Tematem poniższego eseju są niektóre starożytne rzeźby i fryzy greckie przedstawiające Centauromachię.pdf

Tematem poniższego eseju są niektóre starożytne rzeźby i fryzy greckie

przedstawiające Centauromachię, tj. walkę Greków (Lapithów) z

Centaurami.

Centauromachia i Amazonomachia, nie były jedynymi, choć może najczęstszymi, tematami

przedstawianymi na fryzach i rzeźbach okresu klasycznego na ścianach doryckich i jońskich

świątyń. Innymi tematami były np. czyny Theseusa, czyli Gigantomachia (Hephaisteion, Ateny,

449 pne), walki Greków z Grekami (światynia-grobowiec Nereid w Xanthos, 400 pne;

świątynia Atheny-Nike, Akropolis, Ateny, ok. 425 pne), heroiczne czyny Heraklesa

(Hephaisteion, Ateny; świątynia Zeusa w Olympii, 460 pne), procesje ofiarne (Parthenon,

Akropolis, Ateny, 447-442 pne), itp.

Dla przyspieszenia ładowania tych stron artykuł ten został podzielony na kilka części, które

ładują się po kliknięciu na strzałki na końcu danej części. (AMK)

CENTAUROMACHIA (I)

O starożytnych greckich fryzach

ANDRZEJ M. KOBOS

Centaury

W mitologii greckiej, Centaury byli plemieniem dzikich bestii, zwykle

przedstawianych jako potwory mające górną połowę ciała starszego,

brodatego mężczyzny, a dolną konia. Istnieje jednakże bardzo wczesne,

później już nie powtarzane, przedstawienie Centaura jako "pełnego"

mężczyzny z przyrośniętą od tyłu tylną częścią konia.

Mała (12 cm wysokości) figurka człowieka i Centaura (Tytana?), być może

walczących z sobą;

brąz, styl geometryczny, 8 w. pne.

The Metropolitan Museum of Art, New York. (Ref. 5)

Centaury żyły w lasach i górach Elis, Arkadii i Thessalii. Być może

wyobrażenie Centaurów jako pół-ludzi-pół-koni wywodzi się od plemienia

hodowców koni w Thessalii.

Mit Centaurów musiał być bardzo stary, gdyż występują oni u Homera, w

późnym okresie Mykeneańskim i we wczesnej orientalizującej sztuce greckiej.

W Illiadzie , Centaury określane są jako "bestie". Dla Greków, Centaury

reprezentowali dzikość: dzikie życie, zwierzęce pożądania i barbarzyństwo.

Centaury były pożądliwe i z lubością upijały się winem.

Wśród Centaurów, Chiron był ich mędrcem i znachorem. Był on boskiego

pochodzenia - synem Kronosa i Philyry, uczonym w medycynie oraz

wychowacą boskich dzieci i herosów, Achillesa, Asklepiusa i Jasona. W

Thessalii istniał jego kult.

Mit o Heraklesie dwukrotnie odnosi się do Centaurów. Pierwszy raz, gdy w

czwartej z dwunastu prac dla uwolnienia się od służby u króla Eurysteusa –

pojmaniu bestialskiego Erymantiańskiego dzika - po drodze odwiedził

Centaura Pholusa. Ten ugościł go mięsem i winem. Gdy Herakles odmówił

wypicia wina, przyciągnięte zapachem wina Centaury zaatakowały go głazami

i kamieniami, lecz zostały przez niego odparte przy pomocy głowni i strzał

(mimo rozmiękłej od deszczu cięciwy jego łuku) i uciekły na Przylądek Malea.

Podczas tej walki, Chiron, który wyszedł zobaczyć co się dzieje, został

przypadkowo zraniony strzałą z łuku Heraklesa, zatrutą jadem hydry.

Zrozpaczony niegojącą się raną kolana, Chiron przekazał swą nieśmiertelność

Prometheusowi i poddał się śmierci. Zaś Pholus przypadkowo zranił się w

stopę strzałą Heraklesa i zmarł na miejscu.

Relief ze świątyni w Assos na wyspie Kefallina przedstawiający ucieczkę

Centaurów przed Heraklesem

w bitwie, w której heros przypadkiem zranił Centaura Chirona, 6 w. pne.

Museum of Fine Arts, Boston. (Ref. 5)

Drugie starcie Heraklesa z Centaurem pośrednio doprowadziło do jego

śmierci. Drugą żoną Heraklesa była Deianira, córka boga Dionysiusa.

Herakles zdobył ją, pokonawszy rywala Achelousa, boga rzek, który miał

zdolność nagłego zamieniania się w węża. Unosząc Deianirę, Herakles

przybył nad rozlaną rzekę i tam Centaur Nessus zaoferował mu

przeniesienie Deianiry przez rzekę na swoim grzbiecie. Gdy ta tylko wsiadła

na jego grzbiet, Nessus uciekł z nią i próbował ją zgwałcić. Z odległości pół

mili, Herakles ustrzelił go z łuku. Gdy umierał, Nessus doradził Deianirze,

by ta zebrała trochę jego krwi i jeżeli kiedykolwiek w przyszłości Herakles

byłby jej niewierny, wówczas miała posmarować tą krwią odzienie

Heraklesa, zapewniając sobie tym jego wierność. Nessus wiedział, że krew

jego została zatruta jadem ze strzały Heraklesa i będzie śmiertelna dla

tegoż. Herakles miał później wiele kochanek, ale dopiero gdy zakochał się

w Iole, którą wygrał był w zawodach łuczników, Deianira spróbowała tego

zaklęcia Nessusa. Ciało Heraklesa zaczęło odchodzić od kości. Deianira

zabiła się w rozpaczy, a Herakles sam zbudował stos pogrzebowy i położył

się na nim na skórze lwa. Nikt nie chciał podpalić stosu, aż przechodzący

pasterz spełnił prośbę Heraklesa, otrzymawszy jego łuk i strzały. Gdy tylko

stos zapłonął, Zeus cisnął weń piorun, który natychmiast zamienił cały stos

w popiół. Tak wypełniło się proroctwo Zeusa, iż nikt żywy nie zdoła

uśmiercić Heraklesa.

Herakles, Deianira i Centaur Nessus.

Rzymski mural z Pompei, I w. ne.

Soperintendenza alle Antichita della Campania, Napoli (Neapol). (Ref. 5)

Centauromachia

Walka Centaurów z Lapithami stała się jednym z najsłynniejszych motywów w

starożytnej sztuce greckiej. Król Lapithów, Peirithous (syn Zeusa), zaprosił

Centaury na swoje wesele z Deidameią. Upiwszy się na tym weselu, Centaur

Eurythion i jego towarzysze, usiłowali porwać i zgwałcić Deidameię i inne

kobiety Lapithów. Wybuchła zażarta walka, w której Centaury zostały

pokonane i przegnane, chociaż zabiły głazami Kaineosa, którego dotąd nie

imały się rany.

Centaury, a przede wszystkim Centauromachia, tj. walka Lapithów z

Centaurami, przedstawiana była na amforach, wazach, fryzach i rzeźbach.

Motyw ten przetrwał w greckiej sztuce do czasów rzymskich.

Amfora "Nessosa", 620 pne.

Na szyi amfory przedstawiona jest walka Heraklesa z Centaurem

Nessosem.

Główny wizerunek przedstawia mit o ścięciu morskiego potwora Gorgo-

Medusy przez Perseusa.

Znaleziona przy Dipylońskiej Bramie Ulicy Grobów (cmentarza) Kerameikos

w Atenach,

jest jedną z najwcześniejszych waz o czarnych rysunkach.

National Museum, Athens. ( fot. Andrzej Kobos )

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: