Balzac Honoré de - Bank Nucingena.pdf - Balzac Honoré de - Lukreacja

Ta lektura , podobnie jak tysiące innych, jest dostępna on-line na stronie

wolnelektury.pl .

Utwór opracowany został w ramach projektu Wolne Lektury przez fun-

dację Nowoczesna Polska .

HONORÉ BALZAC

 

Bank Nucingena

ł.  -żń

ani uie aau

nie ie ani ke nieia i eena ineigenca e ai kae a

ic aci ie ka ee a nie aae ca uicnci i naai

i inien ici ie ac e ak ani ke ee

un i kika u iknc ak a uie cac Bank Nucingena

cn Cesarem Birotteau knacie c nie ieci i caa nauka ecna

e Baac

Wiadomo, jak cienkie są przepierzenia, rozǳielające separatki w najwykwintniejszych

restauracjach paryskich. U Very'ego na przykład największy salon poǳielony jest na pół

przepierzeniem, które wyjmuje się i wstawia do woli. Scena niniejsza nie rozgrywała się

tam, ale w przyzwoitym miejscu, którego nie wypada mi nazwać. Było nas dwoje, powiem

tedy, jak pan Prud'homme u Henryka Monnier: „Nie chciałbym jej skompromitować”.

Delektowaliśmy się obiadkiem rozkosznym pod każdym względem, w saloniku, gǳie,

zauważywszy cienkość ścianki, rozmawialiśmy po cichu. Doczekaliśmy pieczystego, nie

mając sąsiadów w przyległej sali, gǳie słyszeliśmy jedynie trzaskanie ognia. Ósma wybiła,

rozległo się wielkie szuranie nóg, gwar rozmowy, służba wniosła świece. Odgadliśmy, że

przyległy salon jest zajęty. Poznałem po głosach, kim byli nasi sąsieǳi.

Były to cztery najzuchwalsze kormorany wylęgłe w pianie, jaka pływa po wciąż odna-

Interes, Pozycja społeczna

wiających się nurtach obecnego pokolenia; miłe chłoptasie, których egzystencja jest dość

zagadkowa, których posiadłości ani dochodów nikt nie zna, a którzy mimo to żyją sobie

dobrze. Ci sprytni knie ¹ nowoczesnego przemysłu, który się stał najokrutniej-

szą z wojen, zostawiają troski swoim wierzycielom, zachowują przyjemności dla siebie,

dbają jedynie o kostium. Zresztą zuchy zdolne, jak Jan Bart, palić cygaro na baryłce pro-

chu, może dlatego, aby nie wypaść z roli; kpiarze jadowitsi od brukowego ǳienniczka,

kpiarze zdolni kpić z samych siebie; przenikliwi i nieufni, węszący za interesami, chciwi

i rozrzutni, zawistni o drugich, ale zadowoleni z samych siebie; głębocy politycy, kiedy

zechcą, analizujący wszystko, odgadujący wszystko, nie zdołali jeszcze wypłynąć w świe-

cie, w którym chcieli błyszczeć. Jeden tylko z nich czterech e , ale tylko do stóp

drabiny. To jeszcze jest nic mieć pieniąǳe; dopiero po sześciu miesiącach pochlebstw

parweniusz wie, czego mu braknie wówczas. Małomówny, zimny, sztywny, parweniusz:

ten nazwiskiem Finot, miał tę wytrwałość, aby się płaszczyć przed ludźmi, którzy mogli

mu być potrzebni, a ten spryt, aby być hardym wobec tych, których już nie potrzebował.

Podobny do jednej z komicznych ﬁgur w balecie ua jest margrabią z tyłu, a chamem

z przodu.

Ten książę przemysłu trzyma sobie zausznika Emila Blondet: ǳiennikarza, człowie-

ka wielkiej inteligencji, ale bez charakteru, świetnego, zdolnego, leniwego, świadomego,

¹ knie (z wł.) — najemny żołnierz.

że go wyzyskują, machającego na to ręką, fałszywego lub poczciwego wedle kaprysu;

jednego z tych luǳi, których się lubi, ale nie szanuje. Sprytny jak teatralna subretka²,

niezdolny odmówić swego pióra temu, kto o nie poprosi, ani serca temu, kto je wypo-

życzy, Emil jest uroczym typem owych mężczyzn-ǳiewek, o których najkapryśniejszy

z naszych humorystów powieǳiał: „Wolę ten typ w atłasowych trzewiczkach niż w bu-

tach”.

Trzeci, nazwiskiem Couture, utrzymuje się ze spekulacji. Chwyta się interesu po in-

teresie; powoǳenie jednego pokrywa niepowoǳenie innych. Toteż pływa po woǳie,

podtrzymywany swą nerwową energią, zimnym i śmiałym rozmachem. Żegluje to tu, to

tam, szukając w olbrzymim morzu paryskich interesów jakiejś dość wątpliwej wysepki,

na której by mógł osiąść. Rzecz jasna, że nie jest na swoim miejscu.

Co do czwartego, najsprytniejszego z czterech, nazwisko jego wystarczy: Bixiou! Nie-

stety! To już nie jest Bixiou z  roku, ale z , pół mizantrop³, pół błazen sławny

z werwy i złośliwości, wściekły, iż strwonił na darmo tyle talentu, wściekły, że nie wyłowił

nic w ostatniej rewolucji, rozdający każdemu kopnięcia nogą jak istny Pierrot z unau

e , znający swoją epokę i jej skandaliki na palcach, strojący je uciesznymi ornamentami,

skaczący na wszystkie barki jak klaun i rad zostawić na nich piętno na sposób kata.

Zaspokoiwszy pierwsze żądania łakomstwa, sąsieǳi nasi doszli do punktu, w którym

znajdowaliśmy się my, do deseru, i ǳięki naszemu cichemu zachowaniu, sąǳili, że są

sami. W dymie cygar, przy uǳiale szampana, wśród gastronomicznych uciech deseru,

zawiązała się tedy poufna gawęda. Nacechowana owym chłodem, który ścina najbarǳiej

elastyczne uczucia, hamuje najszlachetniejsze porywy i daje śmiechowi coś ostrego, roz-

mowa ta, pełna cierpkiej ironii zmieniającej wesołość w urąganie, świadczyła o wyczer-

paniu dusz żyjących wyłącznie sobą, bez innego celu prócz zadowoleń egoizmu będącego

owocem pokoju, w którym żyjemy. Ów pamﬂet na człowieka, którego Diderot nie odwa-

żył się wydać drukiem, unek ia aeau , owa książka umyślnie rozchlastana, aby

odsłonić rany, jest jedyną, którą dałoby się porównać z tym pamﬂetem wygłoszonym bez

żadnych osłonek, gǳie słowo nie szanowało nawet tego, co myśliciel waży jeszcze, gǳie

budowano jedynie z gruzów, gǳie zdeptano wszystko, korząc się wyłącznie przed tym,

co uznaje sceptycyzm, wszechmoc, wszechwieǳę, wszechkonwenans pieniąǳa. Ostrze-

lawszy krąg znajomych, obmowa zaczęła brać na cel serdecznych przyjaciół. Jeden znak

dostatecznie wytłumaczy moją ochotę, aby zostać i słuchać w chwili, gdy, jak się to poka-

że, Bixiou zaczął mówić. Usłyszeliśmy wówczas jedną z owych piekielnych improwizacji,

które zyskały temu artyście reputację u pewnych zużytych dusz, a monolog ten, mimo że

często przerywany, poniechany i rozpoczynany na nowo, utrwalił się w stenogramie mej

pamięci. Poglądy i ich forma, wszystko tu jest poza ramą literatury. Ale bo też to było

istne ui ⁴ rzeczy posępnych malujące naszą epokę, której powinno by się opowiadać

jedynie podobne historie. Zresztą odpowieǳialność zostawiam głównemu narratorowi.

Mimika, gesty, w połączeniu z częstymi zmianami głosu, jakimi Bixiou malował swoje

ﬁgury, musiały być doskonałe, bo trzej słuchacze wydawali bezwiednie krzyki uznania

oraz pomruki radości.

— I Rastignac odmówił ci? — spytał Blondet Finota.

— Kategorycznie.

— Aleś ty mu zagroził ǳiennikiem? — spytał Bixiou.

— Zaczął się śmiać — odparł Finot.

— Rastignac jest w prostej linii spadkobiercą nieboszczyka de Marsaya, zrobi karierę

w polityce, jak zrobił ją w życiu — rzekł Blondet.

— Ale jak on zrobił majątek? — spytał Couture. — W roku  mieszkał ze sławnym

Bianchonem w nęǳnym pensjonacie w ǳielnicy łacińskiej; roǳina jego jadła pieczone

chrabąszcze i piła wodę, aby mu móc posyłać sto anków miesiącznie; folwarczek jego

ojca nie był wart ani tysiąca talarów; miał dwie siostry i brata na karku, a ǳiś…

² ueka (z .) — pokojówka, służąca.

³ ian — osoba czująca niechęć do luǳi, unikająca towarzystwa innych.

⁴ ui (.) — dosł. bigos; całość złożona różnorodnych elementów (np. wiązanka utworów muzycz-

nych).

   Bank Nucingena



— ǲiś ma czterǳieści tysięcy anków renty⁵ — odparł Finot. — Obie siostry

wyposażył hojnie i wydał świetnie za mąż, matce zaś zostawił dożywocie…

— W roku  — rzekł Blondet — widywałem go jeszcze bez grosza.

— Och! W  — rzekł Bixiou.

— No i ǳiś — podjął Finot — wiǳimy go na droǳe do zostania ministrem, parem

Francji, wszystkim czym zechce! Od trzech lat skończył przyzwoicie z Delﬁną, ożeni się

jedynie na upatrzonego, a on może dostać pannę z najlepszej roǳiny, ba! Ten chłopak

miał dobry węch, aby się zakochać w kobiecie bogatej.

— Moi droǳy, uwzględnĳcie łagoǳące okoliczności — rzekł Blondet — chłopiec

dostał się w łapy sprytnego człowieka, ledwie wyszedłszy ze szponów nęǳy.

— Ty znasz dobrze Nucingena — rzekł Bixiou — Otóż w pierwszych czasach Delﬁna

Małżeństwo, Pozycja

społeczna, Kobieta,

Mężczyzna

i Rastignac mieli go za poczciwca; zdawało się, że żona to dla niego w domu zabawka,

ozdóbka. I oto co go dla mnie czyni człowiekiem z jednej sztuki: Nucingen nie kryje się

z tym i powiada głośno, że żona jest dla niego szyldem jego majątku, ec nieoǳowną,

ale drugorzędną w gorączkowym życiu polityka i ﬁnansisty. Powieǳiał przy mnie, że

Bonaparte był głupi jak przeciętny łyk w stosunku do Józeﬁny i że, skoro miał odwagę

użyć jej jako stopnia, śmieszny był, czyniąc z niej towarzyszkę życia.

— Każdy rozumny człowiek musi mieć co do kobiet opinię Wschodu — rzekł Blod-

net.

— Nasz baron stopił teorie Wschodu i Zachodu w rozkoszną teorię paryską. Nie

znosił de Marsaya, który był zbyt niepodatny; ale Rastignac spodobał mu się barǳo; wy-

zyskiwał go bez jego wieǳy; zostawił mu wszystkie ciężary swego małżeństwa. Rastignac

znosił wszystkie kaprysy Delﬁny, woził ją do Lasku, prowaǳił do teatru. Ten ǳisiejszy

wielki mały polityk długo trawił życie na wymienianiu czułych bilecików. W początkach

Eugeniusz znosił sceny o byle co, weselił się z Delﬁną, gdy była wesoła, smucił się, gdy

była smutna, dźwigał brzemię jej migren, jej zwierzeń, oddawał jej wszystek swój czas,

wszystkie goǳiny, swoją szacowną młodość, aby zapełnić pustkę rozpróżniaczonej pa-

ryżanki. Odbywał z Delﬁną wielkie narady nad tualetą, w której jej bęǳie najlepiej do

twarzy; znosił jej gniewy i dąsy, podczas gdy dla kontrastu była przemiła dla barona. Ba-

ron śmiał się w duszy, kiedy zaś wiǳiał, że Rastignac ugina się pod ciężarem, aa

nania e a i ceg i łączył kochanków wspólnym strachem.

— Rozumiem, że przy kobiecie bogatej Rastignac mógł wyżyć i to przyzwoicie wyżyć;

ale skąd on wziął majątek? — spytał Couture. — Majątek, równie znaczny jak on ma

ǳisiaj, trzeba skądś wziąć, a nikt nigdy nie posąǳił go o wynalezienie jakiegoś dobrego

interesu.

— Oǳieǳiczył — rzekł Finot.

— Po kim? — spytał Blondet.

— Po dudkach na których traﬁł — odrzekł Couture.

— Nie wszystko zabrał, moje gołąbki — rzekł Bixiou. — Zostanie jeszcze. Opowiem

wam początki jego fortuny. Przede wszystkim, pokłon talentom! Nasz przyjaciel to nie

jest łobuz, jak powiada Finot, ale gentleman, który umie grać, który zna karty i którego

galeria szanuje. Rastignac ma całą inteligencję, którą trzeba mieć w danej chwili, tak

jak żołnierz, który lokuje swoje męstwo jedynie na ǳiewięćǳiesiąt dni, trzy podpisy

i gwarancje. Może się wydawać postrzelony, narwany, niekonsekwentny, zmienny, bez

zdania; ale niech się nastręczy poważny interes, jakaś szczęśliwa kombinacja, on nie bęǳie

się rozpraszał jak nasz tu obecny Blondet, który wówczas bęǳie dyskutował szanse sąsiada.

Rastignac skupia się, bierze się w garść, bada punkt, w który trzeba uderzyć i szarżuje całą

siłą. Z impetem Murata rozwala czworoboki, akcjonariuszów, członków-założycieli i cały

kram; kiedy wyrąbał ǳiurę, wraca do swego miękkiego i leniwego życia, staje się znów

Południowcem, rozkosznikiem, gadułą, próżniakiem, który może wstawać w południe,

bo nie zaspał w stanowczej chwili.

— Barǳo pięknie, ale przejdź do jego majątku — rzekł Finot,

— Bixiou robi literaturę — odparł Blondet. — Prawǳiwy majątek Rastignaka to

Delﬁna de Nucingen, niepospolita kobieta, która łączy odwagę z przewidywaniem.

— Czy ci pożyczyła pienięǳy? — spytał Bixiou.

⁵ ena — tu: procent od sum ulokowanych w banku, na giełǳie itp.; por. enie .

   Bank Nucingena



Rozległ się chóralny śmiech.

— Przeceniasz ją — rzekł Couture — jej inteligencja polega na tym, że paraduje

dowcipkiem, że kocha Rastignaka z kompromitującą wiernością, słucha go ślepo, słowem,

kobieta w stylu włoskim.

— Plus pieniąǳe — rzekł cierpko Finot.

— No, no — podjął Bixiou słoǳiutkim głosem — po tym, cośmy powieǳieli, czy

ośmielicie się jeszcze brać za złe biednemu Rastignakowi, że żył na koszt ﬁrmy Nucingen,

że go wzięto na utrzymanie dokładnie tak, jak niegdyś wziął e nasz przyjaciel des

Lupeaulx? To by był szczyt mieszczańskich przesądów. Zresztą, mówiąc abstrakcyjnie,

jak powiada Royer-Collard, kwestia może wytrzymać kk ceg uu , co zaś do

nieczystego…

— Już jeǳie! — rzekł do Blondeta Finot.

— Ależ — wykrzyknął Blondet — on ma słuszność. Kwestia jest barǳo stara; ona

to była sekretem słynnego śmiertelnego pojedynku mięǳy szlachetnymi panami Châte-

igneraie i Jarnac. Obwiniano Jarnaca, że żyje w czułych stosunkach z teściową, która

ﬁnansuje dostatek zbyt ukochanego zięcia. Kiedy jakiś fakt jest tak prawǳiwy, nie po-

winno się o nim mówić. Przez poświęcenie dla króla Henryka II, który pozwolił sobie

na tę ploteczkę, la Châteigneraie wziął ją na swój rachunek, stąd ten pojedynek, który

wzbogacił język ancuski wyrażeniem: ci anaca .

— Ba! wyrażenie sięga tak głębokiej starożytności, jest zatem szlachetne — rzekł

Finot.

— Miałeś prawo nie wieǳieć o tym, jako ex-właściciel ǳienników i przeglądów —

rzekł Blondet.

— Istnieją kobiety — ciągnął poważnie Bixiou — istnieją też mężczyźni, którzy

umieją poǳielić swą egzystencję i oddać tylko jej cząstkę (zważcie, że ja redaguję moją

myśl w duchu formuły humanitarnej). Dla tych osób wszelki interes materialny mieści

się poza uczuciami; oddają kobiecie swoje życie, swój czas, swój honor i uważają, że nie

wypadałoby trwonić mięǳy sobą jedwabnego papieru, na którym wypisane jest: a

iac en aie ie kaan ieci . Nawzajem, luǳie ci nie przyjmą nic od kobiety.

Tak, wszystko staje się hańbiące, gdy istnieje stopienie interesów, jak istnieje stopienie

dusz. Te zasady się wygłasza, ale stosuje się je rzadko…

— Och! — rzekł Blondet — cóż za ǳieciństwa! Marszałek de Richelieu, który znał

się na galanterii, dał tysiąc ludwików pensji pani de La Popelinière po przygoǳie z płytą

w kominku. Agnieszka Sorel oﬁarowała zupełnie po prostu królowi swój majątek i król

go przyjął. Jakub Coeur utrzymywał koronę ancuską, która pozwoliła na to i okazała się

niewǳięczną jak kobieta.

— Panowie — rzekł Bixiou — miłość, która nie mieści w sobie nierozerwalnej przy-

jaźni, wydaje mi się chwilową rozpustą. Cóż znaczy zupełne oddanie, jeżeli się coś wy-

łącza? Mięǳy tymi dwiema teoriami równie sprzecznymi i równie niemoralnymi, jedna

jak i druga, nie ma możliwego pojednania. Wedle mnie, luǳie, którzy obawiają się ab-

solutnego związku, sąǳą niewątpliwie, że kiedyś się on skończy, a wówczas diabli wzięli

złuǳenie! Namiętność, która nie wierzy w to, że jest wieczna, jest wstrętna. (Uważacie:

Fenelon najczystszej wody!) Toteż luǳie którzy znają świat, bywalcy, luǳie dystyngowa-

ni, luǳie w pięknych rękawiczkach i krawatach, którzy nie wstyǳą się zaślubić kobiety

dla majątku, głoszą konieczność zupełnego rozǳiału interesów i uczuć. Druǳy to waria-

ci, którzy kochają, którzy myślą, że są sami na świecie ze swą kochanką! Dla tych miliony

to błoto; rękawiczka, kamelia, którą nosiło ich bóstwo, warte są miliony! O ile nie zła-

piecie ich nigdy na trwonieniu szpetnego metalu, znajǳiecie w zamian u nich szczątki

kwiatów przechowane w pięknych cedrowych szkatułkach! Nie rozróżniają już jednego

od drugiego. Dla nich nie istnieje już a . TY, oto ich wcielone Słowo. Cóż chcecie, czy

wytępicie tę sekretną chorobę serca? Są głupcy, którzy kochają bez wszelkiej rachuby,

i są mędrcy, którzy rachują kochając.

— Bixiou jest wzniosły — wykrzyknął Blondet. — Cóż na to Finot?

— Wszęǳie inǳiej — odparł Finot przybierając pozę — byłbym zdania gentleme-

nów; ale tutaj myślę…

— Jak bezecni hultaje, z którymi masz zaszczyt się znajdować — odparł Bixiou.

— Na honor, tak — rzekł Finot.

   Bank Nucingena



Balzac Honoré de - Bank Nucingena.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: