KGR_art_problemy_spoleczne_2007.pdf

Jarosław Przeperski

www.kgr.org.pl

Ekologiczny model pomocy rodzinie na przykładzie metody „Konferencja Grupy

Rodzinnej (KGR)”.

Wsparcie rodziny w jej funkcjach jest w wielu przypadkach koniecznością.

Obserwujemy nasilanie się zjawisk negatywnych, a wiele rodzin wydaje się nie znajdować

adekwatnego do skali problemu rozwiązania. Nie staje przed nami pytanie: czy pomagać, bo

jest to oczywiste, ale pytanie o to, jak pomagać. Istotną odpowiedzią może okazać się

zaprezentowanie ciekawego modelu pracy z rodziną jakim jest Konferencja Grupy Rodzinnej

– co jest celem niniejszego artykułu.

Przemiany systemu pomocy dziecku i rodzinie.

Żyjemy w czasach, kiedy konieczne jest szukanie nowego modelu pomocy rodzinie.

Takie poszukiwania nie są specyfiką polską ponieważ wiele państw usiłuje wykorzystać nowe

metody prowadzące do skuteczniejszej ochrony i zapewnienia opieki dzieciom. Sprawy nie

ułatwiają społeczne oczekiwania artykułowane przez media przy okazji kolejnych dziecięcych

tragedii. Niestety, nie istnieje jedyny patent na sukces a przemiany, głównie te

mentalnościowe, zabierają więcej czasu niż trzyminutowa relacja telewizyjna.

Istotnym faktem jest kiełkująca świadomość, że do skutecznej pomocy dziecku

konieczna jest pomoc jego rodzinie. System, który kształtował się przez wiele lat w Polsce

opierał się przede wszystkim na interwencji. Podstawą tego systemu było przekonanie –

zresztą bardzo często obecne także w dzisiejszej praktyce – że jedyną alternatywą dla

zabezpieczenia interesów dziecka jest jego odizolowanie od rodziny biologicznej i otoczenie

specjalistami. Oczywiście będziemy spotykać się w praktyce z takimi przypadkami gdzie

jedynym wyjściem będzie umieszczenie dziecka w systemie opieki zastępczej. Z moich

wieloletnich, choć subiektywnych obserwacji wychowawcy w Pogotowiu Opiekuńczym

wynika, że wiele rodzin zasługuje na to, by przy wsparciu ze strony „pomagaczy” spróbować

samodzielnie zmierzyć się z problemami.

Podobne kierunki wytyczała reforma systemu opieki nad dzieckiem. Z dwóch jej

filarów jeden - rodzinne formy opieki zastępczej - wydaje się systematycznie, choć nie bez

trudności budowany, natomiast drugi - środowiskowe wsparcie rodziny, profilaktyka - jest

niestety, ciągle na etapie dyskusji i pilotażowych projektów prowadzonych przez zapaleńców.

Jest rzeczą słuszną przekształcać system w kierunku rodzinnych form opieki zastępczej.

Jednak trzeba tu zwrócić uwagę na to, że priorytetem, niestety bardzo mocno zapomnianym,

powinno być zmniejszanie, poprzez działania podejmowane w środowisku lokalnym na rzecz

rodziny liczby dzieci korzystających z opieki zastępczej (Kaczmarek 2004).

Ekologiczny model pomocy rodzinie

Nowa jakość w pomocy społecznej, systemie sprawiedliwości powinna wynikać z

zastosowania modelu ekologicznego . W odróżnieniu od nuklearnego modelu pomocy

dziecku, model ekologiczny będzie w procesie pomocowym uwzględniał szersze środowisko

dziecka w jakim się znajduje. Obecnie w większości krajów wprowadzane są rozwiązania w

których podstawą systemu pomocy dziecku jest ukierunkowanie na pracę z nim w środowisku

i wpieranie jego naturalnego środowiska opiekuńczo – wychowawczego. Wyniki badań

naukowych wyraźnie wskazują, że pomoc dziecku jest skuteczna kiedy jest jednocześnie

pomocą skierowaną ku rodzinie (McCroskey, Meezan, 1998). W Danii, krajach

skandynawskich dzieci zaniedbane i idące w kierunku demoralizacji są objęte działaniami

terapeutycznymi w klubach środowiskowych, ogniskach terapeutycznych itp. W terapię są

angażowani także rodzice i dopiero kiedy te działania nie skutkują, opiekę przejmują rodziny

zastępcze lub rodzinne domy dziecka (Łoziński, 2003).

Konferencja Grupy Rodzinnej jako propozycja nowego spojrzenia na pomoc rodzinie.

Egzemplifikację takiego sposobu myślenia może stanowić przykład Konferencji Grupy

Rodzinnej. Metoda ta została podpatrzona u Maorysów, rdzennych mieszkańców Nowej

Zelandii (Maxwell, Morris, 1994), choć taki sposób rozwiązywania problemów był

charakterystyczny dla społeczności gdzie nie zanikły silne więzy pomiędzy członkami

rodziny, społeczności lokalnej.

Konferencja Grupy Rodzinnej (KGR) jest spotkaniem jak największej liczby

członków rodziny i osób bliskich dla rodziny w celu próby rozwiązania problemu jaki

się w niej pojawił (Przeperski, 2004) .

Jest szansą daną rodzinie, jako pierwszej instytucji odpowiedzialnej za nią samą, na

podjęcie samodzielnej próby zmierzenia się z problemem, często przed podjęciem działań

przez pomoc społeczną czy wymiar sprawiedliwości.

Wraz z upowszechnianiem KGR pojawia się coraz więcej teoretycznych opracowań

dotyczących metody. D. Crampton z USA wyróżnił cztery poziomy reakcji na sytuację, w

której dziecko jest pozbawione opieki lub znajduje się w sytuacji zagrożenia. Wpisał on KGR

w piramidę odpowiedzialności za zapewnienie ochrony i opieki dziecku (Crampton, 2004).

Pierwszy poziom - podstawa piramidy - charakteryzuje się tym, że działania na rzecz

zapewnienia dziecku bezpieczeństwa i opieki są podejmowane w ramach odpowiedzialności

podejmowanej przez społeczności lokalne czy sąsiedzkie. Będą tu także lokowane działania

dalszej rodziny i przyjaciół rodziny. W polskich warunkach przykładem takiego działania

może być pomoc emerytowanej cioci młodocianej matce, czy pomoc społeczności wiejskiej

pogożelcom.

Na drugim poziomie piramidy umieszczone są działania wykorzystujące jako

narzędzie zapewnienia bezpieczeństwa i opieki dziecku, które nie opuszcza swojej rodziny

podstawowej Konferencję Grupy Rodzinnej. Działania zmierzające do zwołania konferencji

powinny być podjęte dopiero w momencie kiedy możliwości społeczności lokalnej są

niewystarczające do zapewnienia dziecku bezpieczeństwa. Dobrze jest, jeżeli na tym

poziomie inspiratorami KGR nie będą profesjonaliści związani z systemem pomocy ale

przedstawiciele społeczności lokalnej.

W złożonych przypadkach Konferencja Grupy Rodzinnej powinna służyć

umieszczeniu dziecka w rodzinie zastępczej spokrewnionej, lub - jeżeli jest to całkowicie

niemożliwe - w rodzinie zastępczej niespokrewnionej. Warto zauważyć, że także w tym

przypadku cała rodzina jest angażowana w podjęcie decyzji dotyczącej dziecka stanowiącego

jej integralną część. Umieszczenie na trzecim poziomie piramidy sugeruje, że takich

przypadków powinno być zdecydowanie mniej niż na poziomach pierwszym i drugim.

Dopiero na szczycie piramidy Cramptona pomoc społeczna będzie interweniować w

celu umieszczenia dziecka poza rodziną prowadząc czynności zmierzające do ograniczenia

lub pozbawienia rodziców praw rodzicielskich.

Tak szerokie wprowadzanie metody Konferencji Grupy Rodzinnej ma służyć

zahamowaniu procesów dezintegracji tradycyjnych struktur rodzinnych i wzrastającej ilości

młodych ludzi żyjących poza swoją rodziną. Może także mieć znaczący wpływ na skrócenie

czasu przebywania dzieci poza rodzinami w zastępczych formach opieki. Pozwoli także na

zmiany idące w kierunku redukowania interwencji ze strony agend państwowych, kładąc

jednocześnie większy nacisku na współudział współodpowiedzialność społeczności lokalnej,

sąsiedzkiej i rodzinnej (Barbour, 1991).

Filozofia KGR

Implementacja metody KGR opiera się na ekologicznym modelu pomocy rodzinie.

Obejmuje swym działaniem całe środowisko dziecka. W rozwiązanie problemu angażowani

są nie tylko rodzice dziecka, ale wszystkie osoby, które są z nim związane (wyłączając z fazy

prywatnego czasu rodziny przedstawicieli systemu pomocy). Na spotkaniu znajdą się także

wujkowie, ciocie, kuzyni, ale także bliska sąsiadka, czy inna zaprzyjaźniona z rodziną osoba.

przypadek Państwa Nowaków:

Koordynator otrzymuje zgłoszenie od pracownika socjalnego. W rodzinie zastępczej u

schorowanej babci (od strony ojca) znajduje się trójka dzieci (6,8,11 lat). Oboje rodzice

odbywają karę pozbawienia wolności. Babcia jest schorowana (istnieje obawa, że umrze) i

trudno jej poradzić sobie z opieką nad wnukami. W pierwszej chwili wydaje się, że sytuacja

jest beznadziejna i nie ma z kim przygotować konferencji. Okazuje się jednak, że na spotkanie

przybywają: siostra ojca z mężem i dziećmi (rodzina dobrze funkcjonująca, z domkiem

jednorodzinnym), młodsza siostra babci z mężem (emerytowana pielęgniarka), konkubina

zmarłego drugiego syna babci (wspomagała babcię do czasu KGR - drobny handlowiec) z

synem – student pedagogiki, sąsiadka (drobny handlowiec), babcia i dziadek (od strony

matki) – emeryci.

Rodzina Nowaków, jak się szczęśliwie okazało, ma w sobie ogromny potencjał, który

został wykorzystany, by stworzyć bezpieczny i realny plan pomocy dzieciom. W podejściu

tradycyjnym opartym na modelu nuklearnym w kręgu zainteresowania znalazłaby się

najprawdopodobniej babcia (jako rodzina zastępcza współpracowała z MOPR 5 lat) i

ewentualnie rodzice. W związku z ich sytuacją trudno byłoby oczekiwać sensownych

rezultatów i naturalne byłoby umieszczenie dzieci w placówce po śmierci babci.

Podejście ekologiczne zasadza się także na przekonaniu, że w rodzinie jest bardzo

duży potencjał pozwalający na rozwiązanie danego problemu. Często bezzasadne jest

niszczenie struktury rodziny kiedy wystarczy jedynie impuls do zmierzenia się z

trudnościami. O takiej formie wsparcia rodziny mówi zasada pomocniczości. Polega ona tym,

że różne instytucje społeczne nie powinny wyręczać osób (lub podległych sobie struktur) w

wypełnianiu ich zadań i aktywności. Jeśli poszczególne osoby, rodziny mogą same, z własnej

inicjatywy i własnymi siłami, wypełniać swoje społeczne zadania, to powinno się im

pozwolić na działanie i je ułatwiać. Instytucje społeczne powinny interweniować jedynie

wtedy, gdy niezbędna jest pomoc, by zadania społeczne wypełnić w możliwie najlepszy

sposób. (por. Kompendium Katolickiej Nauki Społecznej nr 186).

Konferencja Grupy Rodzinnej zasadza się na przekonaniu, że poszczególni

członkowie rodziny są połączeni specyficznymi więzami emocjonalnymi, które są

nieosiągalne dla osób spoza niej. Rodziny składają się z osób, które w najwyższym stopniu

rozpoznają jej specyficzne struktury, identyfikują jej wewnętrzne dynamizmy i sposoby

podejmowania decyzji. Rodzina posiada także informacje, których osoba spoza rodziny może

nigdy nie uzyskać – włączając w to rodzinne sekrety, często bezpośrednio związane z

sytuacją w jakiej znalazło się dziecko. W Konferencji Grupy Rodzinnej rodzina jest

spostrzegana jako „ekspert”.

Ze strony systemu pomocy w KGR występować będzie osoba zgłaszająca (pracownik

socjalny, kurator sądowy, policjant, pedagog szkolny), która na co dzień pracuje z rodziną i

która proponuje rodzinie udział w konferencji. Na samo spotkanie może być zaproszony także

specjalista związany z problemem jaki się w rodzinie pojawił (terapeuta uzależnień, pedagog,

przedstawiciel organizacji społecznych itp.). Kluczową osobą w organizacji będzie

koordynator KGR. Koordynator powinien być osobą niezwiązaną zawodowo i osobiście z

członkami rodziny uczestniczącej w konferencji. Poczucie neutralności koordynatora

powinno także dotyczyć jego zaangażowania w procesie rozwiązywania problemu przez

rodzinę. Jego zadaniem nie jest radzenie jak rozwiązać problem, a jedynie zachęcenie rodziny

do przybycia na konferencję i stworzenia planu rozwiązania sytuacji problemowej.

Najważniejsze jest, aby rodzina czuła, że ona jest organizatorem konferencji a koordynator

jedynie zbiera ustalenia lub, jeżeli jest taka potrzeba, negocjuje je między członkami rodziny.

Przyjęcie takiej postawy jest bardzo trudne dla zawodowych „pomagaczy” dlatego część

projektów np. w Holandii angażuje się jako koordynatorów osoby ze społeczności lokalnych

(np. listonosz, agent nieruchomości itd.).

Metoda Konferencja Grupy Rodzinnej

a. przygotowanie

Konferencja Grupy Rodzinnej jest metodą, która dość powszechnie funkcjonuje w

systemach pomocy dziecku w wielu krajach i w związku z tym jest stosunkowo dobrze

opracowana pod względem merytorycznym.

Przygotowanie do konferencji składa się z dwóch etapów. Za pierwszy, krótszy,

odpowiedzialna jest przede wszystkim osoba zgłaszająca. Jej zadanie będzie polegało na

wstępnej kwalifikacji rodziny do uczestniczenia w KGR. Ważnym elementem jest uzyskanie

zgody rodziny na udział w konferencji. Bardzo istotne jest, aby rodzina od początku miała

poczucie, że jest odpowiedzialna za przygotowanie i rezultaty konferencji.

Po tym wstępnym etapie do rodziny przydzielany jest koordynator KGR, który

wspomaga rodzinę w przygotowaniu spotkania. Ten etap jest najdłuższym i kluczowym dla

rozwiązania sytuacji problemowej. Dobre wykorzystanie czasu przygotowania w znaczący

sposób wpływa na jakość planu stworzonego przez rodzinę. W tym czasie koordynator

pomaga w ustaleniu listy zaproszonych osób, sposobu ich zaproszenia, ustala z rodziną

materialną stronę spotkania (czas, miejsce, posiłek itp.). Ważną rolą będzie także

przygotowanie przez koordynatora osoby zgłaszającej i specjalistów.

b. dzień konferencji/spotkania

Spotkanie rodziny obejmuje trzy fazy:

1. dzielenie się informacjami

Po wprowadzeniu koordynatora osoba zgłaszająca np. pracownik socjalny przedstawia

sytuację w jakiej znalazła się rodzina. Prezentuje mocne strony rodziny, ale także obawy jakie

niesie zaistniała sytuacja. Celem jest przedstawienie rodzinie możliwie pełnej informacji o

sytuacji rodziny. Ważne jest, by wszyscy członkowie usłyszeli w jednym czasie i miejscu, od

jednej osoby na czym polega problem, ponieważ stan wiedzy o danej sytuacji może być różny

w przypadku poszczególnych członków rodziny. W tej części konferencji ważna jest także

możliwość zadawania dodatkowych pytań osobie odpowiedzialnej za rodzinę z ramienia

systemu pomocy. Członkowie rodziny nie powinni się dzielić swoimi informacjami na temat

problemu – czyni to jedynie osoba zgłaszająca. Jest to również czas na przypomnienie, że

zadaniem rodziny jest stworzenie bezpiecznego planu dla dziecka, akceptowanego przez

przedstawiciela systemu pomocy dziecku, tu reprezentowanego przez osobę zgłaszającą.

2. prywatny czas dla rodziny

Jest to czas, w którym rodzina pozostaje sama. Pracownik socjalny, koordynator i inne

niespokrewnione osoby opuszczają pomieszczenie, w którym rodzina uczestniczy w

konferencji. W tym czasie rodzina rozważa uzyskane informacje, poszukuje optymalnych

rozwiązań. Odpowiadając na pytania przekazane przez koordynatora sporządza plan pomocy

dziecku i rodzinie znajdującej się w potrzebie. W tym czasie koordynator i pracownik

socjalny oczekują na zakończenie tej części konferencji w innym pomieszczeniu.

Prywatny czas dla rodziny jest charakterystyczną cechą metody Konferencja Grupy

Rodzinnej. W praktyce często same rodziny chciałyby zaprosić przedstawiciela systemu

pomocy, koordynatora do stworzenia wspólnego planu. Jednak przyjęcie takiej propozycji jest

zaprzeczeniem idei, według której to rodzina ma samodzielnie stworzyć plan.

Ewaluacje poszczególnych projektów pokazują, że większość rodzin tworzy w czasie

spotkania plany, które rzeczywiście służą rozwiązaniu sytuacji rodzinnej.

W planach znajdują się bardzo praktyczne rozwiązania np. w opisanej wyżej rodzinie

Nowaków siostra babci będzie zapraszać dzieci na niedzielny obiad, ciocia wprowadzi się na

2 tygodnie, aby nadrobić z dziećmi zaległości szkolne, syn konkubiny zobowiązał się do

zapisania i odprowadzania chłopca na zajęcia hokeja, siostra ojca weźmie dzieci na ferie itd.

W innym przypadku dotyczącym przemocy ze strony uzależnionego ojca, ten zamiast trafić

do więzienia, został zabrany do domu swojego brata. Brat zobowiązał się do wsparcia

uzależnionego w odpowiedniej dla niego terapii.

3. zaakceptowanie (lub nie) planu stworzonego przez rodzinę

Jeżeli pracownik socjalny zgadza się z planem, głównie pod względem bezpieczeństwa

dla dziecka i rodziny, ustala sposoby wprowadzenia go w życie. Ważne jest tu podkreślenie,

że plan nie ma być odpowiedzią na oczekiwania i projekcje osoby zgłaszającej. Jest to wynik

pracy rodziny i jest wypadkową pomysłów wszystkich osób uczestniczących w procesie

decyzyjnym. Akceptacja lub odrzucenie może jedynie dotyczyć sytuacji związanych z

zabezpieczeniem podstawowych interesów dziecka.

c. po konferencji

Koordynator przekazuje każdemu uczestnikowi konferencji kopię sporządzonego

planu. Przyjęcie planu przez rodzinę jest formą zobowiązania wobec jego postanowień. Od

tego momentu wszyscy członkowie angażują się w realizację planu

Zakończenie konferencji nie jest jednoznaczne z zakończeniem pracy z rodziną. Na

tym etapie koordynator wycofuje się, a zadanie to podejmuje osoba zgłaszająca. Kontrola

realizacji planu jest prowadzona zarówno przez rodzinę, jak i instytucję. Przekazanie rodzinie

funkcji kontrolnej jest także jednym z fundamentów metody. Na ogół wyznacza się z rodziny

jedną osobę, która regularnie udziela informacji pracownikowi socjalnemu o stopniu

wypełniania poszczególnych ustaleń oraz, w razie potrzeby, zwraca się do niego z prośbą o

pomoc. Osoba ta w razie konieczności może również zaproponować ponowne

zorganizowanie Konferencji Grupy Rodzinnej.

W jakich sytuacjach stosowana jest metoda Konferencji Grupy Rodzinnej?

Można tu zaryzykować stwierdzenie, że niewiele przypadków problemów rodzinnych

nie nadaje się, by zmierzyć się z nimi przy pomocy tej metody. Wychodząc z założenia, że nie

jest to metoda, która w razie niepowodzenia eliminuje tradycyjny system pomocy, prawie

każdej rodzinie powinno przysługiwać prawo do ostatecznej próby rozwiązania jej

problemów samodzielnie. W praktyce najczęściej stosowana jest w pomocy społecznej i

wymiarze sprawiedliwości. Bardzo dobre rezultaty osiągane są w sytuacji konieczności

zapewnienia opieki dziecku (w przypadku uzależniania rodziców, odbywania kary

pozbawienia wolności, dużej niewydolności wychowawczej, pracy za granicą, starzejącej się

rodziny zastępczej itp.).

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: