ROZDZIAŁ 3.doc

ROZDZIAŁ 3

PROCES BADANIA STATYSTYCZNEGO

Pyt. 1

Rodzaje badań statystycznych, ich istota i różnice.

ODP.

Badanie statystyczne jest to ogół prac mających na celu poznanie struktury danej zbiorowości statystycznej. 

Rodzaje badań statystycznych:

- Badania pełne – obejmujące wszystkie jednostki danej zbiorowości

- Badania częściowe – obejmujące niektóre jednostki zbiorowości statystycznej.

- badania interpolacyjne(stosuje się gdy nie ma się kompletnego materiału statystycznego do rozpatrywania danych zjawisk) i ekstrapolacyjne( oparte na przewidywaniach-prognozowaniach z przypadków poznanych przez całą populację) ( metody pośrednie)

- badania ciągłe (badania, w których zjawiska zmieniające się w czasie są obserwowane i analizowane sukcesywnie i nieprzerwalnie)

- badania okresowe ( badania, które są prowadzone w pewnych , zazwyczaj regularnych odstępach czasowych)

- badania doraźne (badania które są podejmowane w pewnych szczególnych sytuacjach)

Pyt.2

Metody obserwacji pełnej.

ODP.

Metody obserwacji pełnej inaczej nazywamy metodami generalnymi. Obejmują wszystkie jednostki zbiorowości. Materiał źródłowy pozyskujemy poprzez obserwację wszystkich jednostek . ze względu na swą czasochłonność, pracochłonność i wysokie koszty te metody są rzadziej stosowane. Należą one do metod wyczerpujących.

Wyróżniamy dwie metody obserwacji pełnej, a mianowicie spis powszechny i rejestracja bieżąca.

-  Spis powszechny jest to badanie statystyczne obejmujące obserwacją wszystkie jednostki wchodzące do wyróżnionej zbiorowości. Badanie takie jest jednorazowe lub powtarzane stale w dłuższych odstępach czasu. Celem spisu jest ustalenie wielkości i struktury badanego zjawiska. (np. spis powszechny ludności (PSL), spis gospodarstw rolnych). Spisy ludności są powszechne – czyli obejmują wszystkie jednostki na danym terytorium spisowym, jednochwilowe – czyli przeprowadzane na dany moment; merytorycznie pełne – zawierają pytania umożliwiające identyfikację najważniejszych właściwości jednostek w celu opracowania zagadnienia.

- Rejestracja bieżąca polega na systematycznym notowaniu ściśle określonych faktów, które są przedmiotem badania. ( jest to badanie dynamiczne gdyż  w danej zbiorowości ciągłej obserwacji podlegają wszystkie fakty i zdarzenia, np. liczba zgonów i urodzeń)

WAŻNE!!

Inwentaryzacja jest metodą obserwacji niestatystycznej  - jest to spis specjalny, ukazujący faktyczny stan wartości majątkowej określonej jednostki gospodarczej lub administracyjnej. Stanowi też formę kontroli w ujęciu wartościowo- ilościowym.

Pyt.3

Metody obserwacji częściowej.

ODP.

Metody obserwacji częściowej są coraz częściej stosowane – obejmują one tylko niektóre jednostki zbiorowości ( losowo lub celowo wybrane). Pozwala na szybsze pozyskanie materiału i obniża koszty badania. Są trzy główne metody obserwacji częściowej: metoda ankietowa, metoda monograficzna, metoda reprezentacyjna.

- metoda ankietowa – jest to najczęstsza metoda badań. Polega ona na gromadzeniu informacji pierwotnych przez zbieranie odpowiedzi na pytania uprzednio przygotowane przez podmiot badający. Pytania w kwestionariuszu mają charakter ilościowy i jakościowo-opisowy. Powinny być zrozumiałe i zachęcające do odpowiedzi. Do kwestionariusza powinna też być dołączona instrukcja ułatwiająca jego poprawne wypełnienie oraz pismo przewodnie informujące cel badania wraz z zapewnieniem zachowania tajemnicy. Pytania zawarte w kwestionariuszu dzielimy na otwarte(gwarantują swobodę wypowiedzi i należy zostawić im w kwestionariuszu trochę miejsca), zamknięte(przewidziano odpowiedzi respondentów. Dzielimy je na alternatywę – odpowiedzi są dwie i wzajemnie się wykluczają np. TAK/NIE; kafeterię – respondent ma różne możliwości wyboru jeśli może wybrać tylko jedną z nich mówimy o kafeterii dysjunktywnej a jeżeli więcej to o kafeterii koniunktywnej), kryterium pół otwarte czyli do wybranych odpowiedzi można jeszcze dopisać swoje, oraz filtrujące ( stosowane dla identyfikacji problemu które mogą dotyczyć  tylko części badanych – np. czy posiada pani konto w banku tak/nie. Jeśli tak to w którym . itd… ) Pytania dzielimy też na: pytania klasyfikacyjne ( czyli takie które charakteryzują respondenta i jego pozycję społeczno-ekonomiczną), pytanie merytoryczne ( wiążące się z celem podstawowym badania).

- metoda monograficzna – polega na wyczerpującej obserwacji typowej jednostki złożonej, której elementy mogą tworzyć zbiorowości i umożliwia poznanie charakterystycznych właściwości zbiorowości w formie ilościowej i jakościowo-opisowej ( np. badanie typowej wiejskiej rodziny).

- metoda reprezentacyjna – należy do metod obserwacji częściowej o największej wartości, która pozwala z dużym prawdopodobieństwem uogólnić rezultaty postępowania badawczego na całą populację. Warunkiem zastosowania metody jest sporządzenie „operatu losowania” który jest wykazem jednostek uwzględnionych przy losowaniu. Wybór schematu losowania ( np. losowanie indywidualne, nieograniczone ze zwracaniem, nieograniczone bez zwracania, warstwowe, systematyczne , grupowe). Trzeba też określić liczebność próby – działa na nią zasada wielkich liczb. Po wylosowaniu jednostek do próby dokonuje się obserwacji jednostek zgodnie z zaleceniem II etapu badania statystycznego.

-metody pośrednie : interpolacja ( szacowanie hipotetycznej pośredniej wartości, której brak w szeregu, na podstawie pozostałych wartości) i ekstrapolacja ( szacowanie hipotetycznej wartości poza okres badany).

WAŻNE POJĘCIA:

- kwestionariusz ankietowy- formularz zawierający pytania celowo zaprojektowane i ułożone w pewnej sekwencji.

- respondent- jest to jednostka badania której zadajemy pytania zawarte w kwestionariuszu.

-ankieter- osoba uczestnicząca w obserwacji i zadająca pytania respondentowi według ujęcia kwestionariuszowego.

Pyt. 4

Formularz statystyczny a kwestionariusz ankietowy.

ODP.

Formularz statystyczny jest to jeden z etapów przygotowującego badania. Jego wartość zależy od wiedzy i doświadczenia badaczy. Układ pytań w formularzu powinien umożliwić zrozumienie celu badania a badającemu ułatwić opracowanie materiału statystycznego. Wyróżnia się trzy części formularza :

-wstępną – zawierającą tytuł i nazwę jednostki –instytucji organizującej badanie, czas, do którego odnoszą się dane oraz zapewnienie, że informacje uzyskane będą objęte tajemnicą statystyczną

-zasadniczą, z pytaniami na które oczekuje się odpowiedzi, miejscem na odpowiedz i częścią na tzw. Zakodowanie materiału źródłowego

-końcową, w której podaje się datę wypełnienia formularza statystycznego oraz uwagi, które nasunęły się w trakcie jego wypełniania. \

Liczba pytań w formularzu statystycznym jest uzależniona od celu badania ( z reguły bywają wielostronicowe). Pytania muszą być ułożone w zrozumiały sposób by nie zniechęcały do udzielania odpowiedzi. Badanie pilotażowe pozwala na uchwycenie niejasności zawartych w opracowanym formularzu. Pokazuje nam które pytania zostały źle sformułowane i pomaga przygotować wersję ostateczną. Ostatecznym etapem jest druk formularza statystycznego i instrukcji dotyczącej sposobu wypełnienia oraz pisma przewodniego zapraszającego do udziału w badaniu, w którym także wyjaśnia się cel badania.

Kwestionariusz ankietowy - formularz zawierający pytania celowo zaprojektowane i ułożone w pewnej sekwencji. Polega ona na gromadzeniu informacji pierwotnych przez zbieranie odpowiedzi na pytania uprzednio przygotowane przez podmiot badający. Pytania w kwestionariuszu mają charakter ilościowy i jakościowo-opisowy. Powinny być zrozumiałe i zachęcające do odpowiedzi. Do kwestionariusza powinna też być dołączona instrukcja ułatwiająca jego poprawne wypełnienie oraz pismo przewodnie informujące cel badania wraz z zapewnieniem zachowania tajemnicy. Pytania zawarte w kwestionariuszu dzielimy na otwarte(gwarantują swobodę wypowiedzi i należy zostawić im w kwestionariuszu trochę miejsca), zamknięte(przewidziano odpowiedzi respondentów. Dzielimy je na alternatywę – odpowiedzi są dwie i wzajemnie się wykluczają np. TAK/NIE; kafeterię – respondent ma różne możliwości wyboru jeśli może wybrać tylko jedną z nich mówimy o kafeterii dysjunktywnej a jeżeli więcej to o kafeterii koniunktywnej), kryterium pół otwarte czyli do wybranych odpowiedzi można jeszcze dopisać swoje, oraz filtrujące ( stosowane dla identyfikacji problemu które mogą dotyczyć  tylko części badanych – np. czy posiada pani konto w banku tak/nie. Jeśli tak to w którym . itd… ) Pytania dzielimy też na: pytania klasyfikacyjne ( czyli takie które charakteryzują respondenta i jego pozycję społeczno-ekonomiczną), pytanie merytoryczne ( wiążące się z celem podstawowym badania).

Pyt. 5

Etapy procesu badania statystycznego i ich charakterystyka.

ODP.

Badanie statystyczne jest wieloetapowe i składa się z :

- przygotowania badania – poprawne sformułowanie problemu badawczego oraz określenie i poznanie przedmiotu badania poprzez prawidłowo sformułowaną hipotezę. Problemy zawarte w sformułowanych hipotezach wymagają uzyskania różnorodnych informacji – otrzymamy je stawiając w trakcie obserwacji rozmaite pytania związane z celem badania. Dokonujemy też na tym etapie wyboru metody obserwacji, która może być pełna lub częściowa.  Następnie przygotowuje się konstrukcję formularza statystycznego.  Później dokonuje się jej weryfikacji poprzez badanie pilotażowe, które umożliwia wychwycenie niejasności i pomaga w dokonaniu ostatecznej wersji formularza. Następnie drukuje się formularz statystyczny wraz z instrukcją wypełnienia. Dokonuje się też przygotowania zasad kontroli w trakcje badania oraz szkoli personel który przeprowadzi badanie.

-obserwacji statystycznej – pismem przewodnim lub ustnie zawiadamia się jednostki, które zamierza się obserwować, prosząc równocześnie o życzliwy stosunek do badania, zaś następnie dostarcza instrukcję i formularze statystyczne.  Sama obserwacja statystyczna polega na ustaleniu i rejestracji właściwości (cech) jednostek wyróżnionej zbiorowości.  Należy zachować tajemnice statystyczną( nie wolno udzielać informacji osobom postronnym).  Należy poinformować jednostki iż materiał źródłowy służy celom badawczym.  Efektem obserwacji jest materiał statystyczny pierwotny lub wtórny. Materiał pierwotny to taki w którym materiał źródłowy otrzymany został w toku specjalnego badania statystycznego ( np. formularze spisowe  lub kwestionariusze ankietowe) . Materiał wtórny – materiał zebrany dla innych celów, który podmiot badania wykorzystuje dla swoich celów. Materiał pierwotny jest droższy i bardziej pracochłonny. Zaletą materiału wtórnego jest niski koszt uzyskania informacji zaś jego wadą – szczupłość pozyskanych danych.

-opracowanie statystyczne – przed opracowaniem statystycznym niezbędne jest przeprowadzenie kontroli formalnej( sprawdzenie faktycznego stanu ilości i kompletności otrzymanego materiału)  i merytorycznej( ocena jakości materiału) zebranego materiału. Ważną kolejną czynnością jest przygotowanie tzw. Schematów klasyfikacyjnych  oraz tablic roboczych które pomagają w wytworzeniu tablic wynikowych. Dokonuje się kodowania materiału. Na końcu otrzymujemy tablice wynikowe i graficzne rezultaty badania.

-analiza statystyczna – wykrywamy prawidłowości w danej zbiorowości za pomocą metod: analizy struktury, analizy współzależności, analizy dynamiki, analizy przestrzennej. Ten etap polega na określeniu kierunku i zakresu analizy statystycznej oraz pozyskaniem materiałów źródłowych. W analizie wyników wyróżnia się: analizę metodologiczną ( ocena wyników ze względu na kryterium dokładności i wiarygodności) oraz analizę przedmiotową ( ocena wyników ze względu na kryterium ocenę efektów badania z punktu widzenia przedmiotu badania.

Pyt.6

Rodzaje materiałów źródłowych ich zalety i wady.

ODP.

Materiał pierwotny to taki w którym materiał źródłowy otrzymany został w toku specjalnego badania statystycznego ( np. formularze spisowe  lub kwestionariusze ankietowe) . Materiał wtórny – materiał zebrany dla innych celów, który podmiot badania wykorzystuje dla swoich celów. Materiał pierwotny jest droższy i bardziej pracochłonny. Zaletą materiału wtórnego jest niski koszt uzyskania informacji zaś jego wadą – szczupłość pozyskanych danych.

Pyt. 7

Techniki obserwacji w metodzie obserwacji pełnej i częściowej.

ODP.

Obserwacja pełna - Materiał źródłowy pozyskujemy poprzez obserwację wszystkich jednostek . ze względu na swą czasochłonność, pracochłonność i wysokie koszty te metody są rzadziej stosowane. Należą one do metod wyczerpujących. Wyróżniamy tam dwie metody obserwacji: spis powszechny(obserwacja wszystkich jednostek i badanie wykonywane jednorazowo lub w dużych odstępach czasu) i rejestracja bieżąca( polega na notowaniu ściśle określonych faktów, które są przedmiotem badania).

Obserwacja częściowa- obejmują one tylko niektóre jednostki zbiorowości ( losowo lub celowo wybrane). Pozwala na szybsze pozyskanie materiału i obniża koszty badania. Są trzy główne metody obserwacji częściowej: metoda ankietowa(Polega ona na gromadzeniu informacji pierwotnych przez zbieranie odpowiedzi na pytania uprzednio przygotowane przez podmiot badający. Pytania dzielą się na otwarte i zamknięte), metoda monograficzna(polega na wyczerpującej obserwacji typowej jednostki złożonej, której elementy mogą tworzyć zbiorowości i umożliwia poznanie charakterystycznych właściwości zbiorowości w formie ilościowej i jakościowo-opisowej), metoda reprezentacyjna(– należy do metod obserwacji częściowej o największej wartości, która pozwala z dużym prawdopodobieństwem uogólnić rezultaty postępowania badawczego na całą populację).

Pyt.8

Kontrola zebranego materiału źródłowego.

ODP.

Przed przystąpieniem do opracowania statystycznego niezbędna jest kontrola formalna i merytoryczna zebranego materiału.

Kontrola formalna polega na sprawdzeniu ilości i kompletności otrzymanego materiału. Możliwe są tu niekompletne odpowiedzi które wymagają eliminacji z formularza bądź powrotu do jednostki badania celem dokonania uzupełnień ( jeżeli obserwacja nie była anonimowa).

Kontrola merytoryczna opiera się na logicznej ocenie otrzymanych odpowiedzi i ewentualnym wyeliminowaniu kwestionariuszy wypełnionych tendencyjnie czy czasem złośliwie. Jest to ocena jakości materiału.