Historia_powodzi_w_Krakowie.pdf

2.2. Historia powodzi w Krakowie.

Powodzie sĢ zjawiskiem losowym, ĻciĻle zwiĢzanym z rzekĢ i powtarzajĢ siħ stale w

ciĢgu wiekw powodujĢc straty. Rozmiary i obszary wystħpowania zagroŇenia

powodziowego sĢ zmienne.

OmawiajĢc historyczne powodzie warto przedstawię bodaj w oglnym zarysie sieę

hydrograficznĢ Krakowa, jej znaczenie dla rozwoju przestrzennego miasta oraz wpþyw na

obecny stan bezpieczeıstwa przeciwpowodziowego miasta.

Historyczne osadnictwo rozwijaþo siħ na terenie nadwiĻlaıskich wzniesieı Tyıca,

Salwatora, Wawelu, Skaþki i Krzemionek, znacznie pŅniej przeniosþo siħ na tereny

usytuowane na obszarze zalewowym Wisþy, Rudawy i PrĢdnika. Na niewielkim wzniesieniu

pod Wawelem powstaþo podgrodzie Okþ, chronione od pþnocy pasem bagien, dalej miasto

rozbudowywaþo siħ na linii poþudnie-pþnoc, a oĻ tej rozbudowy stanowiþa ulica Grodzka.

PoþoŇenie Krakowa nad WisþĢ miaþo w tych czasach decydujĢce znaczenie dla jego rozwoju

gospodarczego ze wzglħdu na powiĢzanie drogĢ wodnĢ z innymi obszarami kraju. Wisþa i

rozbudowana dodatkowo sieę rzeczna poprzez system mþynwek, fos i staww stanowiþa

dodatkowo wzmocnienie umocnieı obronnych miasta. Gwaþtowne wezbrania utrudniaþy, a

nawet uniemoŇliwiaþy zagospodarowanie terenw poþoŇonych poniŇej linii zasiħgu wd

powodziowych, przepþywy wd wezbraniowych powodowaþy czħsto zmiany przebiegu trasy

koryt rzek. Byþy to czasy, gdy czþowiek byþ podporzĢdkowany prawom przyrody i godziþ siħ z

nimi. Zachowaþy siħ dotĢd elementy rycin i planw miasta, na ktrych zaznaczone sĢ

rozliczne wiĻliska, stawy i mokradþa, ktre zajmowaþy znaczne powierzchnie obecnie

wchþoniħte przez zabudowħ ( tereny Rybitw, Zwierzyıca, Pþaszowa, Dħbnik i Zabþocia).

Rys. 2.1. Fragment planu miasta Krakowa z 1796 r.[14]

2.2 - 1

Z badaı geologicznych i archeologicznych wynika, Ňe zasiħg mokradeþ obejmowaþ

rwnieŇ obecne tereny ýobzowa, Czarnej Wsi, Bþoı, Pþwsia Zwierzynieckiego, Kazimierza,

DĢbia i Grzegrzek. Naturalne koryta rzek miaþy inny przebieg od wspþczesnych. Rudawa

pþynħþa wzdþuŇ obecnej ulicy Retoryka i PowiĻle, a Wisþa swoim odgaþħzieniem meandrowaþa

wzdþuŇ obecnych plant Dietlowskich i ul. Daszyıskiego: w tym rejonie uchodziþa do Wisþy

rzeka PrĢdnik (Biaþucha). Zabudowa bardzo ostroŇnie przekraczaþa liniħ zasiħgu

historycznych wd powodziowych. Praktycznie wiħksze prace zaczħto wykonywaę dopiero w

wieku XIX. Osuszenie bagien i mokradeþ, spuszczenie i zasypanie staww, wreszcie zmiana

koryta Rudawy, odsuniħcie koryta PrĢdnika na DĢbie i budowa obwaþowaı Wisþy (decyzje

podjħto po wielkiej powodzi w r.1903) umoŇliwiþo rozpoczħcie zabudowy terenw dotĢd

niedostħpnych.

Odtworzenie obrazu dawnej sieci wodnej na terenie miasta ma kapitalne znaczenie dla

zrozumienia przyczyn obecnie wystħpujĢcych zjawisk towarzyszĢcym wezbraniom na WiĻle,

pozwoliþoby rwnieŇ uniknĢę bþħdw w planowaniu urbanistycznym w przyszþoĻci. Na

terenach starorzeczy naleŇy bowiem postħpowaę przy projektowaniu zabudowy z wielkĢ

ostroŇnoĻciĢ, by uniknĢę trudnoĻci podczas prowadzenia prac budowlanych, a niekiedy nawet

wykluczyę moŇliwoĻę zabudowy (to samo dotyczy projektowania przeciwpowodziowych

budowli ochronnych miasta).

Zapiski o powodziach, ktre miaþy miejsce na terenach Polski sĢ doĻę liczne.

Pierwsze wiadomoĻci o powodziach pojawiþy siħ w kronikach, w jħzyku þaciıskim.

W pŅniejszych okresach gþwnym Ņrdþem wiadomoĻci jest áKsiħga Dziejw PolskichÑ Jana

Dþugosza, zapiski regionalne, kroniki klasztorne i miejskie. Zasiħgi katastrofalnych powodzi

upamiħtniajĢ tablice umieszczone na Ļcianach budynkw koĻcielnych i Ļwieckich.

W Krakowie zachowaþo siħ ich 16, najstarszĢ powodziĢ udokumentowanĢ w ten sposb jest

powdŅ z 1593 roku - wylew Wisþy oznaczono na tablicy osadzonej na wieŇy przy koĻciele

Norbertanek.

Fot. 2-1. Klasztor SS Norbertanek w Krakowie.

2.2 - 2

Fot. 2-2. Po lewej stronie bramy wejĻciowej do klasztoru SS Norbertanek znajdujĢ siħ tablice

powodziowe ufundowane przez Ksieni Zakonu Panien Norbetanek Î Zofiħ OtffinowskĢ po powodzi

1813 r. [7].

Fot. 2-3. Tablica grna na klasztorze SS Norbertanek upamiħtnia powodzie z 1593 i 1697 r. ,

widniej na niej napis: Dla WiadomoĻci w R. 1593 w MiesiĢcu Lipcu i w R. 1697 w MiesiĢcu

Sierpniu wylew wody byþ wiħkszy o 20 cali nad wylew Dnia 26 Sierpnia r. 1813 zdarzony

Pomnikiem poniŇey poþoŇonym opisany [7].

2.2 - 3

Fot. 2-4. Na tablicy dolnej na klasztorze SS Norbertanek umieszczono nastħpujĢcy napis:

Eufemia z Jaxw OTFFINOWSKA Xeni Konwentu Zwierzynieckiego POTOMNOĺCI IŇ

wylew Wisþy dnia 26 Sierpnia 1813 R. byþ do tego punktu. [7].

2.2.1 Opis powodzi historycznych

A.Okres od 988 do 1775 roku.

ROK

OPIS PRZEBIEGU POWODZI

1 2

988

áZdarzyþy siħ tego czasu liczne i dþugotrwajĢce wd wylewy, po ktrych nastĢpiþo lato

skwarne i dla wielu pþodw przyrodzonych szkodliwe: stĢd urodzaje wszħdy jednakie, w

znacznej czħĻci chybiþy. Nadto susza z wiosny zbyteczna przeszkodziþa zasiewom jarym, a

na domiar zþego spadþ Ļnieg obfity, po ktrym ciĢgþe znowu nastaþy deszcze nie

dopuszczajĢc sieww ozimych, co wszystko gþd sprawiþoÑ (þac.).

1097

áNadzwyczajne powodzie przeszkodziþy zasiewom, skĢd powszechny nastĢpiþ nieurodzajÑ

(þac.)

2.2 - 4

1118

áÈ, ktre poczĢwszy siħ wiosnĢ przez caþe lato nie ustawaþy. Te ciĢgþe ulewy i powodzie

nie tylko w Polsce, ale i w okolicznych krajach wielkie poczyniþy szkody zatopiwszy caþĢ

niemal ziemiħ, a stĢd przeszkodziwszy zasiewom i zbiorom.

Najwiħcej jednak ucierpiaþy okolice leŇĢce nad wiħkszymi rzekami, ktre nadzwyczaj

powzbieraþy i z brzegw wystħpowaþy. Tego takŇe razu zdarzyþo siħ, Ňe caþe niebo przez trzy

godziny krwawĢ czerwieniaþo þunĢ tak, iŇ zdawaþo siħ jakby ogniem i pþomieniem gorzaþo,

ktre to zjawisko, u wielu za cud poczytane, miaþo byę wrŇbĢ jakiegoĻ wielkiego

wydarzenia. Wkrtce potem takie spadþy ulewy i nawaþnice, a z rzek tak gwaþtownie

powstaþy wd wylewy, Ňe niektrzy lħkaę siħ zaczħli powtrnego potopuÑ (þac.)

1125

áÈ w tym samym roku zdarzyþ siħ bardzo silny wylew wdÑ (þac.).

áWylew wd w caþym krajuÑ (þac.)

1221

áWystĢpiþy w Polsce przez trzy lata gwaþtowne deszcze i wylewy wdÑ (þac.)

áOd ĺwiĢt bowiem Wielkanocnych, aŇ do jesieni ciĢgle panujĢce deszcze i sþoty takie

sprawiþy rzek wylewy, Ňe od nadzwyczajnego wd wezbrania lħkano siħ w kraju

prawdziwego prawie potopu. Ta straszliwa i niezwykþa powdŅ wiele wsi w nizinach

leŇĢcych caþkiem niemal zniszczyþa i zalaþa, przeszkodziþa siewom wiosennym, i co w

jesieni posiano, to zniweczyþa do szczħtu: nie wiele tylko miejsc, kħdy pola na wzgrkach i

innych wyŇynach byþy poþoŇone, od tej plagi ocalaþo. Zniszczone przeto takimi zalewami

zboŇa wielkĢ klħskĢ dotknħþy nie tylko Polskħ, ale i wszystkie kraje okoliczne, gdzie

podobne panowaþy powodzie. Bo gdy bydlħtom domowym zabrakþo paszy, upadþy na przd

bory, a potem nastaþ gþd ciħŇki, ktry przez trzy lata nieustajĢc, siþa ludzi, a zwþaszcza

wieĻniakw, dla braku ŇywnoĻci wymorzyþ i tak dalece wytħpiþ, Ňe wiele wsi i miasteczek z

ludnoĻci ogoþoconych staþo prawie pustkami. Klħskħ tħ sprawionĢ zbytecznymi sþoty,

powiħkszyþa jeszcze sroga i niezwykþej ostroĻci zima, ktra po tych deszczach nastĢpiþaÑ

(þac.).

1253

áRok ten pamiħtny byþ dla Polakw ÈstrasznĢ powodziĢ jakiej nigdy jeszcze w Polsce nie

widziano. Albowiem od ĺwiĢt Wielkanocnych aŇ do dnia dwudziestego piĢtego lipca we

wszystkich krajach Polski ciĢgle dniem i nocĢ deszcz padaþ; z tej wiħc ustawicznej sþoty

takie powstaþy wd wylewy, Ňe po wszystkich pþaszczyznach i nizinach, albo gdzie w

bliskoĻci byþy strugi, powdŅ poznosiþa zboŇe, a po polach i niwach pþywaę moŇna byþo

statkami jakby po rzekach: szukano miejsc wzgrzystych do skþadania zebranego zboŇa.

Przez tħ takŇe powdŅ i napaĻci Litwinw ziemia Wizka zamieniona zostaþa w step dziki i

pustyniħÑ(þac.).

20 IV - 25 VII

áW tym samym roku od Wielkanocy (20 kwietnia) do dnia Apostoþa Jakba (25 lipca), ktry

obchodzony bywa w okresie Ňniw, bezustannie padaþy w nocy i w dzieı deszcze, i byþ tak

duŇy wylew (wd), Ňe ponad wieloma polami oraz drogami moŇna byþo ŇeglowaęÈÑ(þac.).

áW Krakowie byþa duŇa powdŅ, poniewaŇ przez caþe lato padaþy bez przerwy deszcze i

woda zalaþa wszystkie zasiewy na polachÑ(ros.).

2.2 - 5

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: