Anna Brzostek
Grupa II
Środowiskowe uwarunkowania sprawności fizycznej.
Środowisko to całokształt warunków materialnych i biologicznych, które są potrzebne do życia i prawidłowego rozwoju osobników z danego gatunku, jest to miejsce przebywania osobnika lub całej populacji od jakiegoś czasu. Środowisko wpływa na człowieka od momentu poczęcia aż po samą śmierć, największy wpływ następuje w dzieciństwie, kiedy to środowisko przyczynia się do osiągnięcia dojrzałości.
W środowisku zewnętrznym możemy wyróżnić trzy grupy czynników egzogennych:
A) Czynniki biogeograficzne, czyli naturalne:
- zasoby wodne i mineralne w otoczeniu oraz skład powietrza,
- organizmy żywe czyli rośliny, zwierzęta, także pasożyty, bakterie i wirusy,
- klimat ( temperatura, wilgotność, ciśnienie i ruchy powietrza, nasłonecznienie, radiacje i pole elektromagnetyczne),
- ukształtowanie terenu,
- siły grawitacji i przyspieszeń,
- źródła dźwięków
B) Czynniki społeczno- ekonomiczne, kulturowe:
- wewnątrzrodzinne: zarobki i ich wysokość, wykształcenie, kultura rodziców
- zewnętrzne względem rodziny: ogólny poziom kultury społeczeństwa, wielkość i charakter środowiska społecznego, system wartości, tj. tradycje i zwyczaje społeczne (nakazy i zakazy religijne, kulturowe), nawyki i zwyczaje do stosowania używek, organizacja fizycznego środowiska człowieka.
C) Tryb życia:
- aktywność umysłowa i fizyczna (praca zawodowa, codzienne zajęcia i ich rozkład, trening sportowy, rekreacyjny, ćwiczenia fizyczne),
- wypoczynek i sen.
Tryb życia łączy w sobie wpływy czynników endogennych (temperament, wrażliwość, potrzeby) i egzogennych (zwyczaje, tradycje, wartości, konieczności społeczno- ekonomiczne, fizyczne warunki otoczenia).
Aktywność fizyczna ma duży wpływ na sprawność, ale osobnik bardziej sprawny wykazuje większe chęci bycia aktywnym. Na takiej samej zasadzie warunkuje się zależność sprawności od zdrowia i zdrowia od sprawności.
Wszystkie wymienione wyżej elementy są uwarunkowane od: stylu życia, cech osobowości, środowiska fizycznego, środowiska społecznego.
Typy zmiany przystosowawczych, które zachodzą w organizmie i są reakcją na bodźce środowiskowe:
· jednorazowa odpowiedź na bodziec pojedynczy lub krótkotrwałą serię,
· zmiany adiustacyjne, względnie trwałe, ale odwracalne, które cofają się po pewnym czasie od ustąpienia bodźca
· zmiany adaptabilne, czyli przystosowanie plastyczne, które wyraża się w zmianach trwałych i nieodwracalnych, dotyczą fenotypu a nie genotypu
· adaptację genetyczną, która dotyczy już zamian wywołanych w zakresie struktur DNA i materiału genetycznego oraz ma prowadzić do utrwalania się w populacji osobników przystosowanych.
Przy treningach zdolności motorycznych i sprawności fizycznej mamy do czynienia z adiustacyjnym charakterem zmian, względnie trwałym ale odwracalnym, rzadko z przystosowaniem plastycznym. Czyli pod wpływem aktywności fizycznej osobnika przeprowadzając go na wyższy poziom rozwoju motorycznego w młodości, po zaprzestaniu treningu ruchowego ma tendencję do powrotu w poziomu niższego rozwoju motorycznego.
Skuteczność działania czynników środowiskowych na organizm jest zależna od:
- okresu rozwoju ontogenetycznego
- genetycznej wrażliwości na bodźce
- nabytej tolerancji lub uwrażliwienia na dany bodziec
Kobieta jest bardziej wyposażona w mechanizmy obronne przed zakażeniem niż mężczyzna, wykazuje szybsze i silniejsze reakcje immunologiczne
Możliwość wpływu czynników środowiskowych na sprawność fizyczną jest zależna genetycznie. Zakres odchylenia od przebiegu rozwoju osobnika jest możliwy w zakresie „ normy reakcji”, a w odniesieniu do populacji mówi się o „normie adaptacyjnej”
W badaniach czynników zróżnicowania środowiska społeczno- ekonomicznego oraz kulturowego uwzględnia się:
- wielkość i charakter środowiska społecznego (wieś, miasto, duże miasto, uprzemysłowienie regionu),
- status społeczny (wykształcenie zawód, pochodzenie społeczne)
- poziom zamożności (wysokość dochodów i liczba dzieci w rodzinie, sposób wydatkowania dochodów, zasobność gospodarstwa domowego)
- pochodzenie etniczne i rasowe
W wielu badaniach potwierdzono, że dzieci pochodzące ze środowisk bogatych, gdzie rodzice mają wyższe wykształcenie, wykazują przyspieszony rozwój biologiczny w porównaniu do dzieci wywodzących się z warstw gorzej wykształconych i o mniejszym dochodzie.
W badaniach czynników biogeograficznych czyli modyfikatorów naturalnych stwierdzono związek między masą ciała i warunkami klimatycznymi w danym obszarze geograficznym, a temperaturą otoczenia. Mieszkańcy klimatu zimnego mają większa masę ciała, dłuższy tułów, kończyny dolne krótsze. Mieszkańcy tropików charakteryzują się: mniejsza masa ciała, dłuższe kończyny dolne i górne oraz mniejsze obwody i wymiary poprzeczne ciała. Tym samym osoby te są smuklejsze. Im dalej na północ i południe tym dziewczęta dojrzewają później. W przeciętnych temp. powietrza ok. 18-250C szybsze jest dojrzewanie dziewcząt a także najdłuższy okres płodności kobiet. U osób żyjących na dużych wysokościach pow. 2500m n.p.m. obserwowano niższa wysokość ciała, większy obwód klatki piersiowej, wyższą pojemność życiową płuc, większą liczbę i wielkość krwinek czerwonych, niższe zużycie tlenu w tych samych warunkach, wyższy poziom hemoglobiny, hematokrytu i mioglobiny w mięśniach oraz korzystniejszy rozwój naczyń włosowatych i lepsze przystosowanie do niskich temp.
Bez obawy można stwierdzić, że, wraz z poprawą standardu życia ( wyższe wykształcenie, miasto, wyższe dochody, lepszy zawód), obserwuje się tendencję do zwiększania wysokości ciała. Wyższe wykształcenie rodziców wyraźnie współwystępuje z wyższym poziomem sprawności fizycznej, lepszą organizacja wypoczynku, racjonalnym odżywianiem i w ogóle wyższą świadomością potrzeb higieniczno- zdrowotnych a podstawowe wykształcenie rodziców rażąco negatywnie wpływa na sprawność fizyczną.
Badania sprawności fizycznej względem stopnia zurbanizowania miejsca zamieszkania dowodzą, że dzieci z miasta osiągają lepsze wyniki niż ze wsi w biegach krótkich, skokach i odległościach rzutu piłką lekarską. Dzieci ze wsi lepiej wypadły w próbach siły statycznej i niekiedy wytrzymałości i zwinności.
Wyraźnie różnicuje się wielkość ciała w kierunku uzyskiwania coraz większej wysokości ciała przez chłopców i dziewczęta z rodzin o wyższym wykształceniu rodziców.
Wskaźnik wydolności tlenowej się zmienia konsekwentnie w przeciwną stronę niż wysokość ciała.
Obniżanie się wydolności i wytrzymałości w grupach dzieci, których rodzice posiadają wyższe wykształcenie, może mieć swoje przyczyny w zwiększającej się na przestrzeni lat wielkości otłuszczenia ciała w populacji oraz w większej zawartości tłuszczu w ustroju u dzieci i młodzieży z rodzin o wyższej pozycji społecznej oraz dużych miast niż wsi.
Zjawiska wpływu skażeń i zanieczyszczeń chemicznych na rozwój człowieka jest szczególnie dotkliwy, gdyż wpływy zatrucia wody i powietrza na schorzenia dróg oddechowych i odkładania się w nadmiarze pierwiastków w ukł. kostnym i krążenia są ewidentnie widoczne, ale znacznie trudniej wykazać, że populacja ta charakteryzuje się obniżoną sprawności fizyczną. Paradoksem jest to, że sprawność fizyczna wzrasta i można to łatwo wyjaśnić. Rozwój przemysłu przyciąga znaczny procent ludzi lepiej wykształconych, wpływa na rozbudowę szkół, poprawę wyposażenia w obiekty sportowe i podnosi ekonomiczny standard życia w danej okolicy.
Oddziaływanie najbliższego otoczenia i form organizacyjnych na aktywność fizyczną:
- rodzina- w niej przeważnie przebiega cała podstawowa faza kształtowania się osobowości. Model życia rodziny, normy i wzory w niej obowiązujące mają istotne znaczenie w rozwoju człowieka. Życie rodzinne dostarcza dziecku wzorców do dbania o zdrowie, rozwój fizyczny, sprawność ruchową, higienę ciała. Determinantem aktywności fizycznej wśród dorastających dzieci była bezpośrednia pomoc rodziców. Stwierdzono, że w zakresie zachęcania do aktywności fizycznej większa jest rola ojców niż matek.
- Szkoła- poprzez szkołę dziecko ma szanse na zdobycie doświadczenia i wzorców w życiu i kulturze fizycznej. Z dotychczasowych badań wynika, że proces szkolnego w-f nie osiąga celu wychowania fizycznego, to znaczy postawy wobec kultury fizycznej na całe życie.
- Grupy rówieśnicze- mogą nieść poważne niebezpieczeństwa związane z kształtowaniem niepożądanej postawy, ale są także takie grupy, które będą rozbudzać aspiracje sportowe
- Organizacje i placówki wychowania fizycznego, rekreacji i sportu- ich obecność wpływa pozytywnie na poziom sprawności fizycznej w danej populacji oraz tworzy możliwość rozwoju sprawności fizycznej. Tworzą się uczniowskie kluby sportowe, parafialne kluby sportowe i setki ośrodków rekreacyjnych typu „Fitness Club”
- Środki masowego przekazu- telewizja sprowadza się przede wszystkimi do biernego zapełniania czasu, jest oczywiści także praca nawołująca do podwyższania swojej sprawności fizycznej i dbania o własne ciało, lecz ilość tej prasy nie jest aż tak duża jak zwykłych brukowców.
Podsumowując stwierdzam, że w Polsce rysują się wyjątkowo wyraźnie dramatyczne różnice w zakresie rozwoju fizycznego i sprawności fizycznej u osób z różnych populacji i warstw społecznych. Opóźnienie w rozwoju motorycznym i wydolności osób ze wsi czy o niskim poziomie wykształcenia wskazuje, że jest ono pochodna zacofania cywilizacyjnego, ubóstwa ekonomicznego, małej świadomości zdrowotnej i skutkiem kumulujących się negatywnych czynników. Szansa na poprawę kondycji i sprawności fizycznej polskiego społeczeństwa znajduje się podnoszeniu edukacji i promocji zdrowego stylu życia.
Bibliografia:
Wiesław Osiński: Antropomotoryka, wydawnictwo: AWF Poznań 2003 s. 94-109
zulus0001