Wykład 16

Doodbytnicze i dopochwowe postacie leku

Czopki – (wg FP VI) stała postać leku przeznaczona do wprowadzenia do jam ciała w celu uzyskania działania miejscowego lub ogólnego; Substancja lecznicza może być równomiernie rozproszona, rozpuszczona lub zemulgowana w odpowiednim podłożu.

Rodzaje:

ü      doodbytnicze

ü      dopochwowe

ü      pręciki (wymóg jałowości)

Odbytnica (rectum)

ü      część jelita grubego

ü      kończy się kanałem odbytu (anus)

ü      szerokość: 3-6 cm, długość: 12-15cm

ü      bardzo dobrze ukrwiona, parzyste żyły odbytnicze środkowe i dolne (do żyły głównej à do krążenia ogólnego) oraz żyła odbytnicza górna (do żyły wrotnej)

ü      ciecz w odbytnicy ok. 1-3 ml (rozpuszczanie czopków nie trwa długo); pH 7,6-8,0, małe właściwości buforujące

ü      błona śluzowa – gładka, pozbawiona kosmków – niewielka powierzchnia wchłaniania

ü      nabłonek odbytniczy – bariera lipofilowa; śluz – bariera hydrofilowa – przenikają substancje lipofilowe, niezdysocjowane o małej masie cząsteczkowej

Zalety podawania przez odbyt leków o działaniu ogólnym

ü      ułatwione podawanie w pediatrii

ü      możliwe podanie w przypadku wymiotów, u nieprzytomnych chorych

ü      podanie leków drażniących żołądek

ü      szybkie wchłanianie

ü      brak wpływu pokarmu

ü      zmniejszenie efektu pierwszego przejścia

Leki o działaniu ogólnym

S         p/bólowe i p/gorączkowe (paracetamol, metamizol sodu, ASA, propyfenazon)

S         p/zapalne i p/reumatyczne (diklofenak sodowy, naproxen, ibuprofen, indometacyna, piroksykam)

S         uspokajające (diazepam, fenobarbital)

S         p/wymiotne (metoklopramid, ondansetron)

S         p/astmatyczne (aminofilina, teofilina, diprofilina)

S         spazmolityczne (papaweryna, drotaweryna, alkalody pokrzyku)

Działanie miejscowe

S         przeczyszczające (bisakodyl, stearynian sodu, glicerol, stężone roztwory sorbitolu, mydło )

S         p/hemoroidom (tanina, garbniki, zasadowe sole bizmutu, tlenek cynku, rezorcinol, balsam peruwiański)

S         p/bakteryjne (benzokaina, lidokaina)

S         p/zapalne (mesalazyna, sulfazalyna)

Podłoża czopkowe:

1)     lipofilowe

-        olej kakaowy (FP VI)

-        półsyntetyczne glicerydy kwasów tłuszczowych (FP VI)

-        oleje utwardzone

-        syntetyczne estry

2)     hydrofilowe

-        makrogole (glikole polioksyetylenowe)

-        masy żelatynowo-glicerolowe

ª     Czopki o działaniu dezynfekującym – podłoża hydrofilowe (lepsze działanie miejscowe)

ª     Wzmożone wydzielanie błon śluzowych – podłoża lipofilowe (bo hydrofilowe zwiększają wydzielanie śluzu)

Wymagania czopkowych podłóż:

v     stała konsystencja w temperaturze pokojowej

v     powinny topić się w temperaturze ciała lub rozpuszczać w wydzielinie odbytnicy

v     odpowiednia twardość w warunkach przechowywania (różne strefy klimatyczne)

v     możliwość formowania przez wylewanie lub wytłaczanie

v     trwałość chemiczna 2-3 lata

v     wskazane właściwości emulgujące (ważne by wprowadzić roztwór, ale i po aplikacji – łatwiej miesza się ze śluzem, lepsze wchłanianie)

v     odpowiednia lepkość w stanie stopionym

v     nie może działać drażniąco ani uczulać

v     nie mogą wywierać własnego działania farmakologicznego

Oleum Cacao – olej kakaowy, masło kakaowe, Butyrum Cacao, ang. Cacao butter

·         z nasion kakaowca – Theobroma cacao

·         mieszanina trójglicerydów: oleopalmitynian, oleostearynian, oleopalmitynostearynian

·         stała konsystencja w temperaturze pokojowej, temperatura topnienia 30-35°C

·         mała rozpiętość między temperaturą topnienia a temperaturą krzepnięcia – łatwo ulega zestaleniu

·         dobrze tolerowane przez organizm

·         podłoże do czopków, gałek, pręcików

·         odmiany polimorficzne a, b, b’, g

·         formy a, b’, g - temperatura topniea ok. 20°C

·         b - najbardziej stabilna

·         przyspieszenie zastygania masy – „zaszczepienie” masy – dodanie rozdrobnionego oleju kakaowego (b)

·         podatne na jełczenie

·         brak zjawiska kontrakcji (formy smaruje się parafiną)

·         brak właściwości emulgujących

·         niska liczba wodna

·         nie nadaje się do przemysłowej produkcji czopków

·         dodawane do otoczek tabletki, preparatów kosmetycznych, maści

Półsyntetyczne glicerydy kwasów tłuszczowych (Adeps neutralis):

·         mieszanina glicerydów nasyconych kwasów tłuszczowych: laury nowy, mirystynowe, palmitynowy

·         otrzymywanie

ü      hydroliza glicerydów oleju kokosowego lub palmowego

ü      oddzielenie kwasów o krótkich łańcuchach (drażnią błonę śluzową odbytnicy)

ü      uwodornienie wiązania nienasyconego

ü      estryfikacja z glicerolem

ü      uzyskuje się mieszaninę TriG, DiG i MonoG (G-glicerydy)

Zalety:

ª     trwalsze chemicznie

ª     nie jełczeją

ª     właściwości emulgujące

ª     możliwość doboru odpowiedniej temperatury topnienia

ª     kontrakcje (spada objętość po zastygnięciu)

ª     łatwo uwalnia substancję leczniczą

ª     łatwo krzepnie

Wady

ª     bardziej kruche i łamliwe

Nazwy handlowe

-        Adeps solidus

-        Massa Estarinum

-        Witepsol

-        Novata

-        Massupol

-        Suppocire

Adeps solidus (Witepsol):

-        oficynalny w Ph. Eur. 4th

-        mono-, di- i tri glicerydy C10-C18

-        nie tworzy odmian polimorficznych

-        podczas stapiania temperatura do 60°C

Podłoża syntetyczne:

·         syntetyczne estry np. ftalany cetylowy

·         Lasupol – ester kwasu foliowego i alkoholu cetylowego

·         stopione krzepnie szybko, łatwo oddziela się od formy (gdy ogrzane powyżej 70°C

·         kruche

·         szybka deformacja w trakcie upałów

Makrogole (PEG, polioksyetylenoglikole):

·         mieszanina produktów kondensacji tlenku etylenu z wodą

·         polimery stałe (M.cz. 4000-6000) lub ich mieszaniny z polimerami o konsystencji półstałej (M.cz. 1000-1500) czy płynnej (M.cz. 200-600)

·         wyższa temperatura topnienia niż podłoża lipofilne (54-60°C)

·         mogą być podgrzane do 100°C

·         trwałe

·         dobre rozpuszczalniki dla wielu substancji leczniczych

·         zalecane do czopków dopochwowych

·         silne właściwości higroskopijne (odciągają wodę z błon śluzowych, bolesność, utrudnianie wchłaniania substancji)

·         liczne niezgodności (aminofenazon, ASA, penicyliny, fenobarbital, balsam peruwiański, chinina, rezorcinol)

Masy żelatynowo-glicerolowe:

·         stałe żele o składzie wg FP VI

o       żelatyna                                          15 %

o       woda                                          15 %

o       glicerol 85%                            70 %

·         rozpuszczają się w jamach ciała

·         do sporządzania globulek dopochwowych i pręcików docewkowych

·         po aplikacji działają przeczyszczająco (właściwości osmotyczne glicerolu)

·         nie stosuje się do leków o działaniu ogólnym

·         niezgodności z metenaminą, kwasem salicylowym, garbnikami

·         zawierają wodę – konieczny środek konserwujący (kwas sorbowy lub jego sole

·         rozpuszczalne w wodzie (wydzielinach jam ciała)

·         wady:

o       obecność glicerolu działa odwadniająco, drażniąco na jelito grube (pobudza perystaltykę jelit, działanie osmotyczne)

o       czopki wg FP VI nie zawierają żelatyny

§         żelatyna – dobre podłoże do rozwoju bakterii, konieczny konserwant

o       niezgodności z niektórymi substancjami – tanina i inne garbniki, metenamina, wodzian chloralu, sole glinu i wapnia

Inne podłoża hydrofilowe:

·         galaretki z agarem

·         żel stearynianu sodu i glicerolu

Metody otrzymywania czopków:

1. metoda wylewania – najlepsza gdy formy stanowią jednocześnie opakowania
2. metoda wytłaczania – dla podłóż lipofilowych
    

ª     standaryzacja form dla określonego podłoża

ª     współczynnik wyparcia

Współczynnik wyparcia:

Ilość podłoża w gramach odpowiadającego objętością 1g danej substancji leczniczej.

M = F – (fxs)

M – potrzebna całkowita ilość podłoża

F – pojemność formy w gramach dla wszystkich czopków

f – współczynnik wyparcia

...