Polityka zagraniczna Argentyny_ela.doc

Elżbieta Nalewajek

Kierunek: Stosunki Międzynarodowe

II rok SUM, Gr. 2

Polityka zagraniczna Argentyny

1. Uwarunkowania polityki zagranicznej.

Według najpoczytniejszego przez studentów internetowego portalu[1] - polityka zagraniczna to instrument służący do realizacji swoich celów i interesów na arenie międzynarodowej, jest ona ściśle powiązana z polityką i możliwościami wewnętrznymi danego państwa. Jest procesem formułowania i realizacji interesów narodowo-państwowych w stosunku do innych państw. Państwo zabiega o realizację określonych interesów wytyczonych przez elity polityczne, władzę wykonawczą, grupy nacisku (biznes, przemysł), oraz opinię publiczną. Realizacja tychże założeń na arenie międzynarodowej koliduje często z interesami innych państw i wymaga podjęcia odpowiednich działań w polityce zagranicznej, a ich osiągnięcie zależy w dużej mierze od potencjału państwa i skuteczności jego dyplomacji.

Republika Argentyńska jest drugim, co do wielkości państwem w Ameryce Południowej, leżącym nad Oceanem Atlantyckim. Zajmuje obszar 2780,1 tyś. km2 od Zwrotnika Koziorożca przez Nizinę La Platy i Andy po Ziemię Ognistą. Jest jednym z najlepiej rozwiniętych gospodarczo państw Ameryki Łacińskiej, mimo kolosalnego zadłużenia międzynarodowego.

Zasadniczy wpływ na dzisiejszą zagraniczną politykę Argentyny ma geneza tego państwa. Terytorium obecnej Argentyny od początku XVI w. stopniowo opanowywali Hiszpanie aczkolwiek aż do utworzenia w 1776 roku wicekrólestwa La Platy stanowiło zaniedbywaną część wicekrólestwa Peru, zarządzaną z Limy.

W 1810 r. doszło do Rewolucji Majowej w Buenos Aires skierowanej przeciwko hiszpańskiej władzy, rada miejska usunęła hiszpańskiego wicekróla powołując niezależną od Madrytu juntę rządzącą. Ośmiodniowe zamieszki uznawane są w dzisiejszej Argentynie, Boliwii, Paragwaju i Urugwaju za początek ich niepodległości, a jej symbol – "Słońce Majowe" – trafiło na godła i flagi Argentyny i Urugwaju.

W 1816 r., wobec próby odzyskania przez Hiszpanów Buenos Aires, kongres delegatów prowincji byłego wicekrólestwa w San Miguel de Tucumán ogłosił deklarację niepodległości Zjednoczonych Prowincji La Platy, obejmujących formalnie także Boliwię, Paragwaj i Urugwaj. Prowincja Buenos Aires, rozwinięta dzięki handlowi, głównie skórami i srebrem z Boliwii, zamieszkana przez trzecią część ludności argentyńskiej, wysunęła się na czoło państwa. Pozostałe regiony tworzące wcześniej wicekrólestwo La Platy, nie akceptowały reprezentowania ich przez rząd w Buenos Aires, ponieważ miały własną wizję sprawowania władzy oraz prowadzenia polityki zagranicznej. Co prawda w pierwszej połowie XIX w. trwał spór między prowincją Buenos Aires - zmierzającą do budowy scentralizowanego państwa, a resztą kraju, która opowiadała się za federacją z szeroką autonomią dla prowincji, to scalającym elementem między prowincjami okazały się zależności ekonomiczne. Powiązania gospodarcze były fundamentem Konfederacji Argentyńskiej, świadczy o tym utworzenie strefy wolnego handlu bez ograniczeń w przepływie ludzi i towarów w obrębie Federacji, przekształconej później w unię polityczną pomiędzy prowincjami, a rządem w Buenos Aires[2].

W rok po upadku dyktatury J.M. de Rosasa została uchwalona konstytucja tworząca system federalny (Konfederacja La Platy). Prowincja Buenos Aires dokonała secesji, lecz została pokonana i w 1861 przyłączyła się do związku. Dzięki przewadze ekonomicznej w niedługim czasie zdominowała go. Kolejnym ważnym elementem scalającym prowincje było utworzenie armii narodowej na skutek wojny trójprzymierza. W 1865 r. Argentyna przystąpiła do sojuszu Brazylii i Urugwaju przeciw Paragwajowi, uzyskując w ten sposób część jego terytorium. Przystąpienie do wojny miało negatywne skutki na późniejsze relacje z sąsiadami.

Lata 1878-79 to walki z Indianami o pampasy, czyli prerie i stepy, które zostały włączone pod administrację konfederacji, wcześniej stanowiące terytorium Indian i gauchos, utrzymywały faktyczną niezależność pozostając poza granicami dzisiejszej Argentyny do l. 70 XIX w.. W 1881 r. zawarto z Chile układ o granicach w południowych Andach.

Następne dziesięciolecia to rozkwit gospodarczy dzięki imigrantom z Hiszpanii i Włoch, ekspansji kolei, wykorzystaniu pampasów do hodowli i rolnictwa oraz pomocy zagranicznej - zwłaszcza z Wielkiej Brytanii. Ścisłe związki z Europą powodują wykształcenie w świadomości sprzeciwu panamerykanizmu forsowanego przez Stany Zjednoczone.

Prezydent Roque Sáenz Peña w 1912 r. przeprowadził reformę, która ustanowiła tajne wybory powszechne oraz obalił rządy oligarchii wielkich właścicieli ziemskich, kupców i bankierów. Światowy kryzys gospodarczy oraz utraty kontroli przez rządzących nad wydarzeniami doprowadził do przejęcia władzy przez armię. I tak w latach kolejnych władza cywilna przeplatała się z władzą sprawowaną przez junty wojskowe, realizujące całkowicie różne założenia polityczne i społeczno-gospodarcze[3].

Niepowodzenia doktrynalnie prowadzonej wolnorynkowej polityki gospodarczej doprowadziły w 1982 do demonstracji, strajków i starć. Próbą odzyskania przez rząd popularności była inwazja na Malwiny, stanowiące przedmiot sporu z Wielką Brytanią. Argentyna rościła sobie pretensje do leżących 500 km od jej brzegów Wysp Falklandzkich, zwanych Malwinami. Spór rozpoczął się jeszcze w XVI w. Źródła argentyńskie odkrycie wysp przypisują Hiszpanom, natomiast angielskie - własnym żeglarzom. Wyspy przechodziły z rąk francuskich do hiszpańskich, by ostatecznie w 1833 r. stać się ważną strategicznie kolonią brytyjską. Argentyna, spadkobierczyni hiszpańskich konkwistadorów, bezskutecznie domagała się zwrotu wysp. Nie jest to spór tylko polityczny, czy dotyczący prestiżu. Wyspa jest potencjalnym źródłem znacznych ilości ropy naftowej, szacowanych na 500.000 baryłek dziennie, a do tego niebagatelny w zasoby morskie[4].

Wojna o Malwiny trwała dziesięć tygodni i kosztowała życie blisko tysiąca żołnierzy i cywilów. Zwycięstwo Brytyjczykom ułatwiła wszechstronna pomoc ze strony USA. Klęska Argentyny spowodowała upadek junty wojskowej, a ostatnia wojna kolonialna zamieniła się w szlachetną walkę o demokrację na świecie[5]. Spór jest odświeżany, co jakiś czas.

Wybory prezydenckie, z 1983 r. przyniosły zwycięstwo kandydatowi radykałów. Raúl Ricardo Alfonsín przyjęty został przez społeczeństwo z wielkimi nadziejami na rozwiązanie problemów gospodarczo-społecznych w kraju. W 1985r. wprowadzono wiele reform gospodarczych zwanych Planem Astrala, zakładał on zamrożenie cen, wynagrodzeń, zarobków i opłat oraz wprowadzenie nowej waluty - austral, która miała zastąpić peso. Rząd Alfonsina odniósł kilka sukcesów oraz zaistniał w wymiarze ogólnoświatowym. Mimo renegocjacji zadłużenia zagranicznego i podjętych przez jego rząd prób reform - sytuacja gospodarcza Argentyny w chwili przyspieszonego przekazania władzy w 1989 r. była katastrofalna.

Relacje z sąsiadami mimo kompromisu z Chile odnośnie granicy w Kanale Beagle w 1985 r. oraz wewnętrzna sytuacja polityczna ulegały pogorszeniu po 1986 r. Liberalny, wolnorynkowy program stabilizacji ekonomicznej odbijał się na społeczeństwie, powodując jego niezadowolenie i protesty antyrządowe[6]. Zmieniający się prezydenci nie uchronili Argentyny przed kryzysem gospodarczym z 2001 r.

Podstawą gospodarki jest przemysł przetwórczy oraz rolnictwo. Inne istotne gałęzie to: przemysł samochodowy, elektrotechniczny, stoczniowy, samolotowy, rafineryjny, chemiczny, spożywczy, włókienniczy i garbarski, wydobywczy.

W 2004 roku odnotowano 8,3% dynamikę wzrostu gospodarczego oraz PKB per capita wg parytetu siły nabywczej na poziomie 12,4 tyś. Dolarów amerykańskich[7], ale cele polityki zagranicznej skierowane są nie tylko na poprawę sytuacji gospodarczej państwa, ale przede wszystkim na budowanie multipolarnego ładu międzynarodowego, aktywne działanie na rzecz poszerzenia i rozwoju latynoamerykańskiej organizacji gospodarczej - Wspólnego Rynku Południa (Mercosur), staranie o stałe miejsce w Radzie Bezpieczeństwa NZ oraz utrzymywanie jak najlepszych stosunków z sąsiadami.

2. Stosunki z sąsiadami[8].

Stosunki z Boliwią

Kiedy oba państwa uporały się z wyznaczeniem granicy, mogły się skupić na pogłębianie związków gospodarczych, przede wszystkim w miastach przygranicznych.

W 1966 r. doszło do spotkania obu prezydentów, na którym dokonano ustaleń dotyczących kupna przez Argentynę ropy i gazu z Boliwii, w zamian za korzystanie z dwóch argentyńskich portów oraz większa swobodę we wprowadzaniu boliwijskich produktów na rynek argentyński. Spotkanie to dało początek szeregowi podpisanych porozumień dwustronnych z północnoamerykańskim przedsiębiorstwem Gulf Oil i Gulf Gas. Argentyna stała się głównym odbiorcą boliwijskiego gazu i surowców energetycznych oraz propagatorem i sympatykiem boliwijskich projektów uzyskania dostępu do morza. Boliwia rewanżowała się swoim poparciem w kwestii Malwin.

Oczywiście dochodziło do napięć związanych z eksploatacją boliwijskich złóż gazu oraz żelaza, gigantycznym długiem za import gazu aczkolwiek obecnie stosunki argentyńsko-boliwijskie ulegają pogłębieniu we wszystkich obszarach wzajemnej współpracy.

Stosunki z Brazylią

Za czasów urzędowania Alfonsina polityka zagraniczna Argentyny wobec Brazylii polegała na utrzymaniu przychylnego brazylijskiego stanowiska w kwestii Malwin oraz poparciu inicjatywy pokojowej na rzecz Ameryki Środkowej przedstawionej przez Grupę z Contadory, czyli Kolumbię, Meksyk, Panamę i Wenezuelę oraz utworzenia Grupy Wsparcia dla procesu Contadory w składzie: Argentyna, Brazylia, Urugwaj i Peru. Umożliwiałoby to wspólne, blokowe prowadzenie negocjacji dotyczących zadłużenia Ameryki Łacińskiej, pogłębianie dwustronnych więzi handlowych i kontynuację wspólnych projektów hydroenergetycznych.

Rok 1985 był początkiem prawdziwego zbliżenia brazylijsko-argentyńskiego w dziedzinie poszerzania współpracy ekonomicznej w regionie. W protokole z Buenos Aires z 7 czerwca 1990 r. oba państwa zobowiązały się do utworzenia wspólnego rynku w ciągu czterech lat, który stał się podwalinami pod Mercosur.

Lata dziewięćdziesiąte to poszukiwanie solidarności i wsparcia finansowego, które umożliwiłoby przezwyciężenie kryzysu gospodarczego, a początek XXI wieku to częste kontakty, konsekwentna polityka dwustronna i współpraca na szeroką skalę.

Stosunki z Chile

Kwestią zasadniczą dla relacji z Chile była decyzja o przebiegu granic od Boliwii do Ziemi Ognistej, w szczególności konflikt graniczny o Patagonię.

W 1879 r. po zwycięstwie w wojnie Pacyfiku, Chile znacznie wzmocniły swoją pozycję w stosunku do Argentyny, tracącej na znaczeniu w dawnym regionie La Platy. Po podpisaniu umowy brytyjskiej w 20 listopada 1902 r. pojawiły się nowe konflikty przygraniczne o Kanał Beagle. Konflikt ten w percepcji obu rządów szukających sojuszników wśród sąsiadów oraz na starym kontynencie - tj. w Wielkiej Brytanii i Watykanie. Konflikt został zakończony w listopadzie 1984 r. podpisaniem układu o przyjaźni i pokoju pomiędzy Argentyną i Chile. Postanowienia, które znalazły się w układu to między innymi: przyznanie Chile prawa do zwierzchnictwa nad wyspami Pictón, Nueva i Fennox oraz dodatkowo nad dziewięcioma mniejszymi wraz z obszarem trzech mil od morza terytorialnego, ustanowiono wieczystą neutralności Cieśniny Magellana z możliwością swobodnego przepływu statków handlowych i pasażerskich niezależnie od kraju bandery, a wszelkie spory powinny być rozwiązywanie w sposób pokojowy zgodnie z prawami i normami ustanowionymi przez organizacje międzynarodowe o charakterze globalnym lub regionalnym.

Powyższy układ nie stał na przeszkodzie udzielaniu informacji o charakterze wojskowym Wielkiej Brytanii przez wywiad chilijski oraz o poparciu angielskich roszczeń odnośnie Malwinów, co było sprzeczne z oficjalnym stanowiskiem Organizacji Państw Amerykańskich potępiających politykę kolonializmu.

Umocnienie demokracji w Argentynie oznaczało silne poparcie dla demokratycznego rządu Salvadora Allende, na który w 1973 r. zamachu stanu dokonał gen. Augusto Pinochet.

Obecna lewicowa tożsamość obu rządów pozytywnie wpływa na zbliżenie na wszelkich szczeblach współpracy.

Chile jest wpływowym partnerem z racji podpisanej umowy o wolnym handlu ze Stanami Zjednoczonymi oraz poprawie warunków ekonomicznych, jakie notuje się od początku XXI wieku. Jest to jedna z najszybciej rozwijających się gospodarek o racjonalnym tempie wzrostu PKB. Chilijski rząd zredukował poziom nędzy, zmniejszył inflację, podwoił niemal średnią zarobków oraz ukrócił korupcję[9].

Stosunki z Paragwajem

Do przewidzenia było pogorszenie stosunków z Paragwajem rządzonym przez gen. Alfredo Stroessnera po dojściu do władzy w Argentynie Alfonsina, demokratycznie wybranego prezydenta. Rząd argentyński popierał opozycję paragwajską, która walczyła o demokrację i o ochronę praw człowieka. Wsparcie Argentyny było tak silne, że Paragwaj zamknął na trzy dni swoje granice, aby powstrzymać argentyńską ingerencję.

Powiązania gospodarcze i handel dwustronny zaważył jednak w 1987 r. na decyzji o podpisaniu umowę odnośnie połączenia sieci elektrycznych obu krajów i budowie wspólnego kompleksu hydroenergetycznego.

Obecnie stosunki między Argentyną a Paragwajem skoncentrowane są na działalności obu państw w ramach Mercosur i Południowoamerykańskiej Wspólnoty Narodów.

Stosunki z Urugwajem

Pomimo własnych trudności politycznych Urugwaj popierał stanowisko Argentyny w kwestii prawa zwierzchnictwa nad Malwinami. W 1985 r. oba państwa podpisały porozumienie o zbliżeniu gospodarczym i społecznym, potwierdzające realizację umowy z 1974 r. o zrównoważonym wzroście handlu dwustronnego. Dobry klimat współpracy był umacniany również za czasów prezydentury Carlosa Maname, w szczególności po argentyńsko-brazylijskiej inicjatywie włączenia Urugwaju do Mercosur. Umocnieniom ulegały stosunki handlowe, gospodarcze, polityczne i społeczne.

Oba państwa są zgodne, co do wizji zbliżenia państw Ameryki Łacińskiej jako przeciwstawieniu się jednobiegunowej polityce globalizacji prowadzonej przez USA. Lepszym modelem miałby być wielobiegunowy świat współpracujących ze sobą krajów rozwiniętych i rozwijających się.

3. Relacje z innymi krajami Ameryki Łacińskiej

Stosunki z Kolumbią

Stosunki w trakcie rządów Alfonsina, charakteryzowały się zbieżnością stanowisk w sprawach pokojowego rozwiązywanie konfliktów granicznych w regionie, ożywienia stosunków międzyamerykańskich jako forum politycznego, uzgodnienia lepszej kontroli zbrojeń w Ameryce Łacińskiej oraz problemu zadłużenia zewnętrznego krajów regionu.

Z kolei rząd Carlosa Menemy w pełni popierał działania przeciwko zorganizowanej przestępczości, handlowi narkotykami, terroryzmowi i zbrojnej partyzantce - podejmowane przez władze Kolumbii.

Rząd Nestora Kirchnera popierał przystąpienia Kolumbii do Mercosur, mimo podpisania traktatu o wolnym handlu z USA w 2006 roku. Traktat nie wszedł jeszcze w życie między innymi, dlatego, że prezydent elekt, Barack Obama, jak i inni amerykańscy politycy uważają, iż kongres może zgodzić się na ratyfikowanie traktatu dopiero, jeśli rząd kolumbijski udowodni postępy w walce z przemocą skierowaną przeciw związkowcom i pracownikom[10].  

Stosunki z Meksykiem

Meksyk nigdy nie był języczkiem uwagi w zagranicznej polityce Argentyny ze względu na odległość geograficzną oraz odmienne obszary zainteresowania aczkolwiek kryzys gospodarczy z roku 2001, który dotknął Argentynę - zmotywował Meksyk do zorganizowania pomocy finansowej wraz z Kolumbią, Brazylią, Wenezuelą i USA.

Mimo, że Meksyk nie był zainteresowany wypracowaniem wspólnej strategii odnośnie powołania do życia bloku państw razem negocjujących zadłużenie, to władze zdecydowały się na pomoc finansową. Upatrywały w tym zwiększenia możliwości import własnych towarów do Argentyny, która spłacając częściowo długi, nie traci możliwości korzystania z pomocy finansowej Międzynarodowego Funduszu Walutowego.

Obecnie Argentyna i Meksyk mimo deklaratywnej polityki zbliżenia, mają odmienne wizje odnośnie Mercosuru. Z jednej strony jest koncepcja poszerzenia i przekształcenia wię...