PRZEPONA (Diaphragma)
Stanowi naturalne odgraniczenie jamy brzusznej od jamy klatki piersiowej. Jest mięśniem płaskim. Wyróżniamy w niej część mięśniową i część ścięgnistą (środek ścięgnisty przepony - centrum tendineum diaphragmae). W części mięśniowej wyróżniamy 5 składowych :
- jedną mostkową (pars sternalis)
- dwie żebrowe (pars costalis)
- dwie lędźwiowe (pars lumbalis) - tzw. odnogi
Pochodzenie : Przepona należy rozwojowo do mięśni szyi (stąd jej unerwienie przez nerwy przeponowe wychodzące ze splotów szyjnych). Wywodzi się z pięciu zawiązków :
1. z miotomów szyjnych III - V wywodzi się część mięśniowa.
2. z przegrody poprzecznej (septum transversum) wywodzi się środek ścięgnisty oraz przedni odcinek części mięśniowej.
3. z somatopleury wywodzi się fragment błony surowiczej (opłucnej ściennej przeponowej) pokrywający przeponę od strony jamy klatki piersiowej.
4. z krezki grzbietowej przełyku powstaje błona surowicza pokrywająca przeponę od strony jamy brzusznej (otrzewna ścienna).
5. z przegrody osierdziowo-przeponowej powstają trójkąty mostkowo-żebrowe i żebrowo-lędźwiowe (pozbawione tkanki mięsnej).
Przyczepy : Część mostkowa - przyczepia się do powierzchni wewnętrznej wyrostka mieczykowatego mostka.
Część żebrowa - przyczepia się do powierzchni wewnętrznych chrząstek VII - XII żeber.
Część lędźwiowa - składa się z dwóch odnóg przepony : prawej i lewej i przyczepia się do więzadeł łukowatych : pośrodkowego, przyśrodkowych i bocznych.
Odnoga prawa : przyczepia się do powierzchni przedniej kręgosłupa w odcinku lędźwiowym (konkretnie do więzadła podłużnego przedniego) na wysokości L1 - L3.
Odnoga prawa : przyczepia się analogicznie na wysokości L1 - L2.
Na wysokości Th12 obie odnogi wzajemnie przechodzą jedna w drugą (wg. niektórych źródeł - krzyżują się) ograniczając otwór dla aorty - rozwór aortowy (hiatus aorticus). W przednim ograniczeniu rozworu aortowego biorą udział włókna przyśrodkowych ścięgnistych brzegów obu odnóg przepony wytwarzające tzw. więzadło łukowate pośrodkowe (ligamentum arcuatum medianum). W każdej z odnóg przepony wyróżniamy części (pasma) - boczną, pośrednią i przyśrodkową. Między tymi częściami znajdują się szczeliny : przyśrodkowa i boczna.
Ku górze i nieco na lewo pęczki mięśniowe części lędźwiowej rozstępują się i tworzą otwór dla przejścia przełyku i obu pni błędnych : rozwór przełykowy (hiatus esophageus) na wysokości Th10.
Więzadło łukowate przyśrodkowe (ligamentum arcuatum mediale) przyczepia się do przednio-bocznych powierzchni trzonów L1 i L2 oraz do wyrostka żebrowego L1. Biegnie nad mięśniem lędźwiowym większym (m. psoas major).
Więzadło łukowate boczne (ligamentum arcuatum laterale) przyczepia się do wyrostka żebrowego L1 i dwunastego żebra; biegnie nad m. czworobocznym lędźwi (m. quadratus lumborum).
Graniczące ze sobą części mięśniowe przepony nigdy się ze sobą ściśle nie łączą; między początkami części (odnóg) lędźwiowych i żebrowych znajdują się trójkąty lędźwiowo-żebrowe (trigonum lumbocostale), zaś między brzegami bocznymi części mostkowej, a brzegami przyśrodkowymi części żebrowych znajdują się trójkąty mostkowo-żebrowe (trigonum sternocostale). Są to miejsca zbudowane z tkanki łącznej włóknistej, będące miejscami zmniejszonej oporności (locus minoris resistentiae).
Środek ścięgnisty przepony (centrum tendineum diaphragmae) stanowi wspólne ścięgno końcowe wszystkich części mięśniowych przepony. Składa się z trzech płatków : przedniego, na którym spoczywa worek osierdziowy oraz dwóch bocznych, na których leżą części przyśrodkowe powierzchni podstawnych płuc. Na granicy płatka prawego i przedniego znajduje się otwór żyły głównej (foramen venae cavae) na wysokości Th8.
Twory przechodzące przez przeponę :
1. przez rozwór aortowy (hiatus aorticus) - Th12 :
- aorta zstępująca (aorta descendens) (aorta piersiowa przechodzi w aortę brzuszną).
- splot aortowy piersiowy (plexus articus thoracicus)
- przewód piersiowy (ductus thoracicus) - do tyłu i na lewo od aorty
2. przez rozwór przełykowy (hiatus esophageus) - Th 10 :
- przełyk (esophagus)
- pnie błędne przednie i tylny (trunci vagales anterius et posterius)
- gałęzie przełykowe naczyń żołądkowych lewych
- wg. podręcznika czasem gałąź przeponowo-brzuszna tylna lewego nerwu przeponowego (ramus phrenicoabdominalis posterior nervi phrenici sinistri)
3. przez otwór żyły głównej (foramen venae cavae) - Th8 :
- żyła główna dolna (vena cava inferior)
- gałąź przeponowo-brzuszna tylna prawego nerwu przeponowego (ramus phrenicoabdominalis posterior nervi phrenici dextri)
4. przez trójkąt mostkowo-żebrowy (trigonum sternocostale) :
- naczynia (tętnica, dwie żyły i naczynia chłonne) nabrzuszne górne (vasa epigastrica superiores)
5. pod więzadłem łukowatym bocznym (ligamentum arcuatum laterale) :
- nerw podżebrowy (nervus subcostalis)
- naczynia podżebrowe (vasa subcostales)
6. przez szczelinę przyśrodkową w odnodze przepony - po stronie prawej :
- żyła nieparzysta (vena azygos)
- nerw trzewny większy (nervus splanchnicus major)
- czasem nerw trzewny mniejszy (nervus splanchnicus minor) (źródła podają, że może przechodzić też samodzielnie między włóknami odnogi części lędźwiowej przepony)
Po stronie lewej :
- żyła nieparzysta krótka (vena hemiazygos)
- nerw trzewny większy, a czasem też mniejszy.
7. przez szczelinę boczną w odnodze przepony -
- pień współczulny (truncus sympathicus)
Unaczynienie tętnicze :
1. tętnice osierdziowo-przeponowe (aa. pericardiacophrenicae) od tt. piersiowych wewnętrznych
2. tętnice mięśniowo-przeponowe (aa. musculophrenicae) od tt. piersiowych wewnętrznych
3. tętnice przeponowe górne (aa. phrenicae superiores) od aorty piersiowej
4. tętnice przeponowe dolne (aa. phrenicae inferiores) od aorty brzusznej
5. niektóre źródła podają również unaczynienie peryferyjnych części przepony od dolnych 6 par tt. międzyżebrowych tylnych od aorty piersiowej.
Odpływ krwi żylnej :
1. żż. osierdziowo-przeponowe do żył ramienno-głowowych
2. żż. mięśniowo-przeponowe do żył piersiowych wewnętrznych
3. żyła przeponowa górna prawa do ż. nieparzystej; lewa do ż. nieparzystej krótkiej.
4. żż. przeponowe dolne do żyły głównej dolnej.
5. żż. międzyżebrowe tylne prawe do ż. nieparzystej; lewe do ż. nieparzystej krótkiej.
Unerwienie :
- nerwy przeponowe ze splotów szyjnych (niosą głównie komponenty z segmentów C3 - C5).
Czynność przepony :
Przepona jest głównym (zasadniczym) mięśniem wdechowym. Skurcz przepony (jej obniżenie) powoduje powstanie ujemnego ciśnienia (podciśnienia) w jamie klatki piersiowej oraz rozprężenie płuc. Podczas rozkurczu ciśnienie wewnątrzbrzuszne przesuwa zwiotczałą przeponę w kierunku klatki piersiowej umożliwiając "wypchnięcie" powietrza z płuc.
Przepona jest czynna także przy wydawaniu głosu (fonacji).
lubernat