JK11-seifert.pdf

I RENA S EIFFERT

J˛zykowe uj˛cie

problemu aborcji

w wypowiedziach polityków

Unii Demokratycznej Je˛zykowe uj ˛cie problemu aborcji w wypowiedziach poli tyków UD

Zanim 7 I 1993 sejm uchwalił ustaw ˛ „O planowaniu rodziny, ochronie płodu

ludzkiego i warunkach dopuszczalno´ci przerywania cia˛˙y”, toczyła si˛ na ten

temat długa dyskusja, wyzwalaja˛ca wiele emocji zarówno u jej uczestników, jak

i u obserwatorów, których skutki podj˛tej decyzji mogły w przyszło´ci dotyczy´.

Z sali sejmowej i kuluarów dyskusja przeniosła si ˛ na łamy prawie wszystkich

pism, była stałym elementem audycji radiowych oraz telewizyjnych, sonda˙y

społecznych, telefonów i listów kierowanych przez obywateli do biur poselskich

i publikatorów.

Przycichła nieco po oddaleniu przez sejm poprzedniej kadencji projektu wspo-

mnianej ustawy, by na powrót pojawi´ si˛ w ko´cu lipca 1992 r., wraz z wprowa-

dzeniem do programu obrad proponowanej przez ZChN wersji projektu.

Ze wzgl ˛ du na zakres działania planowanej ustawy wyborcy oczekiwali zaj ˛ -

cia wyra´nych stanowisk przez posłów reprezentuja ˛ cych poszczególne partie,

podczas gdy nie wszystkie ugrupowania przejawiały ch ˛ ´ do jednoznacznego

zadeklarowania swej postawy. Wyczekuja˛ca˛ pozycj˛ zaj˛ła wła´nie Unia Demo-

kratyczna, deklaruja˛ca si˛ jako partia pluralistyczna, aideologiczna, a jednocze´-

nie – zgodnie ze swa ˛ nazwa ˛ – demokratyczna, co pozwalało jej członkom zabie-

ra´ głos w kwestii aborcji z innym ni˙ neutralne nastawieniem.

Zmiana orientacji w kierownictwie UD dała si ˛ zauwa˙y´ dopiero około li-

stopada 1992 r., kiedy zacz ˛ to obawia´ si ˛ utraty zaufania elektoratu oraz kolej-

nych podziałów wewna˛trz partii, co najlepiej wyra˙aja˛ słowa Władysława Frasy-

niuka: „Je´li nie wypowiemy si˛ jasno w sprawie ustawy antyaborcyjnej, to Uni˛

zacznie opuszcza´ znaczna cz ˛ ´´ »unitów«, którym nie odpowiada nasza nija-

ko´´” („Wprost” XI 1992). Czynnikiem hamuja ˛ cym przez długi czas wyra´ne

okre´lenie si ˛ wobec zgłoszonego projektu było niewa ˛ tpliwie uczestnictwo w ko-

134

IRENA SEIFFERT

alicji rza ˛ dowej i wynikaja ˛ ca sta ˛ d obawa, ˙e poparcie dla odrzucenia ustawy

wpłynie negatywnie na stabilno´´ gabinetu, w którym przedstawiciele ZChN

odgrywali znacza ˛ ca ˛ rol ˛ . Niepokojono si ˛ te˙ mo˙liwo´cia ˛ podziału społecze´-

stwa na obóz antyko´cielny i narodowo-klerykalny. Był to jakby dalszy cia ˛ g

przyj˛tej wcze´niej linii post˛powania, kiedy około półtora roku przedtem Tade-

usz Mazowiecki zaapelował o niepodejmowanie uchwał dotycza˛cych ustawy

antyaborcyjnej oraz referendum, uzasadniaja ˛ c to polaryzacja ˛ stanowisk na tle

stosunków pa´stwo–Ko´ciół i wynikaja ˛ cym sta ˛ d niebezpiecze´stwem narodowe-

go dramatu, za który wszyscy musieliby by´ odpowiedzialni. Unia wstrzymała

si ˛ wówczas od zabierania głosu w tej sprawie (Rz 18 XI 1992)*.

Niebezpiecze´ stwo zadra˙nie´ mi˛dzy Unia˛ a episkopatem dostrzegali i do-

ceniali tak˙e inni działacze, o bardziej radykalnych pogla˛dach, np. wspomniany

W. Frasyniuk, który skomentował to nast ˛ puja ˛ co:

Fakt, ˙e w Unii jest wielu znakomitych działaczy katolickich, powoduje, ˙e Ko´ciół

reaguje na nas bardziej dra˙liwie [...] Wi˛kszo´´ kierownictwa Unii i klubu boi si˛ [...] ˙e si˛

pokłócimy [...] próbuja˛ unika´ dyskusji [...] bardziej si˛ jej obawiaja˛ niewierza˛cy ni˙ wierza˛cy

(GW 2 XI 1992).

Uzasadniaja ˛ c za´ zabieranie jednak głosu w tej wa˙nej kwestii, tłumaczył to

naciskiem elektoratu i szeregowych członków: „tzw. doły partyjne domagaja ˛ si ˛

od nas jednoznacznego stanowiska, a nie ustawicznego lawirowania ” – u˙ycie

tego wyra´nie ujemnie nacechowanego okre´lenia słu˙y wyeksponowaniu nega-

tywnych ocen postawy partii przez jej członków, a w domy´le równie˙ cz ˛ ´´

społecze´ stwa. W dalszym cia ˛ gu tej wypowiedzi nasta ˛ piło odwołanie do wspól-

nej przeszło´ci: „nie po to »Solidarno´´« walczyła tyle lat o wolno´´ , ˙eby´my

teraz musieli milcze´ ” (tam˙e) – milczenie jest tu wi ˛ c zaprzepaszczeniem zdo-

byczy „Solidarno´ci”.

Powy˙sze zestawienie pokazuje nam, ˙e pogla˛dy i postawy wewna˛trz Unii

nie były wcale jednorodne. Ich j ˛ zykowy kształt u przedstawicieli tego ugrupo-

wania był chyba najbardziej zró˙nicowany w zestawieniu z wypowiedziami re-

prezentantów innych partii.

Zmierzaja ˛ c do opisu ´rodków j ˛ zykowych i sposobów, jakimi w dyskusji nad

ustawa˛ antyaborcyjna˛ posługiwali si˛ członkowie UD, poddano analizie teksty

wywiadów, komentarzy tocza˛cych si˛ obrad i pracy w komisjach, konferencji

prasowych oraz deklaracji, których autorami byli: Barbara Labuda, Zofia Kura-

towska, Iwona ´ ledzi´ska-Katarasi´ska, Hanna Bogucka-Skowro´ska, Hanna

Suchocka, Marek Balicki, Bronisław Geremek, Władysław Frasyniuk, Jan Król,

Jan Lity´ski, Piotr Nowina-Konopka, Andrzej Potocki, Tadeusz Syryjczyk i An-

drzej Wielowieyski.

* Wszystkie cytaty przytoczono za opublikowanymi w „Gazecie Wyborczej” (GW), „Rzecz-

pospolitej” (Rz) oraz „Wprost” wypowiedziami polityków Unii Demokratycznej, które ukazały si˛

w okresie od lipca 1992 do stycznia 1993 r.

J˛zykowe uj˛cie problemu aborcji w wypowiedziach polityków UD

135

We wzi ˛ tych pod uwag ˛ tekstach daje si ˛ zauwa˙y´ kilka wa ˛ tków tematycz-

nych, które mo˙na uja ˛ ´ w nast ˛ puja ˛ cym zestawieniu:

1. wa ˛ tpliwo´ci członków Unii dotycza ˛ ce sensu wła ˛ czenia si ˛ w spory abor-

cyjne;

2. ocena postaw posłów z UD, którzy zachowuja˛ si˛ z rezerwa˛ wobec ustawy

i projektu referendum;

3. argumenty przemawiaja ˛ ce za konieczno´cia ˛ przeprowadzenia referendum;

4. odwoływanie si ˛ do sytuacji w innych pa´stwach, w których równie˙ pod-

j ˛ to podobne działania legislacyjne;

5. ocena projektu alternatywnego;

6. opinie społecze´ stwa o ustawie oraz referendum;

7. argumenty przeciw wersji ustawy proponowanej przez ZChN;

8. ekspozycja pozytywnych aspektów postawy przyj ˛ tej przez członków

Unii, którzy od pocza ˛ tku neguja ˛ projekt ZChN;

9. ocena postaw i wysta ˛ pie´ przeciwników liberalizacji ustawy;

10. ocena ostatecznej wersji ustawy uchwalonej przez sejm.

Nie wszystkim tym zagadnieniom członkowie UD po´wi˛cili tyle samo uwa-

gi i miejsca. Przejd´my zatem do pokazania przykładów u˙ytych ´rodków j˛zy-

kowych, które posłu˙yły posłom i senatorom Unii w uzasadnianiu przyj ˛ tej po-

stawy w poszczególnych kwestiach.

Elementy warto´ciowania bezpo´redniego zawiera wypowied´ Zofii Kurato-

wskiej na zako´czenie dyskusji w listopadzie 1992 r., po której Unia zaniechała

pełnej neutralno´ci:

Pierwszy raz od długiego czasu mieli´my bardzo szczera˛ i czasem bardzo mocna˛ wymia-

n˛ pogla˛dów [...] przy całym szacunku dla ró˙norodno´ci naszych pogla˛dów uwa˙am, ˙e Unia

nie mo˙e dłu˙ej milcze´ [...] Nie chciałabym okre´la´, jakie powinno by´ stanowisko Unii

w sprawie ustawy [...] i referendum, bo traktuj ˛ Uni ˛ jako parti ˛ pluralistyczna˛ (GW 1 XII

1992).

Podobna˛ postaw˛ prezentuje Tadeusz Syryjczyk:

Unia jest partia˛ pluralistyczna˛ [...] Ze wzgl˛du na zró˙nicowanie pogla˛dów nasze ugru-

powanie powinno umo˙liwi´ [...] członkom i posłom zajmowanie indywidualnego stanowi-

ska . Nie powinno [...] sta´ si˛ jedna˛ ze stron konfliktu , który zaostrza si˛ . [...] Bardzo twór-

czym podej´ciem byłoby wypracowanie stanowiska pozwalaja ˛ cego złagodzi´ konflikt , który

mo˙e doprowadzi´ do podziału społecze´stwa (tam˙e).

W obu wypowiedziach pojawił si ˛ pozytywnie nacechowany pluralizm ,

a ponadto eksponowano wolno´´ pogla ˛ dów przy jednoczesnym nakłanianiu do

zachowania rozwagi w decyzjach, gdy˙ grozi konflikt, podział społecze´stwa.

Poniewa˙ przeciwnicy wersji ustawy proponowanej przez ZChN okre´lali ja ˛

jako sprzeczna˛ z idea˛ pa´ stwa cywilizowanego, Syryjczyk twierdził dalej: „prze-

miany cywilizacyjne w Polsce nale˙y budowa´ w zgodzie z tradycja˛ , warto´cia-

mi chrze´cija´skimi i przy autonomicznym współdziałaniu Ko´cioła i pa´stwa ”.

Ukazywał równie˙, ˙e inne stanowisko jest sprawa ˛ pó´niejszych przemian

w UD: „Taki był wła´nie program Unii uchwalony na zje´dzie zało˙ycielskim”.

136

IRENA SEIFFERT

Jawi si ˛ nam wi ˛ c autor tej wypowiedzi jako osoba konsekwentna, wierna raz

przyj ˛ tej postawie, a zatem wiarygodna – u˙ywaja ˛ c form nacechowanych dodat-

nio, takich jak: tradycja, autonomia, warto´ci . Odwołuje si ˛ ponadto do skutków

ekonomicznych, społecznych i politycznych, jakie b ˛ da ˛ nast ˛ pstwem sporu abor-

cyjnego i rysuja˛cych si˛ podziałów: „Nie ukrywam [...] ˙e eskalacja konfliktu

mo˙e uniemo˙liwi´ realizacj˛ takiego programu ze szkoda˛ dla Ko´cioła , naszych

przemian i przyszłej pozycji Polski ” (tam˙e). Pojawienie si ˛ Ko´cioła w tym

fragmencie mogło sugerowa´ jego przedstawicielom konieczno´´ odsta ˛ pienia od

skrajnie zachowawczych postaw. Ukazane te˙ zostały raz jeszcze szkody społe-

czne: „Ka˙dy ostry konflikt [...] zmniejsza szans ˛ realizacji przedsi ˛ wzi ˛ ´ o zna-

czeniu ogólnonarodowym. Utrudnia skuteczna˛ prac˛ rza˛du i uzyskanie poparcia

społecznego dla ci˛˙kich decyzji” (tam˙e). Wypowied´ ta miała wi˛c skłoni´

ka˙da ˛ ze stron do rozwagi i ma ˛ dro´ci w post ˛ powaniu.

Ten sam polityk dwa tygodnie wcze´niej posługiwał si ˛ uj ˛ ciem metaforycz-

nym: „Czy przez aborcj ˛ rwa´ wa˛tła˛ ni´ , jaka si ˛ ostatnio nawia ˛ zała mi ˛ dzy

Ko´ciołem a nurtem reform?” (GW 17 XI 1992). Dodatkowym wzmocnieniem

było te˙ u˙ycie pytania retorycznego. Pojawił si˛ ponadto wówczas element

imperatywu: „Wpierw trzeba dokładnie ustali´ pytania, bo i dla niektórych

członków Unii sa ˛ sprawy, których si˛ nie głosuje ” (Rz 17 XI 1992). Dla odbiorcy

tekstu jest oczywiste, ˙e chodzi o kwestie moralne, bo tak cz ˛ ´´ sejmu traktowała

pytania z referendum.

Wa ˛ tpliwo´ci wobec podj ˛ tych uchwał prezentowała równie˙ Hanna Sucho-

cka, w której wypowiedzi przybrały one charakter osobisty, mo˙na by nawet rzec

kobiecy: „Ta uchwała oddala mnie od Unii [...] jest mi przykro , ˙e zapadła ona

pod nieobecno´´ Tadeusza Mazowieckiego” (Rz 17 XI 1992).

Jak takie postawy oceniali koledzy partyjni z Unii Demokratycznej? Barbara

Labuda okre´lała je pocza ˛ tkowo jako tchórzostwo lub oboj ˛ tno´´: „posłowie nie

interesuja˛ si˛ lub boja˛ si˛ zdania społecze´stwa” (GW 25–27 VII 1992). Frasy-

niuk próbował wpłyna˛´ na zmian˛ pogla˛dów, posługuja˛c si˛ kategoriami impe-

ratywu: „Unia Demokratyczna musi w tej sprawie zabra´ głos [...] Unia nie mo˙e

w tej sprawie milcze´. Trzeba zachowa´ kompromis w liczbie zawieranych kom-

promisów” (GW 2 XI 1992). Zarzucał równie˙ kolegom brak odwagi, a nawet

za´ciankowo´´ (to ostatnie nie wprost): „Powtarzam: nie mo˙emy milcze´ tylko

dlatego, ˙e kilku kolegów boi si˛ ksi˛dza proboszcza ” (tam˙e). Minimalizacj ˛

takich postaw podkre´lała forma kilku .

Posługiwano si˛ równie˙ ironia˛ do wykpienia asekuranckich ba˛d´ oboj˛tnych

stanowisk niektórych osób: „Liczyli´my, ˙e doła ˛ czy wi ˛ cej »architektów ze sty-

ropianu«, ale bezpieczniej czuja ˛ si ˛ w tle” (B. Labuda, „Wprost” XI 1992).

Wskazywano tak˙e na to, ˙e Unia nie umie wycia ˛ ga´ wniosków z bł ˛ dów,

jakie popełniła w przeszło´ci, posługuja ˛ c si ˛ w tym celu pytaniem retorycznym

i metafora˛: „To po co jest partia? Odej´cie grupy Halla, który był zawsze »ko-

złem ofiarnym unijnych rozterek«, niczego w UD nie zmieniło” (B. Labuda,

tam˙e).

J˛zykowe uj˛cie problemu aborcji w wypowiedziach polityków UD

137

W czasie dyskusji toczonych wewna ˛ trz partii zwracano uwag ˛ na u˙ywanie

demagogii: „Nie wolno mówi´, ˙e je´li zamknie si ˛ ludziom usta, to pa´stwo

b ˛ dzie kwitło. Wr ˛ cz przeciwnie, czego dowody daje historia” (Rz 1 XII 1992).

