3.1 Kinezyterapia
Ważne miejsce w usprawnianiu dzieci i młodzieży z mózgowym porażeniem dziecięcym odgrywa kompleksowa terapia, która rozumiana jest jako wieloprofilowe postępowanie oddziałujące na sferę rozwoju ruchowego, intelektualnego, emocjonalnego, który zmierza do kompensacji, korekcji zaburzeń, psychoterapii i socjoterapii.
Zadania kinezyterapii zależą od postaci i objawów wynikających z rodzaju, lokalizacji, rozległości i stopnia uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego. W każdym jednak przypadku należy jednak przestrzegać następujących zasad:
Ø usprawnianie należy zaczynać jak najwcześniej, nawet, jeśli nie ma pewności, co do rozpoznania
Ø należy zaangażować rodziców w proces rehabilitacji
Ø w rehabilitacji niezbędna jest ciągłość i systematyczność
Ø metody postępowania rehabilitacji muszą być dobierane indywidualnie do każdego dziecka w zależności od stopnia rozwoju psychomotorycznego
Ø należy ściśle przestrzegać kolejności usprawniania ruchowego zgodnie z fizjologicznymi etapami rozwoju dziecka
Usprawnianie zaczyna się przeważnie 6-8 miesiącu życia, stosując jedną wybraną metodę lub modyfikację kilku metod. Każda z tych metod polega na wyrabianiu postawno-równoważnych, koniecznych do osiągnięcia przez chore dziecko, odpowiednich odruchów lokomocyjnych i uniemożliwiających wykonywanie ruchów czynnych dowolnych.
Do metod najbardziej znanych i najczęściej stosowanych w leczeniu usprawniającym dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym należą obecnie metody: NDT-Bobath, Phlepsa, Kabata, Vojty, Pető.
Metoda Phlepsa
Jest jedną z najwcześniej opracowanych metod usprawniania dzieci z mózgowym porażeniem. W programie usprawniania uwzględniono wykorzystanie różnych urządzeń korekcyjnych, a także odpowiednio dobranych ćwiczeń. Są to stoły i krzesła według, których zasady konstrukcyjne są obecnie wykorzystywane w nowoczesnych stołach pionizacyjnych i fotelikach dla dzieci.
Ryc`1.9 Stoły i krzesła korekcyjne Phlepsa
źródło( pod red.)Michałowicz R ,”Mózgowe porażenie dziecięce”., PZWL, Warszawa 2001, str. 206
Metoda Kabata
Specyfiką tej metody jest ułatwienie ruchów przez rozciąganie i opór. Ruch jest prowadzony w pełnym możliwym zakresie, a jego przebieg kontrolowany. Pozycje wyjściowe są tak dobrane i opór tak dozowany, aby ruch zawierały składnik rotacji i były wykonywane w sposób płynny, zbliżony do ruchów naturalnych. Opór początkowo jest niewielki, w centrum ruchu nasila się, a potem maleje. W ten sposób uruchamia się główne grupy mięśniowe dając szansę słabszym grupom znajdującym się przeważnie na obwodzie, włączając je stopniowo do działania. W metodzie Kabata obowiązuje pewien schemat ruch powinien zawierać wyprost lub zgięcie, przywiedzenie lub odwiedzenie, a także rotację zewnętrzną lub wewnętrzną.
Metoda Vojty
Zaleca usprawnianie już od pierwszych dni życia dla niemowląt z grupy ryzyka tzn. urodzonych z nieprawidłowo przebiegających ciąż i porodów. Dodatkowym wskazaniem do usprawniania jest nieprawidłowe zachowanie odruchów.
Ćwiczenia Vojty oparte są na odruchach pełzania i obracania. Ruch jest wywoływany przez ucisk na pewne punkty (główne i pomocnicze) tzw. strefy wyzwolenia.
Strefy wyzwolenia odruchów Vojty:
Ø główne:
- potylica w okolicy kresy karkowej-ucisk wyzwala ruch obrotu głowy,
- środek policzka lub kąt żuchwy-ucisk wyzwala ruch obrotu głowy z towarzyszącym ruchem kąta ust, języka, gałek ocznych, jak w odruchu szukania pokarmu,
- okolica nadkłykciowa przyśrodkowej kości ramiennej-ucisk powoduje ruch prostowania kończyny górnej ku tyłowi,
- przyśrodkowa powierzchnia dolnej nasady kości promieniowej-ucisk wyzwala ruch zginania, a następnie wysuwania kończyny ku przodowi,
- kłykieć przyśrodkowy kości udowej-ucisk powoduje ruch zginania kończyny dolnej,
- zewnętrzna strona guza piętowego-ucisk wyzwala ruch prostowania kończyny dolnej,
- klatka piersiowa w linii sutkowej w odległości 2 palców poniżej sutka- ucisk wyzwala wzmożone napięcie zginaczy oraz ruch unoszenia kończyn dolnych i obrotu tułowia,
Ø pomocnicze:
- przyśrodkowa krawędź łopatki
- wyrostek barkowy
- środek pośladka.
Ucisk każdej ze stref oprócz miejscowego rezultatu stymuluje reakcję pełzania jako całość. Ćwiczenia metodą Vojty są brutalne, ponieważ uciski i opory, a także pobudzanie ruch i unieruchamianie dziecka wywołują w nim chęć ucieczki poprzez pełzanie. Przy wykonywaniu tych ćwiczeń dzieci płaczą, krzyczą a nawet przy dużym wysiłku oddają mocz i kał oraz nadmiernie się pocą. Ćwiczenia odbywają są na stole, bez ubrań, 4 razy dziennie przez 20-30 minut.
Metoda NDT-Bobath
Charakteryzuje się stosowaniem dużej liczby odruchów, stosowaniem specyficznej formy ustawienia ruchów oraz stosowaniem prawidłowego następstwa rozwojowego prowadzonych ćwiczeń. Ma rozwijać fizjologiczne odruchy a hamować patologiczne. Dlatego też wykonywane ruchy za pomocą rąk terapeuty torują pożądane, a hamują niepożądane elementy ruchowe. Ruch w ten sposób torowane są zbliżone do naturalnych ruchów wykonywanych spontanicznie przez zdrowo rozwijające się dziecko.
Bobathowie stosują trzy strefy wspomagania: głowę, obręcz kończyny górnej i obręcz kończyny dolnej:
- technika wspomagania „za głowę” polega na tym, że terapeuta obejmuje otwartymi dłońmi potylicę i żuchwę dziecka i przemieszcza powoli jego głowę w przestrzeni w zamierzonym kierunku. Ciało podąż za ruchami głowy.
Ryc.1.11 Metoda Bobathów. Chwyt do wspomagania „za głowę”.
Źródło(pod red.) Michałowicz R, „Mózgowe porażenie dziecięce”, PZWL, Warszawa 2001 str.212
- technika wspomagania „za obręcz” kończyny górnej polega na tym, że terapeuta odejmuje otwartymi dłońmi barki dziecka lub ich okolice i prowadząc powoli tę strefę ciała w zamierzonym kierunku, oczekując na dostosowanie się głowy oraz dolnych części ciała do położenia barków.
Ryc.1.12, Metoda Bobathów. Chwyt wspomagania ”za barki”.,
źródło: (pod red.) Michałowicz R., „Mózgowe porażenie dziecięce”, PZWL, Warszawa 2001, str.213
- technika wspomagania „za obręcz” kończyny dolnej polega na tym, że terapeuta obejmuje otwartymi dłońmi talerze kości biodrowych dziecka lub kończyny dolne i przemieszcza powoli w zamierzonym kierunku. Oczekuje na dostosowanie się czynne głowy i górnych części ciała do położenia bioder.
Ryc.1.13, Metoda Bobathów. Chwyt do wspomagania „za biodra
Wspomaganie w jednej ze stref pozostawia swobodę czynnych ruchów w obrębie stref pozostałych. Ruch, więc nigdy nie są całkiem bierne. Zmieniając strefy sterowania uzyskuje się czynne ruchy w coraz innych częściach ciała, zależnie od potrzeby.
Usprawnianie metodą Bobathów jest trudne i czasochłonne, ale przynosi znaczne rezultaty. Jest ona akceptowana przez pacjentów gdyż jest bezstresowa i bezbolesna.
Metoda Petö - nauczanie kierunkowe
Służy usprawnianiu dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym w wieku przedszkolnym i szkolnym. Cechą charakterystyczną tej metody jest przygotowywanie dziecka niepełnosprawnego do samodzielnego życia. Usprawnianie polega na systematycznym pobudzaniu psychoruchowego rozwoju dziecka w zakresie: kontroli postawy i ruchów lokomocyjnych, koordynacji wzrokowo-ruchowo-czuciowo-słuchowej, orientacji w czasie i przestrzeni oraz odczuwaniu własnego ciała, rozwoju osobowości, kontaktów społecznych, rozwoju mowy, pisania i czytania. Charakterystyczne dla tej metody jest również to, że w usprawnianiu biorą udział specjalne meble służące do ćwiczeń, jak i do czynności dnia codziennego: stoły-ławy, krzesła i podnóżki zbudowane z drewnianych szczebli. Obowiązuje przestrzeganie zasad procesu uczenia przez: rozwijanie motywacji, stopniowe pokonywanie trudności, powtarzanie i doskonalenie umiejętności już nabytych.
[4, 7, 8]
3.2. Fizykoterapia
Fizykoterapia jest czynnikiem pomocniczym w usprawnianiu dzieci z mózgowym porażeniu dziecięcym. Swoje miejsce zajmuje podczas ćwiczeń ruchowych bądź po ich zakończeniu. Ma charakter zabiegów fizycznych, których celem jest wywołanie określonego wpływu na organizm. Zabiegi fizykoterapeutyczne przygotowują cały ustrój oraz odpowiednie części ciała do ćwiczeń czynnych lub biernych. W zakres fizykoterapii wchodzi m.in.: gimnastyka lecznicza, masaż, elektroterapia, hydroterapia, balneoterapia, parafinoterapia.
Balneoterapia są to zabiegi usprawniające, w których wykorzystuje się naturalne tworzywa sztuczne. Do których zaliczamy: wody mineralne, gazy zawarte w niektórych zdrojach oraz peliody. Pelioidy stanowią borowiny i muły. W balneoterapii największe zastosowanie ma borowina, ponieważ wywołuje ona przekrwienie naczyń powierzchownych i głębokich oraz rozluźnia tkankę łączną i mięśnie.
Elektroterapia polega na zastosowaniu stałego prądu oraz prądów impulsywnych o małej i średniej częstotliwości. Elektroterapia służy do stymulowania całego układu anatomicznego oraz pobudzania m.in. nerwów czuciowych ruchu. Ma duże zastosowanie w przypadku niedowładu mięśni, służy również do zmniejszania bólu.
W parafinoterapii stosuje się okłady z gorącej parafiny w celu przegrzania skóry i tkanek głębiej położonych. Zabiegi z parafinoterapi stosuje się przy przykurczach, dla rozluźnienia tkanek, przy zrostach pooperacyjnych.
Masaż usprawniający jest zabiegiem leczniczym szczególnie w leczeniu narządu ruchu, kośćca, mięśni. Głównym jego celem jest zwiększenie siły mięśniowej i wywołanie ukrwienia tkanek przez pobudzenie obiegu krwi i stymulacji do lepszej przemiany materii. Ponieważ masaż działa rozluźniająco, ma duże znaczenie dla obniżenia spastyczności, usunięcia zmęczenia i wprowadzenia w stan relaksu.[17]
3.3. Metody wspomagania psychoruchowego
Metody wspomagania psychoruchowego pełnią rolę bodźca stymulującego rozwój psychoruchowy. Usprawnianie polega na oddziaływaniu nie tylko na uszkodzony narząd czy funkcję ustroju, ale także na cały organizm. Zajęcia mają duże znaczenie w rozwoju emocjonalnym, poznawczym i społecznym niepełnosprawnego dziecka. Do zajęć tych zalicza się m.in.: metodę „Dobrego Startu”, metodę Weroniki Sherborne, metodę Kepharta, metodę „Symboli Dźwiękowych”, zabiegi pielęgnacyjne, gry i zabawy ruchowe, hipoterapię.
Metoda Dobrego Startu - istotną rolę w tej metodzie odgrywają trzy elementy:
a) wzrokowy (znak graficzny),
b) słuchowy (piosenka),
c) motoryczny (odtwarzanie znaków graficznych zgodnie z rytmem piosenki).
Ćwiczenia zawarte w tej metodzie usprawniają jednocześnie analizatory: wzrokowy, słuchowy i kinestetyczno-ruchowy, przyczyniają się do kształcenia lateralizacji, orientacji w schemacie ciała i przestrzeni, kształcą także zdolność operowania symbolami.
Zajęcia Metodą Dobrego Startu przebiegają według przedstawionego schematu:
Ø Zajęcia wprowadzające o charakterze dyscyplinującym, korygującym postawę ciała, kształcącym orientacje w lewej i prawej stronie ciała i przestrzeni. W trakcie zajęć wprowadzających dzieci słuchają piosenki (związanej ze znakiem, który zostanie wprowadzony), omawiają jej treść, ćwiczą słuch fonematyczny na podstawie tekstu piosenki.
Ø Ćwiczenia ruchowe usprawniające motorykę, i relaksujące prowadzone w postaci zabaw ruchowych.
Ø Ćwiczenia ruchowo-słuchowe, polegające na rytmicznych uderzeniach dłonią i palcami w wałeczki z piaskiem wraz ze śpiewaniem piosenki.
Ø Ćwiczenia ruchowo-słuchowo-wzrokowe, będące zasadnicza częścią metody oparte na zestawie wzorów graficznych i odpowiednio dobranych do nich piosenek.
Metoda Sherbourne jest metodą ćwiczenia kontaktu fizycznego dla dzieci upośledzonych. Kontakt ten oparty na bliskości ćwiczących partnerów, którymi najczęściej są rodzice, ma uczyć wzajemnego zaufania, poczucia bezpieczeństwa i doświadczenia własnego ciała Dzieci jednak nie są przymuszane do uczestnictwa w zajęciach. Zajęcia metodą Sherborne stanowią element doskonałej zabawy. Dając w ten sposób odprężenie, rozładowanie napięcia.
Hipoterapia ma charakter wieloaspektowy. Może być wykorzystywana jako metoda rehabilitacji ruchowej, może pomagać w rozwijaniu kontaktów społecznych oraz dostarczać dziecku bodźców do rozwoju poznawczego. Podczas zajęć hipoterapeutycznych pacjent w bezpośrednim działaniu zdobywa konkretną wiedzę i doświadczenia związane z koniem, opieką nad nim oraz samą jazdą konną. Hipoterapia służy m.in. skorygowanej postawie ciała, regulacji napięcia mięśniowego.[17]
3.4 Metody usprawniania mowy
Usprawnianie mowy obejmuje szereg ćwiczeń, w których ważne miejsce zajmuje nauka karmienia, usprawnianie narządów artykulacyjnych, usprawniania oddychania i fonacji. Usprawnianie dokonuje się za pomocą zabiegów logopedycznych. Jeżeli natomiast nie ma szans na prawidłowe ukształtowanie się mowy, poszukuje się innych metod pozawerbalnych zastępujących ją. Jedną z nich jest metoda Blissa.
Metoda Blissa jest formą międzynarodowej komunikacji, w której są„ słowa i pojęcia reprezentowane przez umowne symbole obrazowe, a nie abstrakcyjne znaki literowe, które oddają wartości fonetyczne jednostek językowych„. Metoda jest prostym i logicznym systemem znaków, w skład, którego wchodzą obrazy, symbole, idee i pojęcia. Symbole przedstawiają konkretne myśli i słowa, a zestawione w różnych kombinacjach dają różne znaczenie.
W metodzie Blissa wyróżnia się trzy rodzaje symboli: piktograficzne (przedstawiają konkretne przedmioty), ideograficzne (wyrażają pojęcia) i arbitralne (służą wyrażaniu się w formie gramatycznej). Warunkiem opanowania metody jest ścisła zależność zachodząca miedzy myśleniem, a tworzeniem, miedzy przekazem, a odbiorem informacji. Metoda powstała z myślą o osobach nie mogących posługiwać się mową.
Terapia logopedyczna obejmuje dwa obszary oddziaływań: usprawnianie aparatu artykulacyjnego oraz stymulację rozwoju mowy. Usprawnianie aparatu artykulacyjnego jest konieczne dla zdobywania umiejętności posługiwania się mową, stymulacja rozwoju mowy jest zaś potrzebna dla nauki dziecka. W ćwiczeniach aparatu artykulacyjnego wykonuje się ćwiczenia związane z umiejętnością żucia, połykania, z koordynacją ruchową języka i warg.
Wymienia się trzy rodzaje ćwiczeń. Są to ćwiczenia bierne, wspomagające i czynne.
Ćwiczenia bierne polegają na masażu całego aparatu artykulacyjnego, obejmującego policzki, żuchwę, okolicę przełyku, wargi, język, dziąsła, podniebienie twarde i miękkie. Masaż wykonywany jest za pomocą smoczka, łyżeczki, szczoteczki do zębów. W ćwiczeniach wspomagających dąży się do łączenia masażu z ruchem wykonywanym przez dziecko w sposób świadomy. W ćwiczeniach czynnych podstawą jest zapewnienie samej możliwości wykonywania ruchu.
W metodzie logopedycznej istotne miejsce zajmują ćwiczenia oddechowe, które wspomagają usprawnianie mowy. Ćwiczenia rozpoczyna się od nauki wdychania powietrza ustami, następnie wydłuża się fazę wydechu i reguluje gospodarowanie powietrzem. U małych dzieci ćwiczenia przebiegają w formie zabaw i polegają np. na zdmuchiwaniu papierków, watki, piórka. U dzieci starszych są połączone z ruchami rąk i tułowia.
W innych wadach mowy stosuje się ćwiczenia słuchu fonematycznego oraz ćwiczenia pozwalające rozróżniać głoski. Podczas usprawniania zwraca się uwagę na dostarczanie dziecku słownych bodźców, które najczęściej podawane są przez matkę w trakcie wykonywania przez nią podstawowych czynności manipulacyjnych np. podczas ubierania. Dziecko słuchając matki, naśladuje ją i tym samym kształtuje swój aparat artykulacyjny.[17]
3.5 Metody relaksacyjne
Metody relaksacyjne opierają się na wzajemnych zależnościach między napięciem psychicznym, napięciem mięśni oraz układem nerwowym obniżają one psychofizyczne napięcie organizmu, przeciwdziałają zmęczeniu, stanowią rodzaj regeneracji psychicznej.
Uczenie się relaksacji polega, jego zdaniem, na wykonywaniu określonych ruchów rękami, nogami, tułowiem, twarzą w celu napinania i rozluźniania kolejnych grup mięśni. Następujące po sobie napinanie i rozluźnianie mięśni służy początkowo odczuwaniu różnicy we wrażeniach płynących z mięśnia napiętego, będącego w stanie kontrakcji, i wrażeniach płynących z mięśnia rozluźnionego.
Relaksacji, czyli nawyku rozluźniania własnych mięśni uczymy się stopniowo. Najpierw należy uczyć się zmniejszania napięcia jakiejś określonej grupy mięśni, np. bicepsów, a następnie innych grup mięśni nie zapominając jednak o rozluźnianiu, i napinaniu mięśni uprzednio ćwiczonych.
Jakobson uważa, ze po serii systematycznych, najlepiej codziennych ćwiczeń stopniowo rozwija się umiejętność automatycznego odprężania mięśni. Oznacza to, iż sama myśl, zamiar rozluźniania napięcia wystarczy do uzyskania tego stanu bez potrzeby wykonywania jakichkolwiek ruchów. Sprzyja temu również zjawisko rozprzestrzeniania się relaksacji. Z chwilą, gdy zaczyna rozluźniać się jedna z grup mięśni, rozluźniają się i inne. Dzięki temu następuje też rozluźnianie mięśni pozostających po za nasza kontrolą, np. serca, mięśni trzewnych, mięśni pracujących wewnątrz klatki piersiowej.
Zastosowanie techniki relaksacji Jacobsona do dzieci polega na wykonywaniu przez nie celowych ruchów wymagających przeplatania dwóch stanów: napinania i rozluźniania mięśni w czasie zabawy, która nazywa się zabawą w silnego, i słabego. Umiejętność odczuwania wrażeń płynących z mięśnia rozluźnionego jest szczególnie ważna m.in. dla dzieci nadpobudliwych, ponieważ większość z nich nie zdaje sobie sprawy z tego, że ich mięśnie znajdują się w stanie stałego napięcia.
Metoda Wintreberta. Według niego osiąganie stanu odprężenia mięśniowego i psychicznego dokonuje się przez wykonywanie ruchów biernych w sposób powolny i rytmiczny. Ruchy wykonuje relaksator na pacjencie leżącym w pozycji spoczynkowej. Ruch bierne rozpoczyna się od ręki dominującej pod względem lateralizacji, obejmują one kolejno: przedramię, ramię, barki, szyję, twarz. Przechodzi się następnie przez drugą kończynę i schodzi do kończyn dolnych, zaczynając od stopy, przez podudzie, udo i kończąc na kończynie dolnej dominującej.
W metodzie Wintreberta wymienia się następujące rodzaje ruchów: obroty, krążenia, huśtania oraz bierne opuszczania. Metoda ta jest polecana dla dzieci w wieku szkolnym wykazującym lękliwość, represyjność, zahamowania.
Kompleksowa terapia w mózgowym porażeniu dziecięcym zajmuje bardzo ważne miejsce w usprawnianiu chorych dzieci. Oddziaływuje na ich sferę rozwoju ruchowego, intelektualnego, emocjonalnego, zmierzając do kompensacji, korekcji zaburzeń, psychoterapii i socjoterapii.
Metody kinezyterapii mają duży wpływ na rozwój ruchowy małego dziecka z mózgowym porażeniem dziecięcym, dlatego też należy jak najszybciej zaczynać usprawnianie. W proponowanych metodach Kinezyterapia chodzi o pobudzenie rozwoju nerwo-ruchowego i poprawę funkcjonalną organizmu.
Metoda Vojty i metoda Petö są skutecznymi metodami usprawniania zalecanymi już w okresie niemowlęctwa. Metoda Vojty pomimo swej efektywności budzi pewne zastrzeżenia, ponieważ stosowane w niej brutalne uciski mogą zaburzyć rozwój emocjonalny dziecka.
W metodzie Petö ważna jest integracja między ćwiczeniami ruchowymi a nauką szkolną, która daje efekty w równoległym rozwoju dziecka. Dużą rolę odgrywają tu wielofunkcyjne meble o szczebelkowej budowie, które mogą pomóc w usprawnianiu domowym.
Metoda Bobathów i Brunström to metody o konkretnym usprawnianiu fizycznym. Metoda Bobathów zapobiega spastyczności i ateozie natomiast metoda Brumström jest proponowana w porażeniu połowiczym mózgowego porażenia dziecięcego.
Urządzenia wykorzystywane w metodzie Phlepsa są cenną pomocą w utrzymaniu rów...
monga28