Psychoterapia i socjoterapia.doc

Psychoanaliza w postaci sformułowanej przez Freuda dzieli się na trzy podstawowe aspekty. Są nimi teoria dotycząca funkcjonowania umysłu, teoria dotycząca rozwoju dziecka oraz metoda leczenia ludzi cierpiących na zaburzenia psychiczne. Freud nie stworzył stabilnego systemu, wręcz przeciwnie, nieustannie modyfikował go w świetle nowych odkryć dokonywanych w procesie leczenia kolejnych pacjentów, obserwacji zgłaszanych przez kolegów oraz dzięki bardzo szerokiej lekturze.

Freud uważał, że zachowaniem ludzi kierują instynkty seksualne. W pierwszych kilku latach życia instynkty te dominują w naszym zachowaniu, ale później rodzice i społeczeństwo uczy dziecko, jak należy je tłumić. Freud twierdził, że ponieważ małe dziecko dowiaduje się, że wrodzone instynkty są "złe", to w dorosłym życiu wzbudzają w nim silny niepokój; aby się przed nim uchronić, człowiek kryje je w swojej psychice. Instynkty jednak nie znikają i choć człowiek nie jest tego świadomy, w dalszym ciągu wpływają na jego zachowanie. Tłumione myśli i uczucia znajdujące się w naszej podświadomości często dając o sobie znać w formie irracjonalnych zachowań, od pozornie nic nie znaczących przejęzyczeń (tzw. ,,freudowskie przejęzyczenia") do wyraych objawów szaleństwa. Wszystkie swoje poglądy Freud zawarł w kontrowersyjnej książce Wstęp do psychoanalizy (1917), która przyniosła mu szeroki rozgłos. Prace Freuda zyskały wielu zwolenników, z których najsławniejszymi byli Carl Jung i Alfred Adler; obaj opracowali własne odmiany psychoanalizy. Wszystkie te osiągnięcia doprowadziły do wypracowania nowych sposobów pojmowania ludzkiej osobowości. Doświadczenie mające zlokalizować obszar mózgu odpowiadający za słyszenie.

psychoanaliza [gr.], kierunek psychologii głębi (teoria) i metoda psychoterapii (praktyka) zainicjowane przez S. Freuda. Historycznie psychoanaliza wywodzi się z psychiatrii fr. (J.M. Charcot, P. Janet) i wiedeńskiej (J. Breuer) z 2. poł. XIX w., gł. z badań nad histerią i hipnozą; właściwym jej twórcą był S. Freud, który sformułował tezy psychoanalizy, rozwijając je i modyfikując na podstawie własnych wieloletnich doświadczeń klinicznych; dalszy rozwój psychoanalizy wiązał się z działalnością uczniów Freuda i ich kontynuatorów. Według klasycznej koncepcji Freuda aparat psychiczny człowieka składa się z 3 instancji: id (ono) — obejmujące całokształt nieświadomych pierwotnych popędów, jest podstawowym źródłem energii i kieruje się zasadą przyjemności; ego (ja, jaźń) — obejmujące wyuczone w toku indywidualnego rozwoju zdolności do orientacji w otoczeniu i świadomej regulacji zachowania; kieruje się zasadą rzeczywistości; superego (nadjaźń) — ukształtowane wskutek internalizacji wymagań społ., norm moralnych i wzorów kulturowych, ma charakter irracjonalny. Id pozostaje w stałym konflikcie z superego i z rzeczywistością zewn.; regulacja tego konfliktu oraz łagodzenie wynikającego z niego lęku należy do gł. zadań ego, które wykształca w tym celu mechanizmy obronne, nie dopuszczające konfliktowych treści do świadomości lub nadające im zniekształconą postać. Według klasycznej psychoanalizy gł. siłą napędową ludzkiego działania jest energia istniejącego od urodzenia, szeroko rozumianego popędu seksualnego (Eros), którą Freud nazywa libido. Libido w swoim rozwoju przechodzi przez kilka faz: oralną, analną, falliczną (edypalną, Edypa kompleks), okres utajenia i fazę genitalną. Niezaspokojenie popędów wywołuje stan frustracji, a w szczególnych przypadkach prowadzi do różnego rodzaju zaburzeń i nerwic. Rozwój kultury jest wytworem sił popędowych, ale zarazem źródłem nieustannej frustracji popędów. Podstawową funkcją psychoanalizy jest leczenie zaburzeń psychicznych i emocjonalnych. Głównym zadaniem terapii psychoanalitycznej jest doprowadzenie do uświadomienia sobie przez pacjenta sensu jego zaburzeń, leżących u źródeł choroby nieświadomych konfliktów, pragnień i obaw; w tym celu stosuje się różne techniki, takie jak: analiza i interpretacja specyficznych, pojawiających się w toku terapii reakcji pacjenta (opór, przeniesienie), jego marzeń sennych, fantazji itp.; materiał ten jest ujawniany za pośrednictwem wolnych (swobodnych) skojarzeń pacjenta.

Poglądy Freuda spotykały się z niechęcią w środowiskach naukowych. Główne zarzuty to wyolbrzymianie roli popędu seksualnego, brak możliwości empirycznej weryfikacji tez, budowanie ogólnej teorii funkcjonowania człowieka na podstawie obserwacji pojedynczych przypadków osób chorych. Mimo to ruch psychoanalitycznej rozwijał się dynamicznie, zataczając coraz szersze kręgi. Do grona pierwszych uczniów Freuda należeli K. Abraham, A. Adler, S. Ferenczi, E. Jones, C.G. Jung, O. Rank, W. Reich; do nich dołączyli następni. W 1910 powstało istniejące do dziś Międzynar. Tow. Psychoanalityczne, prowadzące żywą działalność naukową. Również na ziemiach pol. praktykowało kilkunastu psychoanalityków kształconych gł. w Wiedniu i Berlinie (m.in. L. Jekels, R. Markuszewicz, G. Bychowski). Do pierwszych rozłamów w obrębie psychoanalizy doszło, gdy zerwali z Freudem, tworząc własne systemy Adler (1911) i Jung (1913). Według teorii Adlera (psychologia indywidualna) rozwój człowieka nie jest zdeterminowany przez impulsy biol. i naciski społ.; podstawową siłą napędową ludzkiego działania jest „dążenie do mocy”, będące odpowiedzią na poczucie niższości powstałe nieuchronnie w wyniku doświadczeń wczesnodziecięcych. Według teorii Junga (psychologia analityczna) libido jest nie tyle energią seksualną, co niezróżnicowaną energią życiową; poza sferą indywidualnej nieświadomości istnieje sfera nieświadomości zbiorowej, w skład której wchodzą archetypy — wspólne całej ludzkości, nie pochodzące z doświadczenia indywidualnego obrazy, wyobrażenia i wzorce reagowania. W innym kierunku odeszli od pierwotnych założeń Freuda psychoanalitycy działający od poł. lat 30. na kontynencie amer. (w większości emigranci z Europy), reprezentujący nurt tak zwanej psychoanalizy społ. lub kulturowej, określany także mianem neopsychoanalizy; za jego twórców uważa się K. Horney, H.S. Sullivana, E. Fromma. W ich ujęciu decydujące znaczenie w kształtowaniu osobowości i jej mechanizmów napędowych odgrywają nie czynniki biol., lecz społ. i kulturowe; proces neurotyzacji osobowości dokonuje się — wg tej interpretacji — pod wpływem określonej sytuacji społ. i owocuje brakiem przystosowania; zadaniem psychoanalizy jako metody terapeutycznej jest zatem uświadomienie jednostce źródeł jej nieprzystosowawczych reakcji i pomoc w ich przezwyciężeniu; niezależnie od różnic dzielących poszczególne koncepcje akcent zostaje przesunięty z konfliktów wewn. uwarunkowanych naturą człowieka na jego konflikt z otoczeniem społecznym. Ostatni istotny rozłam w ruchu psychoanalitycznym dokonał się w latach 60. i wiązał się z powstaniem szkoły, której założycielem był fr. psychoanalityk J. Lacan. Według niego świadomość tworzy siatkę wzajemnie ze sobą powiązanych signifiants (elementów znaczących znaku językowego), przedmiotem psychoanalizy staje się więc sam język pacjenta; zostaje odrzucone pojęcie ego jako rodzaj złudzenia podmiotu; emocje i przeniesienie nie są instrumentem pracy analitycznej.

Wymienione szkoły, chociaż wywodzą się z nauki Freuda, pozostają jednak na tyle od niej odległe, że sytuują się poza obrębem tzw. gł. nurtu psychoanalizy, w którym wyodrębnia się dziś: 1) ortodoksyjną psychoanalizę freudowską (A. Freud, O. Fenichel, R.R. Greenson, J. i A.-M. Sandler); kładzie ona nacisk na analizę popędów i mechanizmów obronnych; 2) tzw. teorię relacji z obiektem, w której zakłada się, że popęd jest zawsze skierowany na obiekt (osobę, jej część lub przedmiot), a charakter relacji jednostki ze znaczącymi obiektami we wczesnym dzieciństwie ma decydujące znaczenie dla jej rozwoju i sposobu funkcjonowania. W ramach tego ostatniego kierunku wyróżnia się dwie dalsze, znacznie różniące się od siebie szkoły: psychologię ego, rozwijającą się gł. w Stanach Zjedn. (H. Hartmann, M. Mahler, O. Kernberg), która szczególne znaczenie przypisuje funkcjonowaniu ego jednostki, jako struktury integrującej jej relacje z obiektami zewn., a za podstawowy cel leczenia psychoanalitycznego przyjmuje wzmocnienie ego pacjenta, oraz szkołę kleinowską, zw. również szkołą ang. (M. Klein, H. Segal, D. Rosenfeld, W.R. Bion), która koncentruje się na analizie nieświadomych mechanizmów tworzących u danej jednostki charakterystyczny dla niej wzorzec relacji z obiektem, przejawiający się także wobec analityka. Szkoły oparte na teorii relacji z obiektem, a szczególnie szkoła kleinowska, stosują psychoanalizę również do leczenia psychoz, a także w stosunku do małych dzieci. Poza wymienionymi szkołami swój oryginalny wkład do współcz. teorii i praktyki psychoanalityczne wnieśli: D.W. Winnicott, H. Kohut, H. Deutsch, E. Erikson.

Neopsychoanaliza, nazywana też kulturalistyczną szkołą psychoanalizy. Ukształtowała się na skutek zainteresowania antropologów, filozofów i socjologów problematyką psychoanalizy rozwiniętej przez S. Freuda i kontrowersji wokół faz rozwoju jednostki (oralnej, analnej, genitalnej, ukrytej), które miały być typowe dla wszystkich ludzi, niezależnie od miejsca i czasu. Spory przyczyniły się do rozwinięcia psychoanalitycznego nurtu w analizie zjawisk kulturowych przez: K. Horney, H. Sullivana, E. Fromma, H. Marcuse.

Szkoły psychoanalizy to zbiór teorii stworzonych przez licznych badaczy, których wspólną cechą jest odwoływanie się do fundamentalnych założeń psychoanalizy. Od czasu stworzenia przez Freuda psychoanaliza znacznie się rozwinęła. Obok nurtu klasycznego, stworzonych zostało wiele innych nurtów teoretycznych i praktycznych. Część z nich zalicza się, mimo pewnych różnic do psychoanalizy. Inne, na tyle mocno różnią się od psychoanalizy, że nie są zaliczane do grupy teorii psychoanalitycznych (np. neopsychoanaliza).

Szkoły psychoanalityczne

Zygmunt Freud

Ortodoksyjna psychoanaliza, szkoła wiedeńska psychoanalizy, psychoanaliza klasyczna.

Klasyczna psychoanaliza stworzona przez Zygmunta Freuda zwraca uwagę przede wszystkim na rozwój psychoseksualny. Przyjemność, która w węższym znaczeniu skupia się do tego co seksualne zostaje w toku rozwoju ograniczona przez rzeczywistość.

W toku rozwoju człowiek musi zrezygnować z przyjemności i zaangażować się w życie w rzeczywistości, w życie społeczne. Jednym z podstawowych terminów, który odróżnia klasyczną wersję od innych jest kompleks Edypa. W kompleksie tym skupiają się emocje skierowane do matki i do ojca (trójkąt edypalny). To prawidłowe rozwiązanie tego kompleksu umożliwia normalną (tzn. nie- perwersyjną) seksualność podporządkowując seksualność prawom społecznym.

Szerzej psychoanaliza klasyczna została opisane w haśle teoria psychoanalizy.

Psychologia jest nauką, która zajmuje się badaniem mechanizmów i praw rządzących zjawiskami psychicznymi oraz zależnymi od nich modelami zachowań. Główne cele psychologii to opisywanie i wyjaśnianie fukncjonowania psychiki ludzkiej, przewidywanie tego, co się zdarzy, a także wpływanie na psychikę ludzką. Jak każda nauka posluguje się teoriami. Psychologia podzieliła się na odrębne szkoły, gdzie w każdej z nich dominował inny pogląd na to, czym psychologia ma się zajmować i jak ma to być badane. I tak wyróżniamy cztery główne nurty w psychologii. Są to: psychoanaliza, behawioryzm, psychologia humanistyczna oraz psychologia poznawcza.
Dwa najbardziej wpływowe kierunki psychologiczne to behawioryzm i psychologia humanistyczna. Wypracowały one własną koncepcję człowieka.
Psychologia humanistyczna powstała jako wynik reakcji na ograniczenia behawioryzmu, który pomijał lub ograniczał ludzkie zdolności naturalne - miłość, twórczość, autonomia i tożsamość. Właśnie dlatego chcę porównać humanistyczną i behawiorystyczną koncepcję człowieka.
Twórcami i przedstawicielami behawioryzmu byli: John Watson, Iwan Pawłow, Edward Tolman, Clark Hull i Burrhus Skinner. Natomiast koncepcji humanistycznej: Abraham Maslow, Gordon Allport, Charlotte Buhler, Carl Rogers, George Kelly. Behawioryzm rozwinął się w XX wieku, przede wszystkim w USA. Nazwa "psychologia humanistyczna" pojawiła się na przełomie lat 50 i 60 XX wieku.
Behawioryści postrzegają człowieka jako istotę, której zachowanie w decydującej mierze zdeterminowane jest przez środowisko. Twierdząc, że zachowanie wyznaczone jest przez system nagród i kar, proponują dowolną manipulację ludzkim zachowaniem. Świadomość - jeden z najważniejszych problemów nowożytnej filozofii i psychologii, nie interesuje behawiorystów, gdyż według nich nie ma realnego wpływu na ludzkie zachowanie. Współczesny behawioryzm osiągnął punkt kulminacyjny w opracowanej przez Skinnera utopii - koncepcji społeczeństwa racjonalnie urządzonego, zapewniającego dostatek i bezpieczeństwo, eliminującego kary jako środek kontroli zachowania.
Warto tutaj przywołać zwolenników psychoanalizy, którzy uważają, że postępowanie człowieka rządzą potężne siły dynamiczne: popędy, potrzeby i dążenia, które zwykle są nieświadome. Obraz człowieka kreślony przez psychoanalizę wywodzi się z praktyki klinicznej i kładzie nacisk na słabe, patologiczne strony człowieka.
Obie te koncepcje nie zadowalają psychologów humanistycznych, którzy odwołując się do odmiennych podstaw filozoficznych, zaproponowali nową koncepcję człowieka oraz związane z nią formy kształtowania osobowości. W odróżnieniu od behawioryzmu, opierającego się na filozofii neopozytywistycznej i psychoanalizie, psychologowie humanistyczni podstawą filozoficzną czynią egzystencjalizm oraz personalizm (spojrzenie czlowieka jak na indywidualną jednostkę). Również pod względem metodologii zajmują stanowisko odmienne niż behawioryści lub psychoanalitycy. Bowiem ci pierwsi zgodnie z ogólną koncepcją człowieka i nauki, preferują techniki eksperymentalne, drudzy zaś wypracowali szereg skomplikowanych technik, pozwalających dotrzeć do sfery nieświadomości. Psychologowie humanistyczni największą wagę przywiązują do badania doświadczenia aktualnego.
Ponadto w psychologii humanistcznej człowiek traktowany jest jako autonomiczny podmiot - jednostka. Jest on badaczem rzeczywistości, obserwuje, planuje, przewiduje oraz wnioskuje. Człowiek zgodnie z posiadaną wiedzą kształtuje świat i się do niego przystosowuje. Niektóre z założeń psychologii humanistycznej to:
*koncentruje się na relacji nadawca-komunikat-odbiorca
*siłą powodującą rozwój człowieka jest wewnętrzne dążenie do samorealizacji
*człowiek stanowi niepowtarzalną całość
*podstawowa zasada polega na komunikacji czyli na autentycznym porozumiewaniu się
*o istocie człowieka stanowi jego ludzki kontekst, a niepowtarzalna natura człowieka jest wyrażana przez bycie czlowiekiem w związku z innymi ludźmi, celem praktycznym jest pomoc człowiekowi w uzyskaniu własnej autentyczności, w oderwaniu od własnego ja co stanowi podstawowy warunek w samorealizacji
*właściwością natury ludzkiej jest rozwój a czynnikiem sprawczym tego rozwoju są siły wewnętrzne. Rozwój jest procesem stawania się człowiekiem.
Natomiast behawioryzm zakłada, że człowiek poznaje świat poprzez eksperyment, a jego działania uwarunkowane są instrumentalnie (uczy się zachowań, które prowadzą do nagrody). Zakładał z góry, że nie będzie się interesował psychiką człowieka, ale jego zachowaniem.
John Watson w swym artykule: "Psychologia z punktu widzenia behawiorysty" skrytykował psychologię wewnątrzosobową (introspekcyjną). Uważał, że ważne jest to, co można zaobserwować (zachowanie, bodziec, reakcja). Wizja behawiorystyczna z góry ograniczała ludzką wolność. Uważano, że w nietrudny sposób można przewidzieć działania jednostki, gdyż zachowuje się ona w bardzo podobny sposób jak reszta społeczeństwa.

Psychologia humanistyczna odrzuca przekonania o zewnętrznej sterowności człowieka. Wyraża przeświadczenie o wewnątrzsterowności. Abraham Maslow zaproponował teorie, samoaktulizacji (samorealizacji) - jest to proces "stawania się tym kim się jest", dążeniem do wewnętrznej spójności i spełnienia swojego powołania. Istotnym składnikiem humanistycznej koncepcji człowieka jest teoria hierarchii potrzeb (Abraham Maslow).
U podstaw piramidy leżą potrzeby natury fizjologicznej (tlen, głód, seks, pragnienie), wyżej sa potrzeby bezpieczeństwa (ochrona, stałość, pewność, spokój), a następnie potrzeby przynależności i miłości (posiadanie rodziny i przyjaciół), jeszcze wyżej są potrzeby szacunku (dla siebie, od innych oraz poczucie własnej wartości), a na szczycie jest potrzeba samorealizacji (posiadanie celów, spełnienie swojego potencjału). Ponad potrzebą samorealizacji postawić można jeszcze potrzeby duchowe (transcendencja).
Gdy człowiek nie zaspokoi potrzeb najniższego rzędu, zaczynają one dominować nad wszystkimi innymi potrzebami, decydują o zachowaniu człowieka. Dodam jeszcze, że wyższa potrzeba pojawia się po zaspokojeniu niższej.
Jeśli chodzi o behawiorystów, to stworzyli oni teorię o zewnętrznej sterowności człowieka. Wypracowali także na tej podstawie procedury udzielania kar i nagród. Nagroda to bodziec, który powoduje wzrost częstotliwości zachowań poprzedzających jego wystąpienie, kara natomiast to bodziec, który powoduje zmniejszenie tej częstotliwości. Oto kilka podstawowych zasad:
*karać należy reakcje a nie osobę
*kara nie może być zbyt długotrwała
*dziecko musi wiedzieć za co jest karane
*musi byc synchronizacja, czyli kara bezpośrednio po działaniu
*nie powinno się dostarczać pozytywnego wzmocnienia w związku z karą

Założenie, że każde ludzkie działanie jest jedynie reakcją na jakiś bodziec jest dość radykalne. Behawioryści ograniczyli rolę wolności człowieka do skrajnego minimum. Twierdzą, że wszelkie zmiany w zachowaniu człowieka i jego rozwój stanowią wynik uczenia się nowych reakcji. Człowiek to istota reaktywna - środowisko jest aktywne a ludzie bierni. Właściwością środowiska jest wolność i godność (humaniści przypisywali te cechy spójnemu wewnętrznie człowiekowi).

Jednak zarówno behawioryzm jak i psycholoia humanistyczna mają jednak wspólną cechę - okazują się dwoma wersjami determinizmu. Według behawiorystów zachowanie człowieka wyznaczane jest przez środowisko, a według zwolenników koncepcji humanistycznej przez czynniki wewnętrzne (potrzeby, instynkty, wewnętrzne motywacje i pragnienia). W obu przypadkach nie ma miejsca na podmiotową aktywność jednostki. Psychologowie humanistyczni sądzą, że podstawą stosunków międzyludzkich jest komunikacja i na niej, zwłaszcza relacji: nadawca - komunikat - odbiorca, powinny skupić się badania psychologiczne. Przyjęto, że zachowanie człowieka zależy od obrazu rzeczywistości i jego poznania, zwrócono też uwagę na rolę empatii - emocjonalnego kanału komunikacji.

W obu przedstawionych przeze mnie koncepcjach psychologicznych, człowiek jest przedmiotem badań i licznych obserwacji.
W behawioryzmie to mała cząstka wszechświata poddana wpływom środowiska (zewnętrznym), a w koncepcji humanistycznej to jednostka, która wpływa na świat, który ją otacza (planuje, rozmyśla i przewiduje).
Innymi słowy psychologia zdaniem behawiorystów powinna byc nauką całkowicie obiektywną, która bada tylko zjawiska obserwowalne, niczym nauka ścisła, a psychologowie humanistyczni sądzili, że psychologia powinna skoncentrować się na subiektywnym i świadomym doświadczeniu jednostki.

Analiza Transakcyjna (AT) - to stworzona przez Erica Berne'a psychologiczna koncepcja stosunków międzyludzkich, opierająca się na idei wyodrębnienia w Ja trzech współistniejących schematów zachowania i odczuwania przybierających formę:

·         Ja-Dorosły,

·         Ja-Dziecko,

·         Ja-Rodzic.

Analiza transakcyjna obejmuje cztery poziomy analizy:

1. analizę strukturalną - osobowości

2. analizę transakcyjną...