Podejmowano ponadto próby ograniczania działa´ emocjonalnych na rzecz

racjonalnych: „debata antyaborcyjna jest nie tyle dyskusja˛ ´wiatopogla˛dowa˛, ile

wyborem konkretnej normy prawnej. Unia nie powinna ulec szanta˙owi w tej

kwestii” (W. Frasyniuk, tam˙e). Posłu˙enie si ˛ okre´leniem szanta˙ miało chyba

na celu z jednej strony skłonienie do wi ˛ kszej odwagi w działaniu, z drugiej za´

ukazanie przeciwnika jako walcza ˛ cego nieszlachetnymi metodami.

Na opinie i postawy posłów miało te˙ wpłyna ˛ ´ o´wiadczenie Labudy, nosza ˛ -

ce charakter uogólnienia: „odnosz˛ wra˙enie, ˙e klimat wokół tego problemu

uległ zmianie. Do ´wiadomo´ci wielu posłów, którzy dotychczas ostentacyjnie

deklarowali neutralno´´ w sprawie aborcji, zaczyna dociera´ , ˙e istnieje zwia ˛ zek

mi ˛ dzy gospodarka ˛ a stosunkiem do kwestii ´wiatopogla ˛ dowych” („Wprost” XI

1992). Został tu ukryty wniosek – a wi ˛ c i wy dostrze˙cie ten zwia ˛ zek i jego

wag ˛ .

Pojawiły si˛ sa˛dy deklaruja˛ce jedno´´ pogla˛dów w kwestii ochrony ˙ycia

pocz˛tego, jednak przy proponowaniu innych rozwia˛za´ szczegółowych, a zatem

sugeruja ˛ ce – my´l ˛ jak i wy, tylko działam inaczej, wi ˛ c mo˙e przyjmiecie mój

punkt widzenia: „ Wszyscy jeste´my za ochrona ˛ ˙ycia pocz ˛ tego, spór toczy si ˛

wokół tego, jak je chroni´ i jaka powinna by´ w tym rola pa´stwa” (J. Król, Rz

1 XII 1992).

Wa˙nym elementem w walce o zmian˛ kształtu ustawy antyaborcyjnej były

działania zmierzaja˛ce do przeprowadzenia referendum. Starano si˛ w zwia˛zku

z tym pokaza´, czego i kogo ono dotyczy, przenosza ˛ c kwestie szczegółowe na

uogólnienia: „Referendum dotyczy praw i wolno´ci obywateli ” (B. Labuda, GW

30 XI 1992), „czyli warto´ci nadrz˛dnych ” (B. Labuda, Rz 30 XI 1992), zatem

„przede wszystkim społecze´stwo powinno mie´ głos rozstrzygaja ˛ cy, poniewa˙

ono b˛dzie ponosiło skutki regulacji prawnych w tej materii” (B. Labuda,

Rz 27 VII 1992). Zwolennicy referendum starali si˛ w ten sposób dowie´´, i˙

jedynie oni wyst ˛ puja ˛ w obronie społecze´ stwa, rozumieja ˛ c jego problemy, pod-

czas gdy reszta ˙a ˛ da od obywateli wyrzecze´ oraz po´wi ˛ cenia, gro˙a ˛ c ponadto

karami. Elementy populizmu w wi ˛ kszym stopniu ujawniły si ˛ równie˙ przy

okazji prezentowania pogla ˛ dów neguja ˛ cych ustaw ˛ .

Przytaczano tak˙e argumenty maja˛ce uspokoi´ osoby przejawiaja˛ce wa˛tpli-

wo´ci natury moralnej: „Nie ma to by´ referendum dotycza˛ce religii czy moral-

no´ci. Nikt nie mo˙e si ˛ wypowiada´, czy jest za, czy przeciw przerywaniu cia˛˙y ,

a jedynie czy jest za karalno´cia ˛ ”, twierdziła Anna Bogucka-Skowro´ska (GW

19 XI 1992). W ukryty sposób wypowied´ ta miała sugerowa´, ˙e pogla ˛ dy obu

stron sa ˛ zbie˙ne: przeciw przerywaniu cia ˛ ˙y, tylko przeciwnicy ustawy proponu-

ja˛ humanitarna˛ postaw˛ wobec kobiet winnych aborcji etc., ZChN natomiast jest

obłudny: domaga si˛ kary, a oficjalnie głosi miło´´ bli´niego i przebaczenie.

Zdaniem Kuratowskiej wynik referendum miał spełni´ funkcj ˛ otrze´wiaja ˛ ca ˛

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: