Teorie osobowo�ci NASZYM NAUCZYCIELOM I PRZYJACIO�OM Gordonowi W. Allportowi Henry'emu A. Murrayowi Edwardowi C. Tolmanowi Caluin S. Hali Gardner Lindzey Teorie osobowo�ci Warszawa 1998 Wydawnictwo Naukowe PWN Z orygina�u: Theories of Personality Authorized translation from English language edition published by: John Wiley and Sons, New York � Chichester � Brisbane � Toronto � Singapore Ali rights reserved Copyright � 1957, 1970, 1978, by John Wiley and Sons, Inc. Prze�o�yli Joanna Kowalczewska rozdzia�y: 1, 4, 8, 9, 10 J�zef Radzicki przedmowy, rozdzia�y: 2, 3, 5, 6, 7, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17 Projekt ok�adki Ma�gorzata Filew Redaktor Barbara Dmowska Redaktor techniczny Stanis�awa Rzepkowska Korekta Zesp� � Copyright for the Polish edition by Pa�stwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1990 ISBN 83-01-09240-8 Wydawnictwo Naukowe PWN SA Wydanie trzecie Arkuszy drukarskich 41,0 Druk uko�czono we wrze�niu 1998 r. Druk i oprawa: Rzeszowskie Zak�ady Graficzne Rzesz�w, ul. pik. L. Lisa-Kuli 19. Zam. 921/98 PRZEDMOWA DO WYDANIA TRZECIEGO Niniejsze wydanie Teorii osobowo�ci zawiera wiele nowych element�w. Najwa�niejsza nowo�� polega na dodaniu dw�ch nowych rozdzia��w, z kt�rych jeden po�wi�cony jest wsp�czesnej teorii psychoanalitycznej, a drugi psychologii Wschodu. Pierwszy opisuje niekt�re zmiany, jakie zasz�y w teorii psychoanalitycznej i zwi�zanych z ni� badaniach od czasu �mierci jej tw�rcy Zygmunta Freuda. Szczeg�ln� uwag� po�wi�cono w tym rozdziale donios�emu wk�adowi, jaki wni�s� w t� teori� Erik H. Erikson. Ze wzgl�du na coraz wi�ksze zainteresowanie my�l� Wschodu, uznali�my, �e przedstawienie og�lnego zarysu teorii osobowo�ci powsta�ej na Wschodzie oraz jej wp�ywu na psychologi� zachodni� b�dzie stosowne i na czasie. Mieli�my to szcz�cie, �e uda�o si� nam nak�oni� Daniela Golemana, autorytet w dziedzinie psychologii Wschodu, by napisa� dla nas ten rozdzia�. Inn� nowo�ci� jest zmiana kolejno�ci rozdzia��w. Teorie o orientacji klinicznej zgrupowano w pierwszej po�owie ksi��ki, a teorie reprezentuj�ce bardziej eksperymen- talne i ilo�ciowe podej�cie w drugiej. Rozdzia�y, kt�re wyst�powa�y w drugim wydaniu tej ksi��ki, zosta�y w mniejszym lub wi�kszym stopniu zmodyfikowane, rozszerzone lub skondensowane. W ka�dym z nich starali�my si� om�wi� wszystkie g��wne prace teoretyczne i badawcze opublikowane od czasu ukazania si� drugiego wydania. Nasi wydawcy do�o�yli wszelkich stara�, aby�my otrzymali atrakcyjnie zaprojek- towan� ksi��k�, z wyra�nie wyodr�bnionymi nag��wkami rozdzia��w i podroz- dzia��w, u�atwiaj�cymi lektur�. W wydaniu tym po raz pierwszy zamieszczono fotografie wybitnych teoretyk�w. Wiele os�b udzieli�o nam znacznej pomocy. Erik Erikson przeczyta� cz�� rozdzia�u 3 po�wi�con� jego pogl�dom i wysun�� liczne sugestie pomocne w jej udoskonaleniu. Medard Boss dostarczy� nam informacji dotycz�cych jego prac od 1970 roku, a Jason Aronson i Paul J. Stern udost�pnili nam r�kopisy angielskich przek�ad�w dw�ch nowych ksi��ek Bossa. Raymond B. Cattell i Burrhus F. Skinner podali nam, kt�re ze swych ostatnich prac uwa�aj� za najwa�niejsze. John Loehlin i Janet T. Spence raz jeszcze oddali nam znaczne us�ugi, przegl�daj�c rozdzia�y dotycz�ce odpowiednio teorii czynnikowej i teorii S � R. Jim Mazur wni�s� podobny wk�ad w przygotowanie rozdzia�u po�wi�conego teorii wzmacniania sprawczego. 6 Przedmowa do wydania trzeciego William McGuire z Princeton University Press i Janet Dallet z C.G. Jung Clinic w Los Angeles pomogli w opracowaniu rozdzia�u o teorii Junga. Vernon J. Nordby przyczyni� si� do powstania nowego rozdzia�u dotycz�cego wsp�czesnej teorii psychoanalitycznej. Ruth Wylie dostarczy�a nam nie opublikowane materia�y do wykorzystania w rozdziale po�wi�conym Rogersowi. Rosemary Wellner s�u�y�a nam rad� jako do�wiadczona redaktorka, Gen Carter pom�g� nam bardzo w ostatecznym przygotowaniu znacznej cz�ci r�kopisu. Gardnerowi Lindzeyowi u�atwi�a prac� subwencja przyznana przez Center for Advanced Study in the Behavioral Sciences. Cahin S. Hali Gardner Lindzey PRZEDMOWA DO WYDANIA DRUGIEGO W ci�gu trzynastu lat, jakie min�y od ukazania si� pierwszego wydania Teorii osobowo�ci do chwili opublikowania niniejszego wydania, dokona�o si� w teorii osobowo�ci wiele zmian. �mier� uszczupli�a zast�p wybitnych teoretyk�w; w latach tych zmarli: Angyal (1960), Jung (1961), Goldstein (1965) i Allport (1967). Niekt�re teorie zosta�y w istotny spos�b zmodyfikowane i rozwini�te przez swych tw�rc�w. Wszystkie teorie w mniejszym lub wi�kszym stopniu dostarcza�y inspiracji do dalszych bada� empirycznych. Jeszcze wa�niejsze jest to, �e pojawi�y si� nowe koncepcje, kt�re zas�uguj� na uwag�. Rozpatrzymy te nowe koncepcje. Trudno by�o rozstrzygn��, kt�re z nowych teorii, jakie pojawi�y si� od 1957 roku, nale�a�oby tu om�wi�. Niewielu czytelnik�w b�dzie zdecydowanie przeciwnych wyborom, jakich dokonali�my. Zar�wno zwolennicy, jak i przeciwnicy Skinnera zgodz� si�, �e jego stanowisko (czy o�mielimy si� nazwa� je teori�?) wywar�o powa�ny wp�yw na psychologi� ameryka�sk� i nie powinno si� go tu pomin��. Nie mo�emy te� ignorowa� donios�ego wk�adu Europy w teori� osobowo�ci. Psychologia egzystencjalna w ostatnich latach uzyska�a poka�n� liczb� zwolennik�w nie tylko w swych rodzinnych stronach, w Europie, lecz tak�e w Stanach Zjed- noczonych. Jest ona jednym z g��wnych nurt�w rozwijaj�cego si� bujnie ruchu humanistycznego. Chocia� dokonany przez nas wyb�r nie mo�e budzi� znacznych zastrze�e�, to jednak przewidujemy sprzeciwy z powodu pomini�cia niekt�rych teorii, zw�aszcza teorii Piageta i teorii poznawczej. Obu po�wi�ciliby�my wiele uwagi i obie zosta�yby w��czone do tego tomu, gdyby pozwoli�a na to jego obj�to��. Ostateczna decyzja zosta�a oparta na kryterium �cis�ego zwi�zku danej teorii z teori� osobowo�ci. Stanowisko Skinnera i psychologia egzystencjalna spe�niaj�, wed�ug nas, to kryterium nieco lepiej ni� piagetowska teoria rozwoju i teoria poznawcza. Ograniczona obj�to�� ksi��ki wymaga�a r�wnie� pewnych skr�t�w. G��wnym reprezentantem teorii czynnikowej jest obecnie Cattell. Eysenck, kt�ry w pierwszym wydaniu zajmowa� to miejsce wsp�lnie z Cattellem, w coraz wi�kszym stopniu skupia swe zainteresowania na teorii zachowania i z tego wzgl�du wyst�puje zar�wno w rozdziale po�wi�conym teorii czynnikowej (rozdzia� 10), jak i w rozdziale dotycz�cym teorii bod�ca � reakcji (rozdzia� 11). Teori� biospo�eczn� Murphy'ego usun�li�my, cho� niech�tnie, z tego powodu, �e jest to teoria eklektyczna i wobec tego 8 Przedmowa do wydania drugiego jej g��wne idee s� wystarczaj�co przedstawione w innych rozdzia�ach. Wszystkie pozosta�e rozdzia�y zosta�y zaktualizowane. W niekt�rych (zw�aszcza po�wi�conych Allportowi, teorii czynnikowej, teorii S � R oraz Rogersowi) wprowadzono znaczne zmiany, w innych potrzebne by�y mniejsze modyfikacje. Struktura rozdzia��w nie zosta�a zmieniona. Wszystkie stanowiska zaprezen- towano w pozytywnym �wietle. Do�o�yli�my wszelkich stara�, aby jasno i dok�adnie przedstawi� zasadnicze aspekty ka�dej teorii. Mieli�my wielkie szcz�cie, �e uda�o si� nam nak�oni� Burrhusa F. Skinnera i Medarda Bossa, kt�rych koncepcje zosta�y przedstawione w dw�ch nowych rozdzia�ach (12 i 14), aby przeczytali i skomentowali to, co napisali�my o ich pogl�dach. W przygotowaniu nowego rozdzia�u o skinnerowskiej teorii wzmocnienia sprawczego oraz w zmodyfikowaniu rozdzia��w po�wi�conych teorii S�R i teoriom czynnikowym znacznie pomogli nam: Richard N. Willton, Janet T. Spence i John C. Loehlin. Jeste�my tak�e wdzi�czni G. Williamowi Domhoffowi, Kennethowi MacCor- quodalle'owi i Josephowi B. Wheelwrightowi, kt�rzy wnie�li istotny wk�ad w modyfi- kacj� tych rozdzia��w. Florence Strong i Allen Stewart w�o�yli wiele pracy w korekt� tekstu i sporz�dzenie indeks�w. Cahin S. Hali Gardner Lindzey PRZEDMOWA DO WYDANIA PIERWSZEGO Pomimo wzrostu zainteresowania psycholog�w teori� osobowo�ci brak jest ksi��ki, w kt�rej student m�g�by znale�� przegl�d istniej�cych teorii osobowo�ci. Niniejszy tom ma na celu wype�nienie tej luki. Prezentuje on zwi�z�e, ale jednak do�� wyczerpuj�ce charakterystyki g��wnych wsp�czesnych teorii osobowo�ci, napisane na poziomie trudno�ci stosownym dla student�w wy�szych uczelni. Ksi��ka daje studentowi szczeg�owy przegl�d teorii osobowo�ci, a jednocze�nie pozwala mu czyta� oryginalne prace �r�d�owe z lepszym zrozumieniem i wi�ksz� �atwo�ci�. Mamy nadziej�, �e tom ten b�dzie pe�ni� w dziedzinie osobowo�ci funkcj� podobn� do tej, jak� w dziedzinie uczenia si� pe�ni ksi��ka Hilgarda Theories of learning. Jakie teorie powinny zosta� w��czone do tomu po�wi�conego teorii osobowo�ci? Aczkolwiek nie�atwo okre�li� dok�adnie, czym jest teoria osobowo�cijeszcze trudniej ustali�, kt�re z tych teorii s� najwa�niejsze. Jak stwierdzamy w pierwszym rozdziale, jeste�my gotowi uzna� ka�d� og�ln� teori� zachowania za teori� osobowo�ci. Przy okre�laniu wa�no�ci teorii opierali�my si� przede wszystkim na naszej ocenie wp�ywu, jaki dana teoria wywar�a na badania i koncepcje psychologiczne. W tej z�o�onej ocenie uwzgl�dniono tak�e kwesti� odmienno�ci. Gdy dwie teorie (lub wi�ksza ich liczba) wydawa�y si� nam bardzo podobne, w�wczas albo omawiali�my je w jednym rozdziale, albo wybierali�my jedn� z tych teorii, by skoncentrowa� si� na niej z pomini�ciem pozosta�ych. Je�li przyjmie si� te og�lne kryteria wa�no�ci i odmienno�ci, to prawdopodobnie b�dzie ma�o zastrze�e� wobec poszczeg�lnych teorii, kt�re zdecydo- wali�my si� uwzgl�dni� w niniejszej ksi��ce. Mniej jednomy�lnie mog� by� przyj�te nasze decyzje dotycz�ce pomini�cia niekt�rych teorii. W�r�d tych teorii godne uwagi s�: teoria hormiczna McDougalla, teoria r�l, teoria styczno�ci Guthriego, behawioryzm celowo�ciowy Tolmana oraz niekt�re niedawno powsta�e teorie, takie jak teorie Davida McClellanda, Jul...
irq65