Zaburzenia mowy u dzieci z rozszczepem podniebienia
Częstość występowania wad rozszczepowych twarzy to średnio 1,6 – 2/1000 żywo urodzonych dzieci. W Polsce rodzi się z nią około 800 dzieci rocznie. Istnieją różnice występowania rozszczepów związane z płcią. Rozszczepy wargi lub rozszczepy wargi i podniebienia występują częściej u chłopców, izolowane rozszczepy podniebienia u dziewcząt. Rozszczep wargi i/ lub podniebienia stanowi 65% wrodzonych anomalii rozwojowych twarzoczaszki, co stawia tę wadę na pierwszym miejscu pod względem częstości występowania w tej grupie zaburzeń.
„Rozszczep” to zaburzenie rozwojowe w budowie ponadkrtaniowych narządów mowy. Można wyróżnić rozszczep wargi, rozszczep wargi i wyrostka zębodołowego, rozszczep podniebienia oraz rozszczep wargi, wyrostka zębodołowego i podniebienia.
Rozszczepy podniebienia podniebienia różnią się umiejscowieniem, rozległością i szerokością szczeliny. Najczęściej spotykane rodzaje to:
* rozszczep wyłącznie podniebienia miękkiego i języczka,
* rozszczep podniebienia miękkiego i twardego bez rozszczepu wargi,
* rozszczep podniebienia miękkiego, twardego i szczęki po jednej stronie, któremu towarzyszy również rozszczep wargi po tej samej stronie,
* rozszczep podniebienia miękkiego i obustronny rozszczep podniebienia twardego, wyrostka zębodołowego i wargi górnej,
* zespół Pierre Robina – rozszczep podniebienia, któremu towarzyszy cofnięcie dolnej szczęki i zapadanie się języka do gardła.
Przyczyny powstawania rozszczepów wargi i podniebienia pozostają dotychczas niedostatecznie wyjaśnione. Wada ta powstaje wskutek nie dokonanego połączenia w linii pośrodkowej między parzystymi wyrostkami twarzowymi i podniebiennymiwe wczesnym okresie życia płodowego. Wśród czynników wewnątrzpochodnych należy wymienić przede wszystkim dziedziczność.
Czynniki genetyczne mogą w różnym stopniu predysponować do występowania wad rozwojowych. Często jedynie „predyspozycja” w kierunku rozszczepów jest przekazywana dziedzicznie, a wada wytwarza się wtedy, gdy zarodek napotyka na niekorzystne warunki rozwoju. Im większa jest dziedziczna wrażliwość zarodka na nieprawidłowe wpływy środowiska śródmacicznego, tym większe jest prawdopodobieństwo rozległych uszkodzeń rozwojowych. Do przyczyn zewnątrzpochodnych zalicza się urazy psychiczne, stres, niepełnowartościowe odżywianie, rodzaj pracy, promienie jonizujące, środki chemiczne, podwyższoną temperaturę, leki, infekcje wirusowe górnych dróg oddechowych (grypa), bakterie i ich toksyny, niedotlenienie, zatrucia ciążowe z ciężkimi wymiotami, zatrucia pokarmowe z biegunką.
Rodzaj wady, powstającej pod wpływem działania czynników zewnątrzpochodnych zależy od okresu, w którym dany czynnik zadziałał. Ogólnie uważa się, że jedną z najczęstszych przyczyn wad rozwojowych są choroby matki we wczesnym okresie ciąży (4 – 12 tydzień) oraz takie choroby matki, jak: cukrzyca, niewydolność krążenia, niewydolność nerek, zaburzenia gruczołów wewnętrznego wydzielania. Ojciec w równej mierze jak matka może być odpowiedzialny za wady u potomstwa. Długotrwałe zatrucia chemiczne, ultradźwięki i inne czynniki mogą wywołać zaburzenia w budowie białka plemnika przed jego połączeniem się z komórką jajową i w wyniku zapłodnienia jaja takim plemnikiem mogą powstać wady wrodzone.
Dzieci z rozszczepem wargi i podniebienia odpowiednio karmione i pielęgnowane pod staranną opieką domową i lekarską rozwijają się prawidłowo Szczególnie ważne jest zapewnienie dziecku dobrego zaopatrzenia w witaminy, zwłaszcza w witaminę D, gdyż jej niedobory mogą w przyszłości odbić się na niedostatecznym uwapnieniu zębów mlecznych, a następnie stałych. Należy zadbać o prawidłowe ułożenie dziecka w łóżeczku: nie na wznak, lecz na zmianę – na lewym lub na prawym boku, głowa powinna leżeć nieco wyżej niż tułów.
Dziecko z rozszczepem wargi i podniebienia nie może być karmione piersią. Ze względu na otwarte połączenie jamy nosowej z jamą ustną niemowlę nie umie ssać piersi. Trzeba je karmić z butelki przez odpowiedni smoczek. Powinien on być dostatecznie długi, szeroki, elastyczny. Niezwykle ważna jest pozycja w czasie karmienia. Matka powinna trzymać niemowlę prawie pionowo, lekko skośnie i cały czas pilnować, czy dziecko przełyka pokarm i nie krztusi się. Smoczka nie powinno wkładać się w szczelinę rozszczepu, lecz podkładać go pod mniejszą część szczęki. Noworodki z całkowitym rozszczepem wargi górnej, szczęki i podniebienia powinny być karmione przez smoczek z zastosowaniem płytki podniebiennej, wykonanej indywidualnie. Ułatwiają one karmienie i jednocześnie wpływają korzystnie na rozwój i kształtowanie się rozszczepionej szczęki. Dzieci, u których nie stosuje się płytki podniebiennej należy przyzwyczaić do podawania pokarmów łyżeczką, gdyż smoczek niekorzystnie rozszerza szczelinę rozszczepu.
Przy pielęgnacji należy zwrócić uwagę na ochronę przed wszelkimi infekcjami. Bezwzględnym przeciwwskazaniem jest dawanie pustego smoczka tzw. gryzaczka, gdyż powoduje u dziecka dodatkowe wady szczęk. Poleca się natomiast wykonywanie przez matkę masażu wargi górnej kilka razy dziennie, w ustalonych porach. Systematycznie wykonywany masaż korzystnie wpływa na przygotowanie do zabiegu operacyjnego.
Leczenie foniatryczno – logopedyczne to systematyczne usprawnianie obwodowego aparatu mowy. Na aparat ten składa się nie tylko zespolone podniebienie, które wytworzy pełne zwarcie podniebienno – gardłowe, ale też drożne i szczelne przewody nosa, zachowana ciągłość wyrostka zębodołowego i sprawne wargi. Dlatego aby dziecko mogło prawidłowo mówić potrzebna jest szczelność i pełna sprawność ruchowa wszystkich związanych z mową układów. Największym zniekształceniem mowy rozszczepowej jest tak zwane nosowanie otwarte jako objaw niewydolności podniebienno – gardłowej, spowodowanej brakiem zwarcia podniebienno – gardłowego. Przyczyną ucieczek powietrza przez nos mogą być również przetoki w podniebieniu Przez nieprawidłowy, rozszczepiony łuk wyrostka zębodołowego również następują ucieczki powietrza, które tworzą błędy artykulacyjne pod postacią seplenienia.
Ponieważ rozwój mowy zaczyna się bezpośrednio po urodzeniu i przebiega w sposób ciągły, przygotowanie obwodowego aparatu mowy do mówienia u dziecka z wadą rozszczepową powinno rozpoczynać się już w okresie niemowlęcym. Terapia logopedyczna musi być wsparta leczeniem chirurgicznym.
Rozwój mowy u dzieci z rozszczepem podniebienia utrudnia brak anatomicznych warunków i początkowo obserwuje się opóźnienie tego procesu, to jest niesamoistne opóźnienie rozwoju mowy, a gdy dziecko zacznie już mówić, jego mowę charakteryzują określone, specyficzne dla rozszczepów zaburzenia:
* rynolalia otwarta,
* dyslalia złożona,
* rynofonia,
* palatofonia (szmer głośniowy, będący następstwem przeniesienia miejsc artykulacji ku tyłowi w kierunku gardła i krtani),
* opóźniony rozwój słownictwa w przypadku niedosłuchu,
* zaburzenia toru oddechowego.
Nauka prawidłowej mowy wymaga nie tylko sprawnego aparatu mowy, odpowiedniego słuchu i inteligencji, ale także współdziałania z dzieckiem otoczenia domowego i szkolnego. Konieczna jest systematyczna ocena stanu słuchu i leczenie jego zaburzeń.
Literatura:
1. Bardach Janusz: Rozszczepy wargi i podniebienia, PZWL, Warszawa 1967,
2. Jastrzębowska Grażyna: Podstawy logopedii dla studentów logopedii, pedagogiki, psychologii, filologii, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole 1996,
3. Piekarczyk Barbara, Młynarska - Zduniak Elżbieta, Winiarska - Majczyno Maria: Rozszczep wargi górnej i podniebienia, PZWL, Warszawa 2003,
4. Skorek Ewa Małgorzata: Z logopedią na ty, podręczny słownik logopedyczny, „Impuls”, Kraków 2004.
paniruda