Prof. dr hab. Tomasz Maruszewski

Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej

Psychologia procesów poznawczych

Wykład 2

Problemy podstawowe. Pojęcie struktury poznawczej i reprezentacji. Podstawowe problemy psychologii poznawczej

1.     Problem relacji między badaniami podstawowymi a badaniami stosowan ymi. Eksperyment Baddeleya nad płetwonurkami jest przykładem próby pogodzenia  restrykcyjnych wymagań metodologii z realizmem problemu ważnego społecznie. Baddeley starał się sprawdzić, jaki wpływ wywiera picie alkoholu zgodnie z pewnymi realiami społecznymi (picie w towarzystwie, zakąszanie, możliwość samokontroli) na proste funkcje poznawcze. Zabieg eksperymentalny (picie) stosowany był w zupełnie inny sposób aniżeli w badaniach laboratoryjnych. Wyniki badań Baddeleya przedstawiam w postaci wykresów (komentarz i interpretacja na wykładzie).

Wyniki odbiegają od tradycyjnych poglądów dotyczących wpływu alkaholu na umysł człowieka. Badanie to stało się inspiracją dla wysunięcia nowych hipotez dotyczących wypadków drogowych powodowanych przez pijanych kierowców.

2. Wedle tradycyjnego, teorioinformacyjnego punktu widzenia, świat poznajemy pośrednio, za pośrednictwem reprezentacji albo struktur poznawczych.

Struktura poznawcza to uporządkowana i uogólniona reprezentacja świataoraz samego siebie. Jest ona zarazem wynikiem jak i narzędziem poznania.

W strukturach odnoszących się do świata społecznego występują specyficzne elementy, których nie ma w przypadku struktur odnoszących się do świata nieożywionego.

Struktury poznawcze mogą być zbudowane z elementeów. Istnieje kilka odrębnych koncepcji tego, czym są elementy składowe struktury:

a)                 Wymiary - 2 bieguny oraz pewna liczba natężeń pośrednich

b)                 Konstrukty - 2 bieguny wygenerowane na podstawie analizy podobieństw i przeciwieństw

c)                  Atrybuty - nie posiadają biegunów; mogą przysługiwać jakiemuś obiektowi lub nie.

Przykłady

Wymiary

Inteligentny 1 2 3 4 5 6 7  Nieinteligentny

Wrażliwy 1 2 3 4 5 6 7 Nieczuły

Estetyczny 1 2 3 4 5 6 7 Nieestetyczny

Konstrukty

Mamy zdjęcia 3 osób.  (trzech kandydatów na prezydenta; 3 postrety namalowane przez słynnych malarzy). Wybierz 2 osoby, które są pod jakimś względem podobne i różnią się od trzeciej.

Powiedz na czym polega to podobieństwo. Pierwszą trójkę stanowią Kalinowski, Korwin-Mikke i Lepper. Podobieństwa między dwoma spośród nich polega zdaniem pewnego badanego, że są roszczeniowi, natomiast trzeci jest liberalny. Inny badany może inaczej uporządkować tę trójkę. .

Itd. (nast.. 3 zdjęcia)

Konstrukty badane są za pomocą techniki określanej mianem Rep-testu, skonstruowanej przez Kelly’ego. Faza pierwsza polega na skonstruowaniu listy ról, czyli listy osób pełniących różne role w życiu osoby badanej. Listy można tworzyć w oparciu o różne kryteria. Następnie osoby będące przedstawicielami tych ról porządkuje się w triady. Znowu - porządkowanie w triady następuje w oparciu o decyzję i kryteria przyjęte przez badacza. Na przykład może on wykorzystywać triadę autorytetu (ojciec, nauczyciel, osoba którą szanuję) albo triadę zawierającą osoby wyzwalające silne emocje (matka, dziewczyna/chłopak, osoba z którą się przyjaźnię). Załóżmy, że wyniki badań rep-testem w którym wymienieni są kandydaci na prezydenta, przedstawiają się następująco:

Literą X oznacza się biegun konstruktu wymieniany jako pierwszy (podobieństwo), natomiast literą O biegun wymieniany jako drugi (przeciwieństwo). Po wygenerowaniu konstruktów w triadach możemy opisać za ich pomocą pozostałych kandydatów. Reprezentacja to zbiór wszystkich konstruktów, które odnoszą się do danej osoby. Dysponując danymi zawartymi w poniższej tabeli możemy porównać reprezentacje poszczególnych kandydatów. Warto sprawdzić, którzy z nich są najbardziej podobni do siebie (porównujemy kolumny w tabeli). Można też porównywać wiersze tabeli, co pozwala na określenie relacji między konstruktami. Jeśli dwa konstrukty są stosowane w identyczny sposób to oznacza, że są one równoznaczne psychologicznie, choć mogą być one opisywane za pomocą różnych słów. To jest punktem wyjścia dla analizy złożoności poznawczej.

Konstrukty mogą być szczególnym przypadkiem wymiaru typu 0-1.

Atrybuty (zdjęcie dziewczyny i chłopca)

Podaj wszystkie cechy dziewczyny

Podaj wszystkie cechy chłopca

Czy obie listy są identyczne?

3. Właściwości struktur poznawczych

a)                 Zróżnicowanie - liczba wymiarów

b)                 ...