Maria Przetacznik-Gierowska Ziemowit Włodarski
PSYCHOLOGIA WYCHOWAWCZA
Wydanie szóste rozszerzone i zmienione.
Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa 1994.
Okładkę i strony tytułowe projektował Roman KirylenkoRedaktor Danuta SulewskdRedaktor techniczny Stanisława Rzepkowska.
Tytuł dotowany przez Ministra Edukacji Narodowej.
list.
Uopyright@by Wydawnictwo Naukowe PWN Sp.z o o.
Warszawa 1994.
ISBN 83-01-11331-6.
Część druga.
Psychologia wychowania
Rozdział 23.
RÓŻNE KONCEPCJE WYCHOWANIA.
Wprowadzenie Wychowanie w systemie nauk pedagogicznych Wielość koncepcji i definicji-Wychowanie a nauczanie i kształcenie-Pojęcie wychowania Wychowanie jako przedmiot analizy psychologicznej Działalność wychowawcza-Proces wychowania-Środowisko wychowawcze-Zmienność celów w różnych okresach życia Wychowanie a kształtowanie osobowości Zakres i granice oddziaływań-Wychowanie jako jeden z wyznaczników rozwoju osobowości e Zależność od różnic indywidualnych-Rola wychowania w rozwoju osobowości Twórcze aspekty wychowania Wychowanie konstruktywne a wychowanie masowe-Stymulowanie aktywności twórczej e Ukierunkowanie działania na kreatywne zadania osobiste i społeczne e Wychowanie przez sztukę Podsumowanie Pytania sprawdzające Zadania.
Wprowadzenie.
Termin, wychowanie"jest używany zarówno w języku naukowym, jak i w języku potocznym.
Potoczne pojęcie wychowania ma wiele znaczeń subiektywnych, zależnych od tego, kto posługuje się tym słowem i w jakiej sytuacji je stosuje.
Wychowanie jest ponadto przedmiotem badań i rozważań w naukach humanistycznych, przede wszystkim w pedagogice, lecz także w historii, psychologii, socjologii, filozofii i in.
Zaznacza się to często w nazwie subdyscyplmy, mieszczącej się w obrębie dyscypliny podstawowej-np.historia wychowania, psychologia wychowawcza, socjologia wychowania lecz związanej także z systemem nauk pedagogicznych.
W tym rozdziale, rozpoczynającym drugą część podręcznika, poświęconą psychologicznej problematyce wychowania, zestawimy niektóre współczesne S.
Skorupka tSlowmk frazeologiczny żęzyka polskiego t.
U 1968, s.639-640)wyróżnił 17 różnych kontekstów słowa, wychowanie"i 5 kontekstów czasownika, wychowywać': 1)jak(np.starannie, surowo), 2)kogo-na czym(np.na wzorach klasycznych), 3)kogo-w czym(np.w poszanowaniu dla starszych), 4)kogo na kogo(np.na dobrego obywatela), 5)na ludzi(w sensie ogólnym: , pokierować właściwie czyimś wychowaniem').
koncepcje pedagogiczne i psychologiczne.
Ukażemy ponadto wybrane aspekty procesów i zjawisk wychowawczych, które są-czy też mogą stać się w przyszłości-przedmiotem dociekań psychologów.
Wychowanie w systemie nauk pedagogicznych.
Wychowanie a nauczanie i kształcenie.
Wychowanie stanowi jedno z podstawowych pojęć w naukach pedagogicznych.
Pojęcia o analogicznym, choć nie takim samym zakresie, to nauczanie Bwwwwe czy kształcenie, jakkolwiek temu ostatniemu nadaje się czasami znaczenie ć?g?
'Ę'szersze, podobne do tego, w jakim występuje ono w potocznych kontekstach: kształcenie umysłu i serca, ciała i ducha itp.
Kształcenie występuje wówczas jako pojęcie nadrzędne w stosunku do wychowania i nauczania.
Również wychowanie spełnia w niektórych koncepcjach pedagogicznych podobną nadrzędną rolę.
Ma ono wówczas znaczenie szersze, obejmujące, całokształt oddziaływania"wychowawców i środowiska wychowawczego na jednostkę lub grupę(por.np.
Wołoszyn, l 962), w odróżnieniu od jego węższego znaczenia, które dotyczy przede wszystkim oddziaływania na osobowość człowieka(por.np.
Muszyński, 19851.
Pojęcie wychowania w pedagogice.
Różnorodność koncepcji wychowania w pedagogice nie sprowadza się do szerokości zakresu tego pojęcia: ważniejsze wydają się jakościowe składniki teorii wychowania, wyznaczające charakterystyczne cechy przypisywane wychowaniu.
Nie wchodząc w szczegóły ani w historyczne uwarunkowania i oceny tych teorii zwrócimy uwagę jedynie na pewne-niekiedy alternatywne sposoby rozumienia wychowania w pedagogice, zwłaszcza na te, które są istotne dla psychologii wychowawczej.
Wychowanie jako oddziaływanie na rozwój dzieci i młodzieży przeciwstawia się wychowaniu permanentnemu v, ustawicznemu, jakie zachodzi w ciągu całego życia człowieka.
Wychowanie naturalne poprzez udział jednostki w różnych formach życia społecznego w jej naturalnym środowisku, np.w rodzinie lub grupie rówieśniczej, przeciwstawia się wychowaniu instytucjonalnemu, np.w przedszkolu, szkole czy w rozmaitych placówkach opiekuńczych, które w zależności od swoich zadań urzeczywistniają określone programy wychowawcze.
Te dwa rodzaje wychowania często wzajemnie się uzupełniają.
Dołącza się do nich tzw.wychowanie masowe za pomocą środków masowego przekazu, takich jak radio, prasa czy telewizja, dostarczających nie tylko informacji, lecz i wzorców postępowania.
Wychowaniu teleologicznemu, realizującemu w praktyce z góry założone i wytyczone cele ideologiczne(np.kształtowanie określonego poglądu na świat służące tworzeniu i/lub umacnianiu ustroju społeczno-politycznego), można przeciwstawić wychowanie aksjologiczne, wywodzące się z systemu wartości i oparte na analizie współczesnych systemów filozoficznych.
Analizę krytyczną koncepcji wychowania socjalistycznego i próby stworzenia pedagogiki działającej na zasadzie odmiennego niż dotąd paradygmatu można znaleźć min.w pracy zbiorowej pod redakcją 2.
Kwiecińskiego i 1.
Witkowskiego Ku pedagogii pogrmiczd(1990).
Wychowanie instrumentalne, polegające na, urabianiu"wychowanka, który staje się wówczas przedmiotem manipulacji pedagogicznych, pozostaje w sprzeczności z wychowaniem podmiotowym, opartym na stymulowaniu własnej aktywności jednostki, w sposób pośredni wyzwalający zachowania i działania twórcze.
Te alternatywy można by mnożyć, nie zamierzamy jednak ukazać całokształtu problemów nurtujących współczesną pedagogikę, lecz raczej pragniemy przedstawić niektóre typowe dla niej kontrowersje.
Psychologia wychowania może przyczynić się zarówno do ich głębszej analizy, jak i do ich rozwiązania.
Wychowanie jako przedmiot analizy psychologicznej.
Psychologia wychowawcza korzysta z dorobku nauk pedagogicznych i dyscyplin z nimi powiązanych.
Wiedza o wychowaniu uzyskana w wyniku badań prowadzonych przez pedagogów, socjologów i historyków wychowania dostarcza psychologom zbioru faktów i uogólnień dotyczących różnorodnych składników rzeczywistości wychowawczej.
Psychologia wychowawcza ze swoistymijej funkcjami w systemie nauk psychologicznych bada jednak wychowanie oraz nauczanie w odmienny sposób, realizuje odrębne zadania teoretyczne i badawcze, na co zwrócono uwagę we wstępnej części podręcznika.
Działalność wychowawcza.
Psychologiczna analiza wychowania dotyczy wielu jego aspektów.
Dla psychologa zajmującego się wychowaniem od strony teoretycznej podstawowym zadaniem jest analiza struktury i funkcji wychowania w odniesieniu do całokształtu aktywności człowieka i kolejnych faz jego rozwoju psychicznego w ciągu całego życia, a nie tylko w stadium dzieciństwa i młodości.
Wychowanie samo w sobie stanowi specyficzną dziedzinę czy sferę aktywności jednostki.
Działalność tę podejmuje się albo samorzutnie, bez specjalnego przygotowania w pewnym okresie życia(np.rodzice wobec dzieci, przełożony wobec pracowników), albo też uprawia się ją zawodowo po zdobyciu odpowiedniego wykształcenia(np.nauczyciel wobec uczniów, wychowawca wobec podopiecznych, pensjonariuszy, dzieci czy młodocianych w placówce opiekuńczej, leczniczej lub penitencjarnej).
Proces wychowania.
Przedmiotem analizy psychologicznej jest również proces wychowania, jego cele, warunki i przebieg, efekty i wyniki, mechanizmy i prawidłowości.
Tradycje polskiej psychologii wychowawczej, traktowanej jako odrębna dyscyplina psychologiczna, nie zaś jako, psychologia dla nauczycieli"świadczą o nadawaniu szczególnego znaczenia procesualnym aspektom wychowania, a zwłaszcza jego celom i mechanizmom(Baley, 1938, 1959: Gurycka, l 979).
oraz w Biuletynie Oddziału Poznańskiego Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego.
Problemy Rozwoju Edukacji", wydawanym od 1990 r.(zwłaszcza w zamieszczonych tam materiałach z sympozjum: Filozofować w kontekście edukacji).
Por.także: Konarzewski, 1988: Gnitecki, 1991: Rutkowiak(red), 1992.
Środowisko wychowawcze.
W psychologii wychowania nie pomija się również analizy środowiska śwuowew wychowawczego, a ściślej mówiąc-charakterystyki specyficznych cech 898898688 jyzjąątryeh ąrodowisk które oddziałują wychowawczo na jelnos(tę 84@6 przedszkola, szkoły, grupy rówieśniczej, zakładu pracy itp.
Nie brak jednak w polskiej psychologii wychowawczej koncepcji łączących kilka aspektów wychowania, np.aspekt czynnościowy, procesualny i środowiskowy.
Podkreśla się wówczas, że wychowawca współdziałając z wychowankiem w określonym środowisku zmierza do doskonalenia(czy też optymalizacji)aktywności jednostki oraz do zmian osobowości stanowiącej podmiotowy warunek jej działania(por.
Gerstmann, l 982).
Uwydatnia się też rolę doświadczenia indywidualnego w procesie wychowania(Włodarski, 1983: Gołąb, l 985).
Do rozmaitych składników tych koncepcji będziemy nawiązywać w następnych rozdziałach.
Zakres I gTUllCC oddziaływań.
Wychowanie.
pa twej teoretyczne i empiryczne dotyczące czynników oraz mechanizmów rozwoju.
*898888+98 ąęjhęwęgei sądzimy bowiem, że oddziaływania wychowawcze można óaŻaĆ.
ąwaa: zwówno za jedne z ważnych wyznaczników kształtowania osobowości, jak i.
TOZWO)li.
Wychowanie a kształtowanie osobowości.
Zakres i granice oddziaływań.
Wychowanie jako jeden z wyznaczników rozwoju osobowości.
Nasuwa się przede wszystkim pytanie o zakres i granice oddziaływań wychowawczych na osobowość.
Odpowiedź na to niezmiernie trudne pytanie zależy m in.od tego, jaką spośród wielu psychologicznych teorii osobowości uznamy za najbardziej użyteczną dla dyskutowania tych kwestii ze względu na zadania psychologii wychowawczej oraz w ramach tej dyscypliny.
Nie do nas bowiem należy formułowanie ogólnych twierdzeń odnoszących się do istoty osobowości, jej struktury, etapów i prawidłowości jej rozwoju, zaburzeń i odchyleń w przebiegu tego procesu itp.
Wiedzy na ten temat dostarcza psychologia osobowości, a częściowo także psychologia rozwojowa, kliniczna i społeczna.
Szczególnie istotne dla psychologii wychowania są ustalenia.
za istotny składnik zewnętrznych-a w późniejszych okresach rozwoju jednostki również wewnętrznych-mechanizmów stymulujących i ukierunkowujących jej rozwój(por.rozdz.
25).
FRównie ważne jest uwzględnianie przez psychologię wychowawczą różnic indywidualnych w rozwoju osobowości.
Wynikają one zarówno z odrębnego.
Psychologia osobowości stanowi bardzo rozbudowaną, a jednocześnie zróżnicowaną jej dziedzinę.
Istnieje wiele teorii osobowości, a ich klasyfikacji dokonuje się według rozmaitych kryteriów bądź to związanych z kierunkami psychologii(np.behawiorystyczne, psychoanalityczne czy poznawcze teorie osobowości), bądź też biorąc pod uwagę charakterystyczną dla tych teorii aparaturę pojęciową(np.teorie typów, cech, nawyków, struktur, ról).
Informacje o teoriach osobowości znajdzie czytelnik w podręcznikach psychologii ogólnej(por.
: Tomaszewski, red.
1975, wyd.
61982: Szewczuk, 1990)i w książkach, których celem jest wprowadzenie do psychologii(v.
Hilgard, 1968: Włodarski, Matczak, l 987), a także w specjalnych opracowaniach przeglądowych(np.
Hall, Lindzey, l 99 O).
W Polsce powstało też wiele oryginalnych teorii i koncepcji osobowości, jej mechanizmów i kształtowania się, których autorami są K.
Obuchowski(1972, 1989, l 993), J.
Reykowski(1970, 1975, l 979).
W.
Łukaszewski(19743, S.
Gerstmann(1970, 19821, M.
Tyszkowa(1990.
M.
Porębska(19823.
dla każdego człowieka podłoża genetycznego jego aktywności psychicznej, jak też ze specyficznych własności środowiska i kultury, w których żyje.
Osobowość jest zarazem indywidualnością, w znaczeniu tożsamości osobowej każdej jednostki, którą musi respektować psycholog zajmujący się wychowaniem czy to od strony teoretycznej, czy praktycznej.
Wiąże się to bezpośrednio z postawionym na wstępie problemem zakresu i granic oddziaływań wychowawczych-włączając w to typowe zabiegi psychologiczne: reedukacyjneczy terapeutyczne.
Charakter tych zabiegów nie może, a w każdym razie nie powinien, zależeć tylko od modeli osobowości w sensie jakiegoś założonego z góry idealnego wzoru postępowania, do jakiego stopniowo powinien coraz bardziej przybliżać się wychowąnek.
Wzory i modele mogą być bardzo przydatne w działalności wychowawczej, ale jedynie wówczas, gdy konfrontuje się je z rozwojowymi i indywidualnymi cechami podmiotu, z tym, do czego osoba wychowywana sama zmierza, z jej własnymi pianiami życiowymi i możliwościami ich realizacji.
Rola wychowania W TOZWOIU o obowości.
Wychowawcza, a w razie potrzeby i kliniczna interwencja pedagoga i psychologa to wspieranie rozwoju osobowości, pomoc jednostce-w zależności od jej wieku i sytuacji życiowej-przy kształtowaniu się własnych planów, ustalaniu hierarchii wartości i celów, podsuwanie jej, a niekiedy i organizowanie dla niej, takich sfer działania, w jakich znajdowałaby pole do rozwijania własnych dążeń.
Jeżeli ujmiemy rozwój psychiczny w ciągu całego życia jak to proponuje Maria Tyszkowa(l 988 a)-jako proces strukturacji i restrukturacji doświadczenia człowieka, to umiejętne włączenie do tego procesu kategorii doświadczeń wychowawczych może stać się wychowaniem rozwijającym osobowość jednostki, nie naruszającym jej podmiotowości i indywidualności.
W aspekcie ogólnym i teoretycznym omawianą dyscyplinę interesują także następujące problemy: jakie są skutki oddziaływań wychowawczych dla kształtowania się osobowości człowieka w różnych stadiach jego rozwoju, a'zwłaszcza w okresach największej podatności na wpływy wychowawcze, tj.w dzieciństwie i młodości: w jakiej mierze i w jaki sposób przekształcają się pod wpływem wychowania określone składniki osobowości jednostki, np.jej potrzeby i dążenia, motywy działania, wartości i cele życiowe, postawy czy obraz samej siebie.
Bardziej szczegółowej analizy tych problemów dokonamy w rozdziale 27 Wychowanie a osobowość".
Twórcze aspekty wychowania.
Skoro w procesie wychowania nie tylko uwzględnia się, ale i w jakiś sposób, pielęgnuje", tj.otacza specjalną opieką i troską, podmiotowość wychowanka, jego indywidualne cechy, dążenia i aspiracje, to wychowanie takie z natury rzeczy ma charakter konstruktywny i twórczy.
Trudno wyobrazić.
Zależność od różnic indywidualnych.
Wychowanie konstruktywne a wychowanie Dl 3 SOWC.
sobie, aby wychowawca oddziaływał na każdego wychowanka zawsze w ten sam sposób, stosował wyłącznie rutynowe metody i środki, postępując według nawykowego szablonu czy schematu działania, o którego skuteczności jest przekonany.
Nie należy, oczywiście, odrzucać wszelkich wypróbowanych sposobów oddziaływań wychowawczych, lecz trzeba umieć je modyfikować i dostosowywać zaruwno do indywidualnych właściwości i możliwości wychowanka, jak i do specyficznych, kulturowo uwarunkowanych, cech środowiska.
Zagadnienie wychowania konstruktywnego, a więc twórczego, przedstawił WJ.
Wali(1960, 1986)w szerokim kontekście systemów oświatowych i wychowawczych, typowych dla różnych krąów europejskich w dziesięcioleciach powojennych.
Skrytykował on m in., ślepe nauczanie masowe", które unifikując programy, metody i wymagania niewiele odbiega od modelówszkoły dziewiętnastowiecznej, stwarza nadmiar napięć psychicznych i nie zaspokaja potrzeby swobodnej ekspresji emocjonalnej.
Na podstawie analizy raportów UNESCO(the United Nation Educational, Scientific and CulturalOrganization)autor przytoczył wiele przykładów istniejącego stanu rzeczy jak również konstruktywnych propozycji zmian edukacyjnych, tak w wychowawczym środowisku naturalnym, jak i w instytucjach powołanych do kształcenia dzieci i młodzieży.
Wydaje się, że i polskiemu systemowi oświatowemu można by postawić wiele podobnych zarzutów, a także rozważyć, w jaki sposób można uczynić proces kształcenia i wychowania bardziej twórczym.
Powrócimy jeszcze do tych zagadnień w innych rozdziałach, zwłaszcza w 33 i 35.
W tym miejscu ograniczymy się do kilku refleksji ogólnych.
Wydaje się że w procesie wychowania istnieje ścisły związek nie tylko między jego konstruktywnym i twórczym charakterem a zdrowiem psychicznym wychowanków, jak to podkreślił Wali, lecz także(co tkwi zresztą w ukrytych założeniach jego koncepcji)między naturalnymi, twórczymi dyspozycjami wychowywanego podmiotu a sposobami, w jakie się te dyspozycje w toku działalności wychowawczej rozwija lub tłumi i niszczy.
Stymulowanie aktywności rw*rczcj.
Istnieje wiele definicji aktywności twórczej: rozważa się ją od strony czy to procesu twórczego, czy to jego wyniku w postaci wytworu, dzieła: analizuje się również właściwości osób, które te dzieła tworzą, oraz warunki, w jakich one powstają(Suzałecki, l 969).
Zachowania twórcze można ujmować jednak jeszcze szerzej i wiązać je z rozwojem własnej aktywności dziecka, które począwszy od najwcześniejszego wieku czynnie eksploruje otoczenie, nowy i nie znany mu świat.
Tak więc nabywanie doświadczenia indywidualnego dokonuje się u dziecka przede wszystkim przez odkrywanie(Przełącznik-Gierowska, l 986).
W procesie wychowania małego dziecka osoby dorosłe rodzice czy opiekunowie-pośredniczą między podmiotem poznającym, a zarazem tworzącym swój własny świat a zawartością tego świata.
Od jakości tego opiekuńczo-wychowawczego pośrednictwa, od tego, czy i w jakim stopniu udostępnia się dziecku przedmiotowe i społeczne jego elementy, pobudza jego zainteresowania i zaciekawienia, zależy w znacznej mierze rozwój skłonności.
twórczych jednostki, zasięg i poziom jej kreatywnych działań w dalszych okresach życia.
Działania te dotyczą rozmaitych sfer, których zakres rozszerza się wraz z wiekiem dzieci i młodzieży, w okresie kształcenia, a potem koncentruje się na działalności zawodowej, która staje się głównym terenem aktywności człowieka przez większą część stadiów jego dorosłości.
Czy i jak dalece cecha kreatywności rozwija się lub maleje w ciągu życia ludzkiego, zależy oczywiście od rozmaitych czynników wewnętrznych i zewnętrznych.
Wychowanie odgrywa wśród nich niepoślednią rolę.
Im lepiej wychowawca potrafi pobudzać własną inicjatywę wychowanków zarówno przy rozwiązywaniu problemów w toku nauczania, jak i w innych dziedzinach działalności, im łatwiej zdobyć mu się na postawę nieingerowania w realizację nawet nieco ryzykownych pomysłów uczniów(byle nie zagrażały one bezpieczeństwu grupy czy nie naruszały podstawowych wartości społecznych), akceptować to, co wyjątkowe i oryginalne-tym bardziej sprzyjającą atmosferę dla poczynań twórczych będzie potencjalnie zawierała jego działalność wychowawcza.
Przy analizie twórczych aspektów wychowania nie można pominąć promowania sztuki jako domeny szczególnie istotnej dla stymulowania aktywności twórczej człowieka.
Nie każdy ma artystyczne zdolności wykonawcze, jakkolwiek budzą się one niekiedy niespodziewanie u człowieka już w pełni dojrzałego, a nawet w okresie późnej dorosłości, np.po przejściu na emeryturę.
Niemal każde dziecko ma jednak spontaniczne skłonności twórcze, które przejawiają się najczęściej w jego malowankach i rysunkach, we własnych układach tanecznych, zaśpiewankach czy rymowankach, a także w zabawach tematycznych, przybierających często dramatyczny charakter i wręcz teatralną inscenizację.
Te skłonności ujawniają się najsilniej w wieku przedszkolnym tłumi je potem w jakimś sensie szkoła, a przyczyny takiego stanu rzeczy tkwią z pewnością nie tylko w samym systemie edukacyjnym.
Niemniej i w tej dziedzinie wychowawcy mogliby silniej oddziaływać na podejmowanie przez uczniów dalszych prób artystycznych, i to nie wyłącznie w szkołach muzycznych czy plastycznych.
Nie mniej istotne jest oddziaływanie wychowawcze w zakresie odbioru sztuki.
Odwieczne grzechy szkoły na tym polu ukazał w satyrycznej formie Witold Gombrowicz(Femydane)i trudno byłoby z nim konkurować.
I rodzina, i rozmaite instytucje wychowawcze mają wiele sposobności do rozwijania dzieci, młodzieży oraz dorosłych na wrażliwych odbiorców sztuki, doznających przy jej recepcji prawdziwych przeżyć estetycznych, selekcjonuliteraturana temat twórczości artystycznej dziecka i wychowania przez sztukę jest ogromna.
Czytelnikowi zalecamy klasyczne już dzieła S.
Szumana: O fzwce i wycńowmiuestetycznym WW.
Sztuka dziecka.
Psychologia twórczości rysunkowej dziecka 1990(przedruk wyd, 1.z 1927 rJ: prace zbiorowe z Poznańskich Biennale pod redakcją M.
Tyszkowcj: Sztuka dla najmłodszych 190.
Sztuka dla dzieci szkolnych.
Teoria-recepcja-oddziaływanie 1979: 5'zmw i dorastanie dziecśd 1981: pod redakcją M.
Tyszkowej i 8.
ZurakowskiegoWamuci w świecie dziecśw i szmi dla dzieciz 1981: oraz prace: pod redakcją A.
Tokarz Stymulatory i i@hiwz 3 ałówwofci twórczej 1991: pod redakcją M.
Kielar-Turskiej i M.
Przetaczmk-Gierows 3 ej Dziecko jako odbiorca literatury\S 92.
jących to, co artystycznie wartościowe, od wytworów nie zasługujących na miano sztuki.
Do niektórych problemów związanych z wychowaniem przez sztukę nawiążemy w dalszym ciągu tej części podręcznika.
Podsumowanie.
Wychowanie jest rozważane w systemie nauk pedagogicznych w rozmaity sposób.
Zwrócono uwagę na kilka alternatywnych propozycji w teorii wychowania: na węższe ujmowanie tego pojęcia w odniesieniu do oddziaływania na rozwój dzieci i młodzieży oraz szersze-jako oddziaływania na człowieka w ciągu całego jego życia(edukacja ustawiczna), na różnice między wychowaniem naturalnym, instytucjonalnym i masowym, na nurt teleologiczny i aksjologiczny oraz na przeciwstawianie wychowania instrumentalnego-podmiotowemu.
Przedmiotem analizy psychologii wychowawczej jest zarówno wychowanie jako odrębna sfera działalności ludzkiej, jak też proces wychowania i jego składniki oraz różne środowiska wychowawcze.
Niektóre koncepcje psychologiczne łączą różne aspekty wychowania: czynnościowy, procesualny i środowiskowy.
Szczególne miejsce w psychologii wychowania zajmuje problem zakresu i granic oddziaływania na osobowość jednostki.
Wywieranie wpływu na osobowość opiera się na zasadach poszanowania indywidualności i podmiotowości jednostki, wspierania jej rozwoju w różnych zkresach życia.
Te założenia przyjmuje się przy analizie skutków oddziaływań wychowawczych oraz sposobów wywierania wpływu na osobowość człowieka.
Wychowanie z psychologicznego punktu widzenia powinno mieć również charakter działalności kreatywnej i współgrać z twórczymi skłonnościami do eksplorowania otoczenia oraz własnej aktywności w swoim środowisku, przejawiającej się już od najwcześniejszych stadiów rozwoju dziecka.
Wychowanie przez sztukę stanowi tu jedną z ważnych dziedzin, jakie można wyzyskać w twórczej działalności wychowawczej.
Pytania sprawdzające.
1.
Jakie są różnice między pojęciami wychowania, nauczania i kształcenia?
Przypomnij Sobie dyskusję na ten temat w pierwszych rozdziałach podręcznika.
2.
Omów wybrane alternatywne sposoby rozumienia pojęć wychowania w pedagogice.
3.
Nla jakie aspekty wychowania zwraca uwagę psychologia wychowawcza?
4.
Jakie są granice oddziaływań wychowawczych na osobowość człowieka?
5.
Co rozumiesz przez wychowanie twórcze?
6.Jaka jest rola wychowania przez sztukę w kształtowaniu twórczej osobowości człowieka?
Zadania.
Na podstawie literatury pomocniczej spróbuj dokonać analizy pojęcia podmiotowości w psychologii wychowania.
Rozważ różnice między psychologią dla nauczycieli a psychologią wychowawczą jako odrębną dyscypliną psychologiczną.
Zapytaj kilka osób dorosłych z najbliższego otoczenia, jak rozumieją one wspieranie rozwoju osobowości dziecka przez wychowawców i psychologów.
Przypomnij Sobie własne doświadczenia związane z odbiorem utworów literackich.
Czy i ewentualnie jakie różnice dostrzegasz w recepcji lektur szkolnych i utworów, które czytałeś z własnej inicjatywy?
Co poradziłbyś nauczycielowi, który pragnie uwrażliwić dzieci na wartości artystyczne muzyki klasycznej?
Rozdział 24.
PUNKCIE DZIAŁALNOŚCI WYCHOWAWCZEJ.
Wprowadzenie Ogólna funkcja wychowania a jego funkcje specjalne Funkcja uniwersalna e Funkcje związane z obszarami aktywności, ze sferami rozwoju człowieka, ze środowiskami wychowawczymi-Funkcja ogólna a funkcje cząstkowe Zakres i kryteria oddziaływań wychowawczych intencjonalność-Świadomość wpływów wychowawczych-Organizacja i planowośćCelowość e lnterakcyjność*Trwałość skutków e Relatywność-Ukierunkowanie zmian Psychologiczne aspekty funkcji wychowania Wychowanie a zmiany w psychice człowieka-Wychowanie jako społeczno-kulturalny mechanizm regulacji zachowania Podsumowanie Pytania sprawdzające Zadania.
Jeżeli uznamy wychowanie za jedną z dziedzin działalności człowieka, to powstaje pytanie, czym różni się ono od innych rodzajów aktywności i czynności jednostki, co stanowi jego istotne funkcje, właściwe tylko działalności wychowawczej.
Czy oprócz funkcji specyficznych spełnia ono jeszcze jakieś inne funkcje, o charakterze bardziej ogólnym, wiążące wychowa...
maet167