czytelnik bez trudu zauwaŜy, Ŝe autor niniejszej historii filozofii posługiwał się właśnie tą

metodą.

PRZEDMOWA DO ÓSMEGO WYDANIA

KsiąŜka niniejsza została napisana bez mała pół wieku temu. Pierwsze wydanie uka-zało się w r.

1931; w trzecim przybył cały tom, wydanie szóste równieŜ zostało powięk-szone o szereg

rozdziałów. Pozostałe natomiast wydania ukazywały się nie zmienione. Niech i niniejsze

wydanie bez zmian idzie w świat. Z jednym wszakŜe wyjątkiem: litera-tura przedmiotu

niezmiernie od poprzednich wydań wzrosła, naleŜało ją uzupełnić. Układ bibliografii pozostał w

zasadzie ten sam co i w poprzednich wydaniach, natomiast treść jej została znacznie

wzbogacona: stało się to dzięki wydatnej pomocy mgr Janusza Krajewskiego.

POSŁOWIE DO PIERWSZEGO WYDANIA

Autor tej ksiąŜki korzysta oczywiście z obyczaju, pozwalającego w przedmowie zwró-cić się do

czytelnika z wyjaśnieniami bardziej osobistymi niŜ te, jakie były właściwe w sa-mej pracy. Ale

wyjaśnienia te, napisane po skończeniu pracy, niech teŜ na końcu będą drukowane, jako

posłowie, nie jako przedmowa. Pozwoli to autorowi przyjąć, iŜ ksiąŜka jego znana juŜ jest

czytelnikowi, i zwolni od objaśniania, jak ją pojął; wystarczy wytłu-maczyć, dlaczego pojął ją

właśnie tak a nie inaczej.

Dlaczego, najpierw, swą Historię filozofii przedstawił jako historię filozofów, a nie zagadnień?

Uczynił to pomimo przekonania, Ŝe historia zagadnień jest doskonalszym rodzajem historiografii,

który daje sposobność do samodzielniejszej pracy historyka, podczas gdy rodzaj tu stosowany nie

moŜe pominąć referowania poglądów i pisania tego, co dawni filozofowie napisali juŜ sami.

WszakŜe wyŜszy rodzaj dziejopisarstwa filozoficz-nego moŜe być stosowany jedynie na

podstawie niŜszego, który dostarcza mu materiału faktycznego. Nie mając w polskiej literaturze

naukowej pracy, która by ten materiał cał-kowicie zawierała, trzeba było wyŜsze zadanie uznać

za cura posterior i zająć się niŜszym. Nie mogąc rozwinąć historii zagadnień filozoficznych, autor

pragnął jednak przynaj-mniej naszkicować ją i po omówieniu doktryn kaŜdego okresu zestawiał

krótko jego zagadnienia i pojęcia. Czy to zespolenie dwóch trybów wykładu - obszerna historia

filozofów z krótką historią zagadnień - okaŜe się celowe, osądzą to czytelnicy.

Dlaczego, następnie, Historia ta zawiera tylko filozofię europejską? Dlatego, Ŝe jest pracą

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: