MOTORYCZNOŚĆ LUDZKA JAKO PRZEDMIOT TEORETYCZNEGO POZNANIA
„Ręka uczyła się od głowy, a głowa od ręki” – K. Meinel 1.Pierwsze refleksje i rozwój badań nad motorycznością człowieka.
GALEN (ok.130-ok.200 r.)-lekarz rzymski. Omówił szczegóły budowy kośćca, opisał budowę mózgu, rdzenia oraz nerwów. Eksperymentalnie wykazał, że skurcz mięśni powstaje dzięki biegnącym wzdłuż nerwów bodźcom ruchowym.
Leonardo da Vinci (1452-1519)- malarz, anatom, architekt, geolog. Jego zainteresowanie anatomią ciała człowieka wiązało się ze studiami do malarstwa. Anatomię zgłębiał przeprowadzając zakazane wówczas sekcje ludzkich zwłok. Jako pierwszy próbował rozstrzygnąć kwestię podporządkowania się ludzkiego ciała prawom mechaniki.
Szkice budowy kośćca człowieka.
Szkice budowy ludzkiego płodu w łonie matki.
Giovanni Alfonso Borelli (1608-1679)- włoski przyrodnik, matematyk, lekarz. Prowadził badania nad klasyfikacją ruchów lokomocyjnych zwierząt i człowieka oraz nad położeniem środka ciężkości ciała.
Już w połowie XIX w. pojawiły się pierwsze badania z zakresu cyklografii i chronofotografii, które były następnie udoskonalane wprowadzeniem naukowej dokumentacji filmowej.
· Na początku XX wieku H. Bayer stworzył, a D. Schmith rozwinął „teorię łańcuchów kinetycznych”
· -nieco później, w badaniach dotyczących ruchu zauważono istotną rolę procesów świadomości. W problematykę motoryczności została włączona psychologia, która badała procesy świadomości, przeżyć i wrażeń towarzyszących procesom ruchowym.
· Nie tylko psychologia dostarczała ważnych informacji dla badających temat motoryczności ludzkiej. Również patologia, ortopedia i psychiatria dostarczały badaczom cennych spostrzeżeń z zakresu funkcjonalnej diagnostyki ruchu, dzięki badaniu stanów chorobowych i ich przyczyn. Bardzo ważnym elementem dla zrozumienia zagadnienia koordynacji ruchowej stała się teoria odruchów warunkowych Pawłowa, która umożliwiała traktowanie zjawisk psychicznych jako odzwierciedlenia w mózgu człowieka jego stosunków ze środowiskiem i ułatwiła rozpatrywanie organizmu w funkcjonalnej łączności z otaczającym go światem ludzi i rzeczy.
Iwan Pawłow (1849-1936)
Jeden z psów Pawłowa, będący eksponatem w Muzeum Pawłowa.
Robert S. Woodworth pod koniec XIX wieku prowadził jedne z pierwszych systematycznych badań nad zrozumieniem podstaw przejawiania się umiejętności ruchowych, podczas których poszukiwał podstawowych zasad szybkich ruchów ramienia i ręki. Wiele z wówczas postawionych przez niego kwestii jest dyskutowanych przez badaczy do dzisiaj.
Edward Lee Thorndike (1874-1949) koncentrował się na procesach leżących u podstaw zjawiska uczenia się i innych zachowań. Określił istotę zależności między nagrodą a tendencją do powtarzania ćwiczenia. Był również pionierem badań nad zróżnicowaniem wyników u osób ćwiczących.
We wczesnych badaniach nad kontrolą zachowań ruchowych przez układ nerwowy badano jedynie bardzo proste ruchy, jak również elementy relacji między nerwami a mięśniami; niestety prowadziło to do wielu uproszczeń w rozumieniu istoty ruchu.
Nikolai A. Bernstein (1897-1966) w latach 30. i 40. XX wieku doprowadził do integracji wyobrażeń ruchowych z danymi neurofizjologicznymi, neuropsychologicznymi i biomechanicznymi w badaniach nad ruchami lokomocyjnymi.
Obecnie teorie Bernsteina są testowane przy udziale robotów.
· Prace nad poznaniem natury ruchu prowadzono już w odległej przeszłości. W ostatnich latach intensywnie rozwija się badania, których celem jest nie tylko stworzenie całościowej konstrukcji teoretycznej motoryczności człowieka, ale i na użytek różnych dziedzin praktycznych . Lekarz wskazują na higieniczne i profilaktyczne znaczenie ćwiczeń ruchowych z punktu widzenia prawidłowej anatomii, fizjologii i ogólnie, zdrowia człowieka. Motoryczność interesuje bezpośrednio także: racjonalizatorów, fizjologów i psychologów pracy, cybernetyków, konstruktorów maszyn, aktorów i reżyserów widowisk teatralnych, wojskowych, gerontologów, konstruktorów statków kosmicznych i wielu innych.
2.Kierunki badań nad motorycznością ze szczególnym uwzględnieniem poszukiwań prowadzonych na potrzeby wychowania fizycznego.
„ Motoryczność spełnia szczególną rolę w obszarze kultury fizycznej. Jest bowiem dla specjalistów kultury fizycznej nie tylko jedną z podstawowych funkcji żywego organizmu i elementem jego osobowości , swoistym przedmiotem badania, ale przede wszystkim terenem ich działania.” J. Raczek
· Przedmiotem analizy stały się różnorodne uwarunkowania, kryteria oceny, rozwój motoryczności w ontogenezie oraz procesy nauczania nowych umiejętności ruchowych i kształcenia motorycznego. Stosowanie ćwiczeń fizycznych, stanowiących najistotniejszą część środków w systematycznie i metodycznie uporządkowanym wychowaniu fizycznym, przyczyniło się nie tylko do doskonalenia zdrowia i ludzkich możliwości ruchowych, ale również do wyraźnego pogłębienia i rozszerzenia wiedzy o motoryczności. W ten też sposób punkt ciężkości z badań prowadzonych w statyce, czy wręcz na ludzkich zwłokach, przesunął się stopniowo w kierunku poznawania budowy i czynności ustrojów żywych w warunkach naturalnych lub najbardziej zbliżonych do naturalnych.
Rozwój badań nad sprawnością fizyczną i motorycznością człowieka.
· XVI/XVII wiek- kształtowanie się poglądów dotyczących sprawności fizycznej, skonstruowanie przez francuskich przyrodników pierwszego dynamometru do mierzenia siły człowieka. 1854 rok- powstanie w USA pierwszego Zakładu Higieny i Wychowania Fizycznego w Amherst College
· 1861 rok- doktor E. Hitchcock z Harvard Medical School prowadzi badania antropometryczne, w których uwzględnia pomiary siły mięśni( m.in. próba podciągania na drążku). Pomiary te były prowadzone przez ponad 20 lat i wydatnie przyczyniły się do rozwoju metodyki badań sprawności fizycznej.
· 1873 rok- D. Sargent, który uznał siłę mięśni za podstawowe kryterium sprawności fizycznej i proporcji ciała ludzkiego, stworzył „międzyuczelniany test siły” lata 80. XIX wieku- E. Hartwell i J. Hopkins prowadzą badania nad oceną umiejętności gimnastycznych
· 1890 rok- dr L. Gulick tworzy pierwszy globalny test sprawności, obejmujący rzut, szybkość biegu, i długość skoku- tzw. Penthantlon Test, który był tworzony na potrzeby rozwijającej się w USA ligi sportowej YMCA.
· XIX/XX wiek-ukazuje się wiele książek , w których relacjonowane są pierwsze wyniki badań naukowych na polu wychowania fizycznego. Przedmiotem zainteresowań są możliwości fizyczne osobnika w zależności od poziomu jego sprawności krążeniowo oddechowej.
· 1917 rok, Conneticut Wesleyan College- Schneider tworzy pierwszy test wydolności tlenowej, który jest później wykorzystywany podczas I wojny światowej do oceny sprawności lotników.
· 1925 rok- konstruowane są pierwsze testy sprawności fizycznej na podstawie pewnej refleksji pedagogicznej i z wykorzystaniem zasad statystyki matematycznej. W USA badania sprawności fizycznej i motorycznej prowadzone są przeprowadzane w szkołach publicznych, college’ach i na uniwersytetach. Szczególną popularnością cieszą się testy D. Brace’a i C. H. McCloya.
· 1953 rok- USA wstrząsa publikacja wyników testu tzw. minimalnej sprawności Krausa- Webera, która ukazuje, jak bardzo młodzież amerykańska odstaje od europejskiej.
· 1956 rok- prezydent Eisenhower zwołuje w Białym Domu konferencję poświęconą problemowi rozwoju sprawności fizycznej i jej rozwojowi.
· Lata 70 – głosy krytyki na temat propagowanych metod oceny sprawności fizycznej.
· 1980 rok- AAHPERD przedstawia nowy test oparty na nowej koncepcji teoretycznej- tzw. Health-Related Fitness, zaprojektowany tak, aby poszczególne komponenty sprawności fizycznej były związane z poziomem zdrowia. Koncepcja ta była później wielokrotnie dyskutowana i rozwijana. Znalazła ona trwałe miejsce w koncepcjach programowych upowszechniania aktywności fizycznej.
· 1996 rok- Kemper i Mechelen relacjonują stan badań i ogólne założenia testów sprawności fizycznej, przyznają również, że Europa dopiero 20 lat później przyjęła podstawy teoretyczne, powstałe wcześniej w USA.
Równolegle do systematycznych prac nad kryteriami oceny sprawności fizycznej trwały próby stworzenia klasyfikacji ruchów-
-spowodowane było to przede wszystkim szybkim rozwojem metodyki wychowania fizycznego.
Już na początku XX wieku zrodziła się teoria skutecznego uczenia się i nauczania czynności motorycznych oraz metod doskonalenia motoryczności. Początkowo zadowalające rezultaty dały próby eksperymentowania na gruncie samej metodyki oraz przenoszenia na teren wychowania fizycznego zasadniczych doświadczeń dydaktyki ogólnej. Późniejszy szybki rozwój wielu nauk, a szczególnie wsparcie ze strony fizjologii, psychologii, neurofizjologii i biomechaniki, pozwoliło na wyjaśnienie coraz bardziej złożonych procesów zachodzących między sensorycznym odbiorem informacji i motoryczną reakcją.
„ Motor Learning”
Termin ten określa teorię motorycznego uczenia się, nabywania nowych umiejętności ruchowych oraz badania nastawione na lepsze zrozumienie nerwowych, fizycznych i behawioralnych aspektów czynności. Do rozwoju tej nowej dyscypliny przyczyniła się II wojna światowa, podczas której zaangażowano psychologów do tworzenia programów szkolenia pilotów.
Metoda „Motor learning” jako proces poprawy zdolności motorycznych .
Wielodyscyplinarność jest obecnie charakterystyczna dla badań nad sprawnością fizyczną i motorycznością w wychowaniu fizycznym i sporcie.
· Motoryczność rozpatruje się w świetle uwarunkowań społeczno-historycznego rozwoju społeczeństwa.
· Przedmiotem zainteresowania bywa ustalenie cech i właściwości ruchu oraz ich ujęcie i opisanie dzięki wykorzystaniu zapisów taśmy filmowej i magnetofonowej.
· Analizuje się również różnorodne procesy morfologiczne uwarunkowania oraz biochemiczno-fizjologiczne procesy zachodzące w całym układzie nerwowo-mięśniowym.
· Prowadzi się obserwacje nad psychiczną częścią ruchu m.in.:
->wyobrażeniami ruchowymi ->postrzeganiem i odczuwaniem ruchu ->pamięcią ruchową
W ostatnich latach szczególne znaczenie zyskały badania biomechaniczne, mające na celu określenie względnych wartości mechanicznych, ocenianych na tle biologicznych właściwości ustroju.
· W analizie techniki ruchu bywają stosowane: ->biocybernetyka ->elementy automatyki ->elementy sterowania
· W badaniach zjawisk koordynacji nerwowo-mięśniowej odpowiednie miejsce powinna zająć neurologia, a w analizie funkcji receptorów podkreśla się rolę biofizyki i bioniki.
Twórczy wkład do światowej myśli teoretycznej w zakresie badań nad sprawnością fizyczną i motorycznością człowieka w wychowaniu fizycznym i sporcie wnosili także Polacy. Wśród różnorodnych opracowań z dużym uznaniem spotkały się badania nad tworzeniem kryteriów oceny sprawności fizycznej dzieci i młodzieży szkolnej:
· „Miernik sprawności fizycznej”- wybitnego polskiego antropologa J. Mydlarskiego (1934)
Kontynuację tych działań poprzez tworzenie nowych metod oceny prowadzili w latach powojennych kolejno:
->R. Trześniowski (1963)
->H. Gniewkowska (1965)
->Z. Kuraś (1969)
->L. Denisiuk i H. Milcerowa(1969)
->S. Pilicz (1971)
->L. Denisiuk (1975)
->Z. Chromiński (1981)
->K. Zuchora (1982) Były to prace pionierskie, bardzo czasochłonne i przygotowane często w sposób, na danym etapie wiedzy, wyjątkowo dojrzały. Przyczyniły się też one w istotnej mierze do doskonalenia konstrukcji teoretycznej i metodycznej badań prowadzonych nad motorycznością człowieka również w innych aspektach.
Przez wiele lat pracowano też w Polsce nad problematyką tzw. uzdolnień ruchowych.
· Poszukiwania te były kontynuacją rozpoczętych jeszcze w końcu lat 30. wnikliwych studiów J. Pietera (1937) oraz późniejszych badaniach Z. Gilewicza (1950) nad znaczeniem korekcji sensorycznej w koordynowaniu przebiegów ruchowych, wrażeniami propioceptywnymi, mechanizmami orientacji przestrzennej i pamięcią mięśniową.
· Systematycznie powstawały modyfikacje znanych w świecie testów uzdolnień. Badano różnorodne uwarunkowania oraz weryfikowano przydatność funkcjonalnych uzdolnień ruchowych, jako kryterium przewidywania postępów w różnych działaniach ruchowych(Pieter,Ryba,Barański,Janowski,Ryguła).
· Wątpliwości budzi jednak już dzisiaj ogólna koncepcja teoretyczna i tym samym obiektywność dokonywanej diagnozy tych aspektów i zjawisk motorycznych oraz możliwości programowania na tej podstawie kierunków kształcenia i wychowania.
Przedmiotem badania polskich badaczy stawały się problemy możliwości wpływania poprzez trening na różne właściwości motoryczne.
· Na szczególne wyróżnienie zasługują tu wielostronne badania zainicjowane jeszcze na początku lat 50. przez zespół pracowników INKF pod kierunkiem L. Denisiuka (1968), badania realizowane przez: ->H. Milcerową (1959) ->E. Wachowskiego (1977)późniejsze prace nad znaczeniem różnych metod treningu ->J. Raczka (1981) ->Z. Ważnego (1977, 1981) ->H. Sozańskiego (1985) Wyniki tych opracowań miały dużą wartość dla optymalizacji sterowanej aktywności ruchowej człowieka oraz przyczyniały się do racjonalizacji praktyki szkolnego wychowania fizycznego czy sportu.
Ważną problematykę uczenia się i nauczania czynności motorycznych rozwijał na AWF we Wrocławiu B. Czabański (1980,1986).
· Był to ten nurt badań, który w ostatnich latach szybko zyskuje na popularności, a prace z tego zakresu prowadzi się w wielu ośrodkach naukowych całego świata. Związek z tymi poszukiwaniami miały też wcześniejsze prace nad rolą werbalizacji, prowadzone przez A. Wohla (1965), czy nad znaczeniem świadomości w procesie nauczania czynności motorycznych, podejmowane przez W. Nawrocką (1972). W ostatnich latach szczególny wkład w rozumienie istoty uczenia się i nauczania wniosły liczne publikacje Z. Czajkowskiego z lat 1991,1993,1994,1995,1997.
Bogaty był też obszar badań nad różnorodnymi ontogenetycznymi, dymorficznymi, czy wynikającymi z lateralizacji ruchów człowieka ...
lazew20