Platon - List 7.rtf

Platon LIST SIÓDMYPLATON

ŻYCZY KREWNYM I PRZYJACIOŁOM DIONA, ABY IM SIĘ DOBRZE DZIAŁO.        Piszecie mi, że powinienem być przekonany, iż ożywia Was ten sam duch, który ożywiał Diona i wzywacie mnie przeto, abym się z Wami sprzymierzył, ile tylko mogę, czynem i słowem. Ja więc, jeżeli istotnie te same co i on poglądy macie i dążenia, zgadzam się sprzymierzyć się z Wami, w razie przeciwnym musiałbym jeszcze zastanowić się niemało. A jakie były jego przekonania i dążenia, mogę Warn wyłożyć dokładnie, wiem bowiem, jakie były, i nie potrzebuję opierać się na przypuszczeniach. Gdy więc po raz pierwszy przybyłem do Syrakuz, mając lat około czterdziestu, był wówczas Dion w tym wieku, w którym teraz jest Hipparynos, i miał te same wtedy przekonania, w jakich dotrwał do końca. Uważał mianowicie, że Syrakuzańczycy wolni być powinni gospodarząc u siebie według praw najlepszych. Nie byłoby też nic w tym dziwnego, gdyby i Hipparynosa bóg jakiś przywiódł do tych samych poglądów na sprawy państwowe i do jednomyślności z Dionem. A w jaki sposób powstały te poglądy, warto może żeby posłuchał kto młody jeszcze i kto już niemłody; spróbuję tedy przedstawić    Wam to od początku. Odpowiednia bowiem teraz chwila po temu.   Ongiś w młodości przeżyłem to, co przeżywa wielu młodych ludzi. Zamierzałem, skoro tylko stanę się panem ,     samego siebie, poświęcić się niezwłocznie służbie publicznej. A przypadły na moje czasy wydarzenia państwowe przybierające taki mniej więcej obrót: wobec niezadowolenia większości z ówczesnej formy rządów dochodzi do przewrotu; przy zmianie ustroju pięćdziesiąt i jeden mężów obejmuje władzę, jedenastu w mieście, dziesięciu w Pireusie — jedni i drudzy mają powierzoną sobie pieczę i nad rynkiem i nad tym, co było do zrobienia w dzielnicach miejskich — trzydziestu zaś sprawuje rządy pełnomocne, zwierzchnie nad wszystkim. Zdarzyło się, że niektórzy z nich byli mymi krewnymi i znajomymi, toteż nawoływali mnie od razu do wzięcia udziału w pracy politycznej, jako odpowiedniej dla mnie. I przeżyłem rzeczy, nie takie znów bardzo dziwne, jeżeli się zważy, jak młody byłem jeszcze w tym czasie. Wyobrażałem sobie, że będą rządzić państwem w ten sposób, iż z drogi nieprawości do prawych przywiodą je obyczajów. Toteż przypatrywałem się bacznie, jak sobie będą poczynali. I oto widziałem, że ludzie ci w krótkim czasie doprowadzili do tego, że złotem wydawały się dawne rządy. Obok innych niegodziwości jeszcze ten fakt: mego starszego drogiego przyjaciela, Sokratesa, o którym nie waham się twierdzić, że był najzacniejszym człowiekiem ze wszystkich ludzi ówczesnych, usiłowali posłać z paroma innymi po jednego z obywateli, aby go sprowadzić gwałtem dla Krytiasa, przywódca trzydziestu tyranów, byt stryjecznym bratem matki Platona; Channidcs, należący do ich liczby, był jej bratem rodzonym niejakiego Leona z Salanuny wykonania na nim wyroku śmierci. Chodziło im oczywiście o to, żeby zmusić Sokratesa do współdziałania z nimi czy zechce, czy też nie. On jednak nie posłuchał i gotów był wszystko znieść raczej, niż stać się wspólnikiem ich niecnych czynów. Widząc to wszystko i co tam jeszcze było w tym rodzaju, nie drobne sprawy z pewnością, nie mogłem opanować swego wstrętu i odsunąłem się od tego zła, które się wtedy działo. Niedługo potem runęła władza Trzydziestu i cały ówczesny system rządów. Znowu, wprawdzie już nie tak gwałtownie, ale zaczęło mnie jednak pociągać z powrotem pragnienie wzięcia udziału b w życiu społecznym i politycznym. Było oczywiście i w tych także stosunkach, tak pełnych zamętu, wiele rzeczy, które mogły wywoływać czyjąś odrazę, i nie jest też bynajmniej dziwne, że podczas tych przewrotów zemsta nad tymi czy innymi przeciwnikami przybierała u tych czy u innych formy zanadto ostre. Niemniej jednak kierowali się na ogól dużą względnością ci, którzy wtedy wrócili do władzy. Jakimś atoli zrządzeniem losu znowu mego druha, tegoż Sokratesa, paru z ówczesnych przywódców pozywa przed sąd i wytacza mu zarzut najniegodziwszy; który mniej chyba niż komukolwiek innemu można było postawić Sokratesowi. Oskarżyli go więc oni o bezbożność, a drudzy uznali go winnym i kazali stracić człowieka, który nie chciał w swoim czasie brać udziału w niecnym Dorwaniu jednego z ich zwolenników tułających się wtedy poza krajem, podczas gdy oni także znosili niedolę tu-',   łączki. Gdy. patrzyłem na to wszystko i na ludzi odgrywających rolę w polityce, i na prawa i na obyczaje, im więcej to rozpatrywałem i posuwałem się w latach, tym trudniejszą wydawało mi się rzeczą, abym mógł we właściwy sposób zająć się polityką. Niepodobna przecież działać bez ludzi życzliwych i wiernie oddanych, a odnaleźć dawnych przyjaciół nie było znów tak łatwo — nie uznawano już w naszym mieście zwyczajów i urządzeń ustanowionych przez ojców — nowe zaś zdobyć stosunki z dnia na dzień niemożliwe było bez większego wysiłku. Psuło się ustawodawstwo i obyczajność publiczna, i to z siłą wzmagającą się w sposób wprost zdumiewający, tak iż ja; pełen będąc z początku wielkiego zapału do działalności publicznej, patrząc na to i widząc jak wszystko wszędzie gna i pędzi na zatracenie, zacząłem wreszcie odczuwać, że mnie już ogarnia zawrót głowy. Nie przestałem wprawdzie patrzeć i zastanawiać się, czy nie mogłaby przyjść skąd poprawa w tych stosunkach i w ogóle w całokształcie życia państwowego, ale żeby czynnie wystąpić czekałem wciąż znowu na odpowiednie czasy. Wreszcie zrozumiałem, że wszystkie państwa obecnie, wszystkie wzięte razem, ile ich jest, źle się rządzą. Prawa ich mianowicie, jeżeli nie zastosować tu jakichś wprost nadzwyczajnych zabiegów i jeżeli los nie przyjdzie z pomocą, są już nieomal w beznadziejnym stanie. Widziałem l się zmuszony hołd złożyć prawdziwej filozofii i uznać, , ze z jej wyżyn dopiero można zobaczyć, jak wygląda wszelka sprawiedliwość w polityce i życiu jednostek, S od nieszczęść przeto nie wyzwoli się wcześniej ród ludzi, zanim albo ludzie należycie i prawdziwie miłujący mądrość nie przyjdą do władzy, albo ci, którzy rządzi" w państwach, jakimś bożym ulegając wyrokom, nie umiłują istotnie mądrości.                                        Takie więc były moje przekonania, gdy przybyłem do Italii i na Sycylię, udając się tam po raz pierwszy. Przybywszy zaś, tamtejszym, tak zwanym „błogim" życiem z jego biesiadami italskimi i syrakuzańskimi w żaden żywy sposób i pod żadnym względem zachwycić się nie mogłem; co za przyjemność obciążać sobie żołądek dwa razy dziennie, nie przespać samemu w łóżku ani jednej nocy — i co tam jeszcze towarzyszy takiemu trybowi życia. Przy takich zwyczajach nie mógłby nikt pod słońcem, zaprawiając się w nich od młodu, stać się rozumnym — nie wyrówna tego bowiem nie wiem jak niezwykła natura — a stać się roztropnym nikt nawet i nie zapragnie, i to samo da się powiedzieć o wszystkich innych cnotach. Również państwo żadne nie zażyje spokoju, jakiekolwiek miałoby prawa, jeżeli ludzie uważać będą, że wszystko trzeba na niepomierne trwonić zbytki, i sądzić będą, z drugiej    Strony, że należy oddawać się bezczynności, z wyjątkiem gdy chodzi o hulanki, pijatyki i w zapałach miłosnych utrudzenie. Państwa takie skazane są nieuchronnie na ciągle przewroty polityczne, wprowadzają tyranię, oligarchię, demokrację, zmieniając ustawicznie system rządów. O ustroju zaś sprawiedliwym i takim, który by darzy! wszystkich równością praw, ci, którzy w nich rządzą, nawet wzmianki słuchać nic potrafią spokojnie. Takie więc w uzupełnieniu do poprzednich rozważań snując myśli przybyłem do Syrakuz jakimś może przeznaczeniem gnany, bo robi naprawdę takie wrażenie, jak gdyby jakaś wyższa potęga umyśliła rzucić wtedy posiew tych wszystkich wydarzeń, które się teraz rozegrały w związku z Dionem i z Syrakuzami, strach bierze, aby nie dalszych jeszcze, o ile mnie teraz nie posłuchacie, gdy rady swej udzielam po raz drugi. Co mam na myśli mówiąc, że Vii początkiem wszystkiego stało się moje ówczesne przybycie na Sycylię? Boję się o to, że nie zdawałem sobie sprawy wtedy, gdy zbliżyłem się z Dionem, młodym jeszcze podówczas, i gdy go wtajemniczałem w moje poglądy na to, co byłoby największym dobrem dla ludzi, oraz gdy mu doradzałem, żeby w czyn to wprowadzał, iż, nieświadomie dla samego siebie, pracowałem nad obaleniem tyranii.     Dion, mając bowiem w ogóle umysł niesłychanie zdolny, chłonął z niezwykłą łatwością wszystko, co mu wtedy mówiłem, i słuchał moich nauk tak namiętnie i z taką żarliwością, jak nigdy żaden z młodzieńców, z którym b się zetknąłem. Postanowił pozostałe życie przeżyć inaczej niż większość Italczyków i Sycylijczyków, cnotę bowiem umiłował bardziej od przyjemności i wszelakiej rozkoszy. Swoim trybem życia wywołał znaczną niechęć tych, którzy dobrze się czuli w atmosferze ustalonych na dworze tyrana obyczajów. I trwało tak aż do chwili śmierci Dionizjosa. Uprzytomnił sobie następnie, że przekonania, które zdobył pod wpływem właściwych nauk, mogły powstać nie tylko w nim, i dostrzegał też rzeczywiście, że powstawały również w innych, niewielu co prawda, niemniej jednak widział, że powstawały wśród niektórych. Spodziewał się, że jednym z nich może mógłby się stać Dionizjos Młodszy przy boskiej pomocy, a jeżeliby stał się takim, to życie jego i życie pozostałych Syrakuzańczyków stałoby się, uważał, nad wyraz szczęśliwe. By! dalej zdania, że powinienem koniecznie, jak można najprędzej, przybyć do Syrakuz, aby współdziałać w tej sprawie. Pamiętał przecież wspólnie ze mną przeżyte chwile i z jaką łatwością powstało w nim wtedy pragnienie najpiękniejszego i najzacniejszego żywota. Jeżeliby i teraz udało się wytworzyć je w Dionizjosie, jak to zamierzał, wielkie żywił nadzieje, ze bez rozlewu krwi, bez ofiar i tych strasznych rzeczy, które stały się teraz, można będzie przywieść kraj cały do życia błogiego istotnie. Obmyśliwszy to sobie tak słusznie, namówił Dion Dionizjosa, aby mnie zaprosił. Sam też ze swej strony przysyłał do mnie listy i prosił, ażebym przybył za wszelką cenę, jak można  najprędzej, zanimby inni nie zetknęli się z Dionizjosem nie skierowali w stronę jednego życia, odciągnąwszy od tego co jest najlepsze -. przytaczam w jaki sposób popierał swoje prośby, choć może zabierze to za dużo czasu:     „Jakiejże będziemy czekali sposobności lepszej od tej — mówił — którą teraz boskie nam zsyła zrządzenie?" Wspominał kolejno o panowaniu nad Italią i Sycylią, o swym osobistym znaczeniu i roli, jaką odgrywał w państwie, rozwodził się o młodości Dionizjosa i o jego zapale do filozofii i nauki nader gorącym, o jego bratankach i krewnych, tak zawsze skorych, żeby dać się pociągnąć moim naukom i głoszonemu przeze mnie trybowi życia, i nadających się najbardziej do tego, żeby Dionizjosa pociągnąć za sobą. Jeżeli kiedykolwiek, to teraz właśnie może się urzeczywistnić w całej pełni to, czego wyglądamy z tęsknotą, a mianowicie, aby ci sami ludzie byli filozofami b i zarazem władcami wielkich państw. Zachęty więc były takie i cale mnóstwo innych w tym rodzaju. Go zaś do moich zapatrywań na tę sprawę, to odczuwałem niepokój myśląc o młodych i jak to się w ogóle z nimi ułoży — przelotne są bowiem porywy młodzieńcze i często wprost w przeciwną zwracają się stronę —jeżeli chodzi o Diona, znałem jego charakter poważny z natury, przy czym był już człowiekiem w latach dojrzałych. Gdy się więc zastanawiałem i wahałem, czy należy jechać, czy jak się też zdecydować; przeważyło przekonanie, że jechać powinienem: jeżeli się chce przystąpić kiedykolwiek do urzeczywistnienia swych koncepcji co do ustawodawstwa i ustroju państwowego, to teraz właśnie trzeba pokusić się o to. Bo przecie wystarczy jednego tylko człowieka przekonać w dostatecznym stopniu, a dokonam całego zbawczego dzieła. To oto zamierzając i na to się ważąc wyruszyłem z domu. Nic powodowało mną to, co przypuszczają niektórzy, lecz przede wszystkim wzgląd na samego siebie, abym nie musiał kiedyś wstydzić się sam siebie i uznać, że jestem niby jakieś ze wszech miar puste słowo i nieskory bynajmniej do podjęcia jakiegokolwiek czynu. Buleni się przy tym, ze mógłbym zdradzić Diona, nasze zobowiązania wzajemne i łączącą nas przyjaźń, wtedy gdy groziły mu istotnie niebezpieczeństwa, i to niemałe. Jeżeliby coś mu się przydarzyło, czy też, wydalony z kraju przez Dionizjosa i przez innych swoich wrogów, zjawiłby się przed nami jako wygnaniec i zwrócił do nas z następującymi słowami: „Przychodzę do Ciebie, Platonie, na tułaczkę skazany nie dlatego, że mi hoplitów zabrakło i że jeźdźców nie miałem dla odparcia wroga, słów mi Twoich i Twego daru przekonywania zabrakło, którym, wiedziałem, że mocen jesteś w najwyższym stopniu skłaniać młodych do tego, co dobre i sprawiedliwe, i łączyć ich wciąż ze sobą węzłami przyjaźni i zbratania. To mnie więc zawiodło wobec tego, żeś nie spełnił przypadającej na Ciebie części zadania, i dlatego zmuszony byłem opuścić Syrakuzy i znalazłem się tutaj. Moja osobista sprawa to mniejszy jeszcze zarzut dla Ciebie, lecz filozofia, którą wciąż wysławiasz i powiadasz, że nie doznaje czci u innych ludzi, czyż nic została teraz zdradzona wraz ze mną, jeżeli chodzi o tę cząstkę zadania, którą Ty miałeś spełnić wobec niej? I gdyby się zdarzyło, żebyśmy na przykład mieszkali w Me-garze. zjawiłbyś się przecież z pomocą na moje wezwanie, lub też samego siebie za nader lichego musiałbyś uważać człowieka. Teraz zaś podającjako usprawiedliwienie daleką podróż, długą przeprawę morską i ogrom związanych z nią trudów, sądzisz, że zdołasz uniknąć tego, aby Cię nie pomawiano kiedyś o gnuśność? Nie uda Ci się z pewnością! "— Czy mógłbym na te słowa godną znaleźć odpowiedź? Nie mógłbym bynajmniej. Wyruszyłem więc ulegając nakazom rozumu i mając słuszność za sobą, jak tylko człowiek mieć może najbardziej, i opuściłem b z powodu tego moje zajęcia, żadną miarą nie przynoszące mi ujmy, aby udać się pod przymus rządów tyrańskich, które nie mogły oczywiście odpowiadać moim poglądom ani mojej osobie. Czyniąc to uchyliłem się od pomsty Zeusa, przyjacielskich związków patrona, i wywiązałem się bez zarzutu z mojej powinności wobec filozofii, której nie oszczędzono by obelg, gdybym, gnuśności hołdując i tchórzostwu, niesławną i brzydką wziął na siebie rolę. Przybywszy zaś bo nie trzeba tutaj rozwodzić się zbytnio, zastałem dokoła Dionizjosa wszędzie pełno wrzenia, głosy oszczercze szkalowały Diona przed majestatem tyrana. Broniłem go, jak tylko mogłem, niewiele jednak mogłem zdziałać; mniej więcej jakoś w _czwartym miesiącu po moim przybyciu kazał Dionizjos wsadzić Diona na mały statek i niegodnie wyprawił go z kraju, oskrżając o knowania przeciwko władzy tyrańskiej. My wszyscy, przyjaciele Diona, obawialiśmy się teraz, czy nie zechce oskarżyć któregoś z nas o współudział w owych knowaniach Diona i wywrzeć na nim swej zemsty. Co do mnie, to nawet rozeszła się wtedy jakaś pogłoska w Syrakuzach, że kazał mnie Dionizjos zgładzić Jako sprawcę tego wszystkiego. co się wówczas stało. On jednak zauważywszy, w Jakim jesteśmy nastroju, i bojąc się, żeby coś gorszego nie wynikło z tych obaw, uprzejmie nas znowu podejmował wszystkich, mnie zaś uspokajał, dodawał otuchy i prosił, abym bezwarunkowo pozostał. Z mego wyjazdu, rzecz prosta, mc dobrego nie mogło dla niego wyniknąć, z pozostania raczej. Dlatego też zwracał się do mnie niby z gorącą prośbą, wiemy jednak, ile prośby tyranów zawierają w sobie konieczności posłuchu. Znalazł poza tym sposób, aby ml nie dać odpłynąć, ściągnął mnie do siebie na zamek i tam wyznaczył mieszkanie. Stamtąd zaś żaden kajman statku me zechciałby zabrać mnie z sobą, nie mówię już wbrew woli Dionizjosa, ale w ogóle, chyba żeby sam przysłał kogoś z poleceniem zabrania mnie; żaden też kupiec i z naczelników straży granicznej ani jeden nie patrzyłby spokojnie, jak sam uchodzę z kraju, lecz zatrzymałby mnie od razu i przywiódł z powrotem do Dionizjosa, zwłaszcza, że jakoś znowu rozgłaszano wieści, całkiem przeciwne temu, co opowiadano poprzednio, że Platon, wprost uwierzyć trudno, w jak niezwykłych jest łaskach u Dionizjosa. Jakżeż więc było istotnie? Powiedzieć muszę całą prawdę. Okazywał mi rzeczywiście z biegiem czasu, w miarę jak obcowaliśmy z sobą i zetknął się bliżej z moim sposobem bycia i charakterem, coraz więcej łaskawości i względów, chciał jednak, abym go cenił więcej od Diona i abym jako przyjaciela bez porównania wyżej go stawiał niż tamtego. Nicwiarogodnejest, ile w to wkładał ambicji. Lecz żeby pójść drogą, na której najpiękniej mógłby to osiągnąć, jeżeliby to w ogóle było do osiągnięcia, przed tym się wzbraniał, aby mianowicie uczyć się i słuchać tego, co mówię o filozofii, i zbliżyć się w ten sposób do mnie i zżyć ze mną bardziej. Obawiał się widocznie tego, co mu mówili oszczercy, że da się omotać, i Dion wtedy przeprowadzi wszystko. Ja zaś; wierny swej pierwotnej myśli, z którą tu przybyłem, przetrzymywałem wszystko w oczekiwaniu, że może jakoś dojdzie on kiedyś do tego, żeby zapragnąć wieść żywot filozofa. Przeciwdziałał jednak temu zwycięsko.    Tak więc to było z moim przybyciem na Sycylię i tak upłynął pierwszy okres mojego tam pobytu. Po czym r odjechałem, i powróciłem znowu na usilne prośby Dionizjosa. Wyjaśnię Warn, z jakich zrobiłem to względów, i przedstawię, że cokolwiek uczyniłem, tłumaczy się zrozumiałymi i słusznymi pobudkami. Wiem bowiem, że wielu ludzi nie przestaje pytać, w jakim właściwie celu udałem się tam powtórnie. Przedtem jednak chcę Warnporadzić, co należy robić w obecnych warunkach. Nie trzeba bowiem, aby to, co zamierzam mówić tylko ubocznie, wysuwało się w moich słowach na plan pierwszy jako .główna sprawa. Twierdzę więc co następuje:.Przypuśćmy, że mamy człowieka chorego i pędzącego i taki tryb życia, który ujemnie wpływa na jego zdrowie. Czyż ten, kto chce mu swoją radą służyć i pomocą, nie powinien przede wszystkim wpłynąć na zmianę jego dotychczasowego trybu życia i dopiero wtedy, jeżeli go posłucha, zalecać mu jeszcze inne środki? W razie zaś odmowy ze strony chorego, człowiek z charakterem i prawdziwy lekarz uchyli się, moim zdaniem, od udzielania dalszej porady; o tym, kto by się godził na to, powiedziałbym przeciwnie, że pozbawiony jest charakteru i niewiele się rozumie na sztuce lekarskiej. To samo da się także zastosować do państwa, niezależnie od tego, czy pozostaje pod panowaniem jednego czy wielu mężów. Jeżeli z zasady trzymając się w swym życiu politycznym właściwej drogi prosi o doradzenie mu czegoś pożytecznego w jakiejś sprawie, nie odmówi człowiek rozumny swej rady takiemu społeczeństwu. Jeżeli natomiast państwo zbacza całkowicie szlaku właściwej polityki i nie chce żadną miarą odnaleźć z powrotem wiodącej do niej drogi, a obywatele zapowiadają doradcy, żeby zostawił ich ustrój w spokoju i nie próbował go podważać, bo śmiercią przypłaci wszelką próbę podważenia go, i nakazują przy tym, aby był na usługi ich zachcianek i żądz, i doradzał, w jaki sposób uzyskaliby ich spełnienie jak najłatwiej i jak najszybciej po wsze czasy, za człowieka bez charakteru poczytywałbym tego. kto by się godził na udzielanie rad w podobnych warunkach, za człowieka z charakterem, odwrotnie, uważałbym tego, kto by się na to zgodzić nie zechciał. Takie więc mam przekonania i dlatego, jeżeli zwraca się ktoś do mnie z prośbą o radę w jakichś bardzo ważnych dla siebie poczynaniach życiowych, w sprawie zdobycia majątku na przykład, lub też w jaki sposób ma pielęgnować zdrowie ciała czy duszy, o ile wydaje mi się, że w codziennym trybie życia wiernym jest pewnym zasadom, albo b też mogę przypuszczać, że zastosuje się do mojej rady w tym, co do czego porozumiewa się ze mną, chętnie śluzę mu moją radą i nic poprzestaję na zdawkowym tylko spełnieniu jego prośby. Gdy zaś ktoś wcale rady ode mnie nie żąda, albo.też jest widoczne, że jej posłuchać bynąj mniej nie ma zamiaru, nie będę się takiemu z moją radą narzucał nie proszony, a przymusu nie wywierałbym, nawet .gdyby był moim synem rodzonym. Niewolnikowi, i owszem, rad bym swych nie skąpił i, gdyby słuchać ich nic chciał, nic zawahałbym się nawet użyć względem niego przemocy. Ojca zaś i matkę nie godzi się, zdaniem moim, ' przymuszać do czegokolwiek, chyba że nie są przy zdrowych zmysłach; jeżeli prowadzą, taki czy inny, stały tryb życia, który im odpowiada, mnie zaś nie podoba się zgoła, nie należy, sądzę, ścigać ich niechęcią przez daremne strofowanie, ani też, odwrotnie, schlebiać im i usłużnie dostarczać możliwości zaspokojenia pragnień tego rodzaju, że, jeżelibym sam miał się im poddać z lubością, żyć bym nie chciał w ogóle. Tą samą zasadą powinien i wobec państwa kierować się w życiu człowiek rozumny. Niech wypowiada swe zdanie, jeżeli ma coś do zarzucenia w sprawie polityki, ale tylko wtedy, gdy wie, że mówić nie będzie na próżno, ani słów swoich nie przypłaci śmiercią. Gwałtu zaś niech nie stosuje wobec ojczyzny zmieniając przemocą jej system rządów, jeżeli bez mnożenia wygnańców, bez ofiar w ludziach ustroju najlepszego choćby wprowadzić nie można. Niech się wówczas cicho usunie na stronę i o ratunek się modli dla siebie i dla państwa.    W taki więc oto sposób mogę i Waszym stać się doradcą a doradzałem już wraz z Dionem i Dionizjosowi, aby sobie przede wszystkim codzienne życie ułożył tak, żeby nauczyć się samego siebie trzymać na wodzy jak można najbardziej, oraz zdobywał sobie wiernych przyjaciół i towarzyszy, dla uniknięcia tego, co spotkało jego ojca. Zjednoczył on w swoim ręku wiele potężnych grodów Sycylii zniszczonych przez barbarzyńców. Odbudowawszy je, nie był jednak w możności ustanowić w żadnym z nich lojalnego względem siebie rządu złożonego z bliskich mu ludzi, czy to spomiędzy jakichś cudzoziemców, czy też z własnych braci, których sam wychował, ponieważ byli młodsi od niego, i z prostych ludzi porobił panami, a z biedaków w niezwykłych przetworzył bogaczy. Nie zdołał jednak, mimo namowy, wskazań, dobrodziejstw ze swej strony, jak też i względów rodzinnych, żadnego z nich zrobić towarzyszem swych trudów panowania. Okazał się tu siedemkroć razy nieudolniejszy od Dariusza, który nie braciom zawierzył ani wychowankom, ale jedynie tym, z którymi pospołu obalił owego Meda rzezańca. Podzieliwszy państwo na siedem części — a każda z nich większa była od całej Sycylii — rządził przy ich współudziale i wiernych miał z nich towarzyszy; nie występowali przeciwko niemu ani przeciwko sobie wzajemnie. Stał się przykładem, jakim być winien dobry prawodawca i król. Dzięki prawom wszakże, które ustanowił, przetrwało państwo perskie po dziś dzień. Weźmy dalej Ateńczyków:potrafili oni szereg miast greckich, nękanych przez napaści barbarzyńców, nie wprowadziwszy do nich swojej ludności, lecz przejąwszy tak jak były zamieszkane, utrzymać przez lat siedemdziesiąt pod swoim panowaniem, zdobywszy sobie w każdym z nich ludzi przyjaźnie usposobionych. Dionizjos natomiast w jednym mieście całą stłoczywszy Sycylię, ze zbytku mądrości nie dowierzając nikomu, zaledwie zdołał się utrzymać. Ubogi był bowiem w przyjaciół i wiernie oddanych sobie mężów. A nic nie jest pewniejszym wskaźnikiem cnoty czy nieprawości, jak brak czy posiadanie takowych. To więc doradzaliśmy Dionizjo-sowi,ja wraz z Dionem, ażeby, skoro tak mu się już z winy ojca ułożyły stosunki, że rósł w osamotnieniu, pozbawiony wykształcenia, pozbawiony odpowiedniego towarzystwa, najpierw wziął się do tego la i postarał się spośród swych krewnych i rówieśników zdobyć sobie przyjaciół i towarzyszy w dążeniu do cnoty wtórujących mu zgodnie, zwłaszcza zaś, aby sam z sobą doszedł do porozumienia, bo brak tego zdradzał w niezwykłej wprost mierze. Mówiliśmy mu to nie tak otwarcie — nie byłoby to bowiem bezpieczne — ale dając mu to do zrozumienia drogą okólną i podkreślaliśmy z całym naciskiem, że każdy, kierując się tymi wskazaniami, i siebie i tych, na czele których stoi, tchroni od złego, postępując inaczej doczeka się, że wszystko całkiem odwrotny przybierze obrót. Jeżeli więc e pójdzie wskazaną przez nas drogą i zrobi z siebie rozumnego i rozsądnego człowieka, zaludni następnie opustoszałe miasta sycylijskie, wyposaży je w prawa i w ustrój, który je zwiąże i sprzymierzy zarówno z nim, jak między sobą, w celu niesienia sobie pomocy przeciwko barbarzyńcom, nie tylko dwukrotnie, lecz wielokrotnie zaiste powiększy państwo odziedziczone po ojcu. Zdoła bowiem przy takim stanie rzeczy ujarzmić Kartagińczyków srożej jeszcze o wiele, niż wówczas ujarzmieni zostali przez Gelona, podczas gdy teraz, przeciwnie, ojciec jego zmuszony był haracz płacić barbarzyńcom. To więc mówiliśmy i tak go zachęcaliśmy, podstępnie knując przeciw Dionizjosowi, jak twierdziły z wielu stron dochodzące glosy. Zwyciężyły one u Dionizjosa, wygnały Diona, wprawiły nas w przerażenie.. Lecz żeby już skończyć z wielką ilością wydarzeń, które się rozegrały w ciągu niewielkiego okresu czasu:    Dion, przybywszy z Peloponezu i Aten, czynem Dionizjosa nauczył rozumu. Syrakuzańczycy, skoro uwolnił miasto i oddal je im w ręce dwa razy, zachowali się wobec Diona tak samo, jak Dionizjos wtedy, gdy Dion usiłował go wykształcić i wychować na króla, który by władzę monarszą sprawować był godny, i z takim sprzymierzyć się na całe życie. Dionizjos jednak wolał z oszczercami się sprzymierzyć i z tymi, którzy mu powiadali, ze Dion dąży do władzy tyrańskicj i że w tym celu robi to wszystko, co robił w tym czasie, że chodzi mu mianowicie o to, aby Dionizjos pochłonięty czarem dociekań naukowych zaniedbał sprawowania władzy i powierzył ją jemu, a on ją wtedy przywłaszczy sobie i podstępnie wytrąci ją Dionizjosowi z rąk. Takie więc oszczerstwa zwyciężyły wówczas, rozsiewane wśród Syrakuzańczyków, po raz drugi odniosły zwycięstwo, osobliwe zgoła i nader hańbiące dla tych, którzy zwycięstwa tego byli sprawcami. Jak to się stało, trzeba żeby posłuchali ci, którzy wzywają mnie do współudziału w obecnie rozgrywających się sprawach. '  Oto Ja, obywatel ateński, przyjaciel Diona, jako jego sojusznik przybyłem do tyrana pragnąc trwającą między mmi wojnę w przyjacielskie przetworzyć stosunki. W walce z oszczercami zostałem jednak pokonany. Dionizjos usiłował skłonić mnie zaszczytami i pieniędzmi, abym pozostał przy nim i swą obecnością i przyjaźnią stwierdził niejako, że nie popełnił niczego niewłaściwego wypędzając Diona z kraju, ale wszystkie jego starania zawiodły oczy- wiście. Dion potem w drodze powrotnej do domu zabiera z sobą z Aten dwóch braci"; przyjaźń z nimi nie powstała na podstawie zgodnych przekonań filozoficznych, ale z pospolitych i zwykłych uczuć koleżeństwa, jak to bywa u większości przyjaciół, oraz z tego zżycia się, które się wytwarza przy stole biesiadnym, ceremoniach wtajemniczenia i wspólnym uczestniczeniu w misteriach. Tak więc i ci dwaj towarzyszący mu w drodze do kraju przyjaciele w tych właśnie okolicznościach zbliżyli się do niego i dzięki usługom, które mu oddali podczas przygotowań do powrotu, w zażylsze z nim weszli stosunki. Skoro jednak po przybyciu na Sycylię spostrzegli, że Sycylijczycy, na skutek rozsiewanych oszczerstw, podejrzewają Diona, jakkolwiek zawdzięczają mu swe wyzwolenie, o to, że zamierza stać się tyranem, nie tylko zdradzili przyjaciela i człowieka, z którym łączyły ich węzły wzajemnie świadczonej sobie gościnności, lecz własnoręcznie nieomal dopuścili się mordu, bo broń mając w ręku mordercom podążyli z pomocą. Co do ohydy i niegodziwości tej zbrodni, ja z pewnością nic robię żadnych zastrzeżeń i nie zabieram tu głosu — sporo bowiem inny troszczy się, aby ją rozsławić szeroko i troszczyć się będzie i nadal —co się natomiast w związku z tym mówi o Ateńczykach i twierdzi, że ci dwaj hańbę ściągnęli na państwo, uchylić muszę. Oświadczam bowiem, że Ateńczykicm był także ten, który nie zdradził owego męża, jakkolwiek mógł w zamian za to mieć bogactwa i wiele zaszczytów. Albowiem przyjaźń, która go z nim łączyła, nie była pospolitą przyjaźnią prostackich natur; zrodziła się ona ze wspólnie podejmowanych, szlachetnych wysiłków wewnętrznego doskonalenia się. Takiej wspólnocie i-takiemu jedynie porozu-mieniu zawierzyć winien człowiek rozumny, więcej niż pokrewieństwu duchowemu czy fizycznemu. Nie są też warci obydwaj Diona zabójcy tego, aby ich czyn za hańbę poczytać państwu, jakoby to w ogóle byli ludzie, o których się wspominało kiedykolwiek.   Powiedziałem to wszystko z tą myślą, aby jako moja rada posłużyło tym, którzy należą do koła przyjaciół i krewnych Diona. Doradzam coś jeszcze ponadto, tę samą radę i to samo pouczenie wypowiadając już po raz trzeci do Was, trzecie z kolei, Niejpowmna Sycylia ani żadne państwo—głosi moje przekonanie—ulegać wszechwladztwu jakiegokolwiek człowieka, prawom podlegaćri winno jedynie. Nie wychodzi to bowiem na dobre ani ciemiężycielom, ani ciemiężonym, ani im, ani ich dzieciom, ani tych dzieci potomnym, lecz zgubne jest wszelkie tego rodzaju poczynanie. Mizerne tylko i podłe charaktery zwykły na takie porywać się zyski, ludzie, którzy nie wiedzą zgolą, co na przyszłość i w chwili obecnej dobre jest i sprawiedliwe w dziedzinie spraw boskich i ludzkich. Przekonywałem co do tego najpierw Diona, po wtóre Dionizjosa, teraz Was, jako trzecich z rzędu, przekonać usiłuję. Dajcie się więc przekonać zważywszy, że do trzech razy Zeus ratunek zsyła. Spójrzcie także na los Dionizjosa    Diona. Nie posłuchawszy mnie, wiedzie jeden z nich żywot bynajmniej nie chlubny, drugi, posłuchawszy, chlubną zmarł śmiercią. Bo jeśli po najszczytniejsze się sięga wartości dla siebie i dla swego państwa, nawet cierpienie wszelkie, które przyjdzie wycierpieć, jest czymś dobrym i chlubnym. Nikt z nas przecie nieśmiertelnym się nie urodził, ani, gdyby to stało się nawet jego udziałem, nie byłby przez to szczęśliwym, jak się wydaje większości ludzi. Żadna bowiem rzecz nie jest właściwie ani zła, ani dobra, tak żeby warto było o tym mówić, tam gdzie nie ma duszy, nabiera dopiero tego znaczenia, gdy przydarza się duszy, czy to związanej z ciałem, czy też od niego odłączonej. Trzeba naprawdę wierzyć owym odwiecznym i świętym podaniom, które obwieszczają, że dusza nasza jest nieśmiertelna, i że musi stanąć przed sądem i najsroższe ponieść kary, gdy się już uwolni od ciała. Dlatego też z& mniejsze zło poczytywać należy znoszenie wielkich uchybień i krzywd niż ich wyrządzanie. Słuchać tego nie chce człowiek chciwy bogactw a ubogi duszą, a jeżeli słucha, to zbywa drwiącym, jak mu się zdaje, śmiechem. Bezwstydnie b rzuca się na wszystko, porywając zewsząd, co tylko może, niby bydlę, żeby zjeść albo wypić, albo dostarczyć sobie do syta owej uciechy ordynarnej i prostackiej, niesłusznie miłosną rozkoszą nazywanej. Ślepy jest i nie widzi, jakie nieszczęście, jeśli brak wszelkich skrupułów towarzyszy tej zachłanności, pociąga za sobą każdy czyn krzywdzący i że grzech wlecze się z konieczności za tym, który krzywdzi, czy tuła się jeszcze po ziemi, czy już schodzi pod ziemię u kresu swej niesławnej ze wszech miar i wszędy, i żałosnej wędrówki. Takie więc rzeczy i inne podobne mówiłem Dionowi i przekonałem go. I mam oto nasłuszniejsze powody, żeby wobec jego morderców odczuwać żal podobny do tego, jaki odczuwam wobec Dionizjosa. Bo zarówno oni jak i on skrzywdzili mnie i innych, właściwie mówiąc wszystkich ludzi, jak tylko można najbardziej. Oni zamordowali człowieka, który pragnął opierać się na sprawiedliwości, a on w ciągu całego swego panowania, moc posiadając najwyższą, na Sprawiedliwości oprzeć się nie zechciał. A przecież gdyby istotnie podczas jego rządów filozofia i moc zespoliły się w tym samym człowieku, wydarzenie to zajaśniałoby wśród wszystkich ludzi, Greków i barbarzyńców, wspaniałym blaskiem i udowodniłoby wszystkim dostatecznie prawdziwość poglądu, że szczęśliwe nie może być nigdy żadne państwo ani żadna jednostka, jeżeli nie będzie żyć rozumnie i zgodnie z nakazami sprawiedliwości, czy dojdzie do tego samodzielnie, czy też dzięki temu, że wśród obyczajności prawych zwierzchników otrzyma zacne wychowanie i wykształcenie. Na tym właśnie polega krzywda wyrządzona przez Dionizjosa, a wszystko inne małą jest dla mnie krzywdą w porównaniu z tym. Zabójca zaś Diona, nie zdając sobie z tego sprawy, spowodował zupełnie to-samo, Dion bowiem, wiem to na pewno, o ile w ogóle może coś człowiek twierdzić o człowieku, jeżeliby ujął władzę w swe ręce, nie ukształtowałby jej w żaden inny sposób, lecz obrócił na to, aby najpierw Syrakuzy, swe miasto ojczyste, wydobyć spod jarzma, zetrzeć z niego znamiona slużalstwa i kazać mu niezależną przybrać postawę, następnie zaś na to, aby wszelkimi możliwymi środkami w piękny ład praw właściwych i najlepszych wyposażyć obywateli, po czym zdążałby do tego, aby Sycylię całą zapełnić osadnikami i wyzwolić od barbarzyńców,, przepędzając jednych, rozgramiając drugich, a przyszłoby mu to łatwiej niż ongiś Hieronowi. Gdyby więc zdziałał to mąż prawy i dzielny, rozsądny przy tym i wyrobiony filozo nożnie, powstałoby wśród większości ludzi takie samo uznanie dla cnoty, jakie, o ile by Dionizjos dał się przekonać, utrzymałoby się w mocy na całym, żeby tak powiedzieć, świecie. Ale wdała się w to jakaś wyższa siła, czy zaciążyło-nad tym przekleństwo ściągnięte przez jakiegoś grzesznika, łamiącego prawa i zakon boży i, co najgorsze, ważącego-się na wszystko w zuchwałych porywach głupoty, w której spoczywa nasienie wszelkich nieszczęść ludzkich, z której, Jakby z podatnej gleby, kiełkuje, aby w przyszłości nader gorzki przynieść plon tym, którzy je posieli. Z powodu tej głupoty wszystko po raz drugi przepadło i zginęło. Lecz zamilczmy teraz o tym, baczmy na nasze słowa, aby nie urzec czegoś znowu po raz trzeci. Tyle tylko, że radzę Warn naśladować Diona Warn, którzy jesteście Jego przyjaciółmi, i zarówno jego myśl życzliwie ku ojczyźnie zwróconą, jak też i jego codzienny, umiaru pełen sposób życia, oraz próbować urzeczywistnić jego zamierzenia pod lepszą wróżbą. A jakie one były, dowiedzieliście się teraz ode mnie wyraźnie. Tego zaś z Was, kto nie potrafi żyć na sposób dorycki, według tradycji ojców, ale goni za życiem, które zabójcy Diona i ogół wiedzie Sycylijczyków, pamiętajcie nie wzywać do współpracy i nie myślcie, aby mógł zdobyć się kiedykolwiek na czyn rzetelny i oparty na zdrowej myśli. Pozostałych wzywajcie do odbudowy całej Sycylii i do zaprowadzenia w niej równych praw obywatelskich i ściągajcie zarówno z samej Sycylii, jak też z całego obszaru Peloponezu, nie obawiajcie się także i Aten. I tam bowiem żyją mężowie, którzy górują nad innymi cnotliwym życiem, a bezczelność zbrodniarzy mordujących przyjaciół mają w nienawiści. To wszystko, być może, należy jednak jeszcze do przyszłości. Na razie dręczą Was rozliczne i różnorodne, co dnia na nowo wszczynające się spory skłóconych stronnictw. Trzeba atoli, aby dobrze sobie uświadomił każdy, kto dzięki łasce bożej jako tako jest zdolny do właściwej oceny zjawisk, że nic nastanie dla zwaśnionych kres nieszczęść zanim ci, którzy są górą, nic przestaną zwalczać, wypędzać i mordować przeciwników w zapamiętałym gniewie i na wrogach wywierać swej zemsty. Niech opanują samych siebie i stanowią prawa obowiązujące na równi obydwie strony i takie, które by bynajmniej nic sprzyjały im bardziej niż zwyciężonym. A posłuch dla tych praw niechaj wśród nich   podwójnym wymuszają przymusem: czcią i postrachem; postrachem, okazując swą moc, jako że mają nad nimi przewagę, czcią znów przez to, że i nad pokusami wydają się posiadać przewagę i prawom raczej hołdować chcą i potrafią. Nie może w inny sposób wyzbyć się kiedykolwiek nieszczęść państwo skłócone wewnętrznie, lecz waśnie wzajemne, wrogie nastroje, uczucia nienawiści, brak zaufania, rodzić się w takich państwach zwykły nieustannie. Ci więc, którym przypadło zwycięstwo, muszą, jeżeli tylko myślą o ratunku dla państwa, sami w swoim własnym gronie wybrać spośród Greków mężów, o których wiedzą, że są najzacniejsi. Niechaj to będą przede wszystkim ludzie starsi, mający w domu dzieci i żony, i mogący się powołać na możliwie najliczniejszy zastęp przodków dzielnych i zasłużonych, oraz niech mają wszyscy dostateczne zabezpieczenie majątkowe — co do liczby, to dla państwa o dziesięciu tysiącach mieszkańców wystarczy ich pięćdziesięciu—drogą próśb i zaszczytów największych trzeba ich skłonić do opuszczenia ojczyzny i sprowadziwszy zaprzysiąc oraz błagać i polecać, aby ustanowili prawa, które by nic były bardziej korzystne ani dla zwycięzców, ani dla zwyciężonych, ale równe i wspólne dla wszystkich obywateli państwa. Skoro już nadane zostaną prawa, od tego właśnie zależy wszystko. Gdy bowiem zwycięzcy bardziej jeszcze niż zwyciężeni podporządkują się prawom, wtedy bezpieczeństwo i pomyślność zapanują wszędzie i wszelkie pierzchnie nieszczęście. W przeciwnym razie nie ma co wzywać ani mnie, ani nikogo innego, aby stanął przy boku tego, kto nie chce się zastosować do tych poleceń. A^jest to wszystko najbardziej pokrewne temu, co Dion j ja w serdecznej trosce o Syrakuzy usiłowaliśmy wspólnie uskutecznić po raz już drugi. Bo po raz pierwszy było to wtedy, gdy robiliśmy wysiłki, aby przy pomocy samego Dionizjosa uzyskać taki stan rzeczy, który byłby dobry dla wszystkich pospołu, a los jakiś, więcej od ludzi posiadający mocy, wysiłki te zniweczył. Teraz więc spróbujcie do pomyślni ejszcgo doprowadzić to końca, a los niech Wara sprzyja i wiedzie po myśli bożych przeznaczeń.     To jest więc moja rada i moje do Was posłanie. Jako też to, co Wam miałem powiedzieć o mojej pierwszej bytności u Dionizjosa. Co do późniejszej mojej wyprawy i podróży, że miała ona swoje racje i że wynikała z moich założeń, może się teraz dowiedzieć ten, komu na tym zależy. Pierwszy więc okres mego pobytu na Sycylii minął ssą tak, jak opowiedziałem, zanim przeszedłem do udzielania rad krewnym i przyjaciołom Diona. Następnie usiłowałem, jak tylko mogłem, przekonać Dionizjosa, aby mnie puścił od siebie. Umówiliśmy się wreszcie wspólnie w ten sposób: Dionizjos zapowiedział, że wraz z nastaniem pokoju — bo toczyła się wtedy wojna na Sycylii — przyśle po Diona i po mnie z powrotem, przedsięwziąwszy Jeszcze uprzednio pewne kroki dla umocnienia swej władzy prosił też Diona, aby nie uważał bynajmniej, że spotkała go kara wygnania, ot jest to po prostu zmiana miejsca pobytu. Wyraziłem swą zgodę i przyrzekłem, że wrócę b na takich warunkach. Po zawarciu pokoju przysłał po mnie, prosił aby Dion poczekał rok jeszcze, co do mnie natomiast życzył sobie, abym przybył za wszelką cenę. Dion więc polecał i prosił, abym jechał. Bo oto z Sycylii dochodziły wciąż wieści, że Dionizjosa ogarnął znów teraz Jiiezwykly wprost zapał do studiów filozoficznych. Dlatego też prosił Dion tak usilnie, abym nie odmawiał zaproszeniu,  ,. Jeżeli chodzi o mnie, wiedziałem, że młodzi ludzie często odczuwają taki pociąg do filozofii, niemniej jednak byłem zdania, że bezpieczniej będzie, przynajmniej na razie, zostawić i Diona, i Dionizjosa w spokoju. Naraziłem się  też im obydwóm, wymawiając się moim wiekiem podeszłym i podkreślając przy tym, że, tak jak teraz stoją sprawy, nic się nie dzieje według umówionych warunków. Przypuszczam, że wkrótce potem musiał się Archytas znaleźć u Dionizjosa — zanim odjechałem, nawiązałem bowiem bliższe i serdecznicjsze stosunki między Dionizjosem a Archytasem i ową wspólnotą w Tarencie. A było też i w Syrakuzach sporo takich, którzy coś niecoś posłyszeli od Diona, od nich znów tego i owego dowiedzieli się inni i zapchali sobie głowy strzępami niezbyt ścisłych i niedokładnie przetrawionych wiadomości z dziedziny filozofii. Ci więc musieli, jak mi się zdaje, próbować rozmawiać z Dionizjo-sem na te tematy w przeświadczeniu, że słyszał ode mnie wszystko, co wchodzi w obręb moich rozważań. On zaś z natury bynajmniej nie jest niezdolny do nauki, przy czym ambitny niewiarogodnie. Być może znajdował upodobanie w tych rozmowach, z drugiej jednak strony wstydził się, że zdradza się z tym, i właściwie niczego się ode mnie nie nauczył wtedy, gdy u niego gościłem. Dlatego też budziło się w nim pragnienie dokładniejszego poznania tych spraw i równocześnie przynaglała go do tego ambicja. Czemu zaś wtedy, podczas mego pierwszego pobytu, nie słuchał moich nauk, wspominałem już powyżej. Skoro więc dostałem się szczęśliwie do domu i na jego powtórne zaproszenie odmowną dałem odpowiedź, Jak o tym była mowa przed chwilą, czuł się Dionizjos niesłychanie urażony w swej ambicji, jak mi się zdaje, że może mógłby ktoś pomyśleć, że ja nim gardzę i że, poznawszy zarówno jego naturę i charakter, jak też i sposób życia, nie znalazłem w nim upodobania i dlatego przyjechać nie chcę. Obowiązkiem moim jest przedstawić całą prawdę i umieć wytrzymać, jeżeli ktoś, posłyszawszy jak to się wszystko stało, pogardzi moją filozofią i będzie skłonny przypuszczać, że tyran postąpił rozumnie. Przydał tedy po mnie Dionizjos, zapraszając mnie po raz trzeci, trójrzędowiec dla udogodnienia drogi, przysłał też jednego z uczniów Artychasa, Archedemosa, co do którego mógł przypuszczać, że cenię go najwięcej ze wszystkich Sycylijczyków, oraz kilku jeszcze z moich znajomych na Sycylii. Wszyscy oni opowiadali mi zgodnie, jak zadziwiające wprost postępy poczynił Dionizjos w filozofii. Otrzymałem też od niego list nader długi, który, ponieważ znany mu był mój stosunek do Diona i wiadome, jak bardzo Dion sobie życzy, abym jechał i udał się do Syrakuz, z tego to punktu widzenia i w związku z tym wszystkim złożył i wystylizował. Początek listu brzmiał mniej więcej tak:    „Dionizjos Platonowi..." — parę zwykłych zwrotów grzecznościowych—i od razu: „Jeżeli przychylisz się do mojej prośby i przybędziesz teraz na Sycylię, to przede wszystkim co do Diona wszystko będzie tak, jak sobie tylko będziesz życzył — a nie będziesz przecież, wiem to dobrze, życzył sobie rzeczy idących za daleko, i dlatego przyobiecuję mą zgodę — w przeciwnym razie sprawy Diona w ogóle, a zwłaszcza to, co się tyczy jego osoby, nie pójdą Ci bynajmniej po myśli" j Wyraził się więc w ten sposób; co do reszty listu, to za olugo by to było i nie na miejscu przytaczać go teraz. Otrzymywałem listy również i od Archytasa i od moich przyjaciół z Tarentu. Wychwalali w nich gorąco filozoficzne zainteresowania Dionizjosa i zwracali uwagę, że,jeżelibym nie przybył teraz, stosunki przyjacielskie, które dzięki mnie zawiązane zostały między nimi a Dionizjosem i które mają niemałe znaczenie dla sytuacji politycznej, ulegną niechybnie całkowitemu rozbiciu. Gdy mnie więc w taki sposób zapraszano podówczas, ciągnęli przyjaciele z Sycylii i z Italii, a ci tutaj wprost wypychali nieomal z Aten swoimi prośbami, zaczęły znów  te same odzywać się myśli, że nie należy zdradzać Dionac i tych, z którymi nawiązałem w Tarencie bliższe i serdeczniejsze stosunki. I sam przecież rozumiałem, że nie byłoby właściwie czymś tak bardzo dziwnym, jeżeliby miody człowiek, słysząc choćby tylko ubocznie o rzeczach godnych uznania i będąc obdarzony zdolnościami umysłowymi, poczuł budzące się w sobie pragnienie obrania najlepszej drogi żywota. Trzeba więc zbadać dokładnie — myślałem —jak się sprawa przedstawia i bynajmniej tego nie zaniedbać, abym nie musiał sam sobie przypisywać winy powstania tak wielkiego naprawdę zarzutu, jeżeliby  istotnie miało być tak, jak mówiono. Puszczam się więc w drogę, rozumowaniem tym niby połą płaszcza przysłoniwszy sobie oczy, jako że pełen byłem obaw i niezbyt dobrych przeczuć oczywiście. Wyruszyłem więc i gdy zawierzyłem temu, kto do trzech razy ocalenie zsyła, tej przynajmniej łaski doznałem rzeczywiście, powróciłem bowiem i teraz także do domu szczęśliwie i cało, i za to zaraz po Bogu Dionizjosowi wdzięczność się należy, bo gdy wielu ludzi czyhało na moją zgubę, udaremnił ich zamiary i winne mi poszanowanie w pewnej mierze okazał, i względy, należne mi w moim położeniu.    Przybywszy na miejsce uważałem, że trzeba, się przede wszystkim przekonać, czy rzeczywiście pali się Diomzjos zadałem do filozofii, niby jakimś ogniem wewnętrznym ogarnięty, czy też bezpodstawne były te wszystkie pogłoski, które dochodziły do Aten. Istnieje pewien sposób przeprowadzenia takiej próby, nieprostacki zgoła, ale istotnie nadający się do zastosowania właśnie wobec władców, zwłaszcza jeżeli pełną mają głowę tu i ówdzie zasłyszanych i niezbyt dokładnie przetrawionych wiadomości, co, jak spostrzegłem od razu po przyjeździe, można było stwierdzić u Dionizjosa. Trzeba oto wyłożyć ludziom  tego pokroju, na czym polega cała istota filozofii, jakie są jej cechy, ile wiąże się z nią trudów i jak wielkiego wymaga wysiłku. Słuchając tego ten, kto naprawdę urodził się - " filozofem, kto nadaje się do uprawiania tych studiów i jest tego godnym boże w sobie mając dziedzictwo, sądzi, że o przedziwnej mu mówią drodze żywota, i że należy teraz wytężyć wszystkie siły w tym kierunku, i że żyć nie warto, jeżeliby się miało postępować inaczej. Po czym natęża w sobie całą moc ducha wraz z tym, który mu jest przewodnikiem, i nie zwalnia napięcia, zanim albo nie osiągnie swego celu we wszystkim, lub też nie stanie się zdolny, aby samego siebie, już bez przewodnika, wieść zdołał drogą właściwą- W ten sposób i w myśl tych oto zasad żyje taki człowiek; spełnia, cokolwiek ma do spełnienia w życiu,  wszędzie jednak i zawsze filozofii wierny pozostaje i trzyma się takiego tryb...