INTEGRACJA - PROBLEM MAŁO ZNANY.
„Każdy ma prawo do szczęścia
i swego miejsca w społeczeństwie.”
(Maria Grzegorzewska)
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej w artykułach 69, 70, 71, 72, Ustawa o Systemie Oświaty z dnia 7 września 1997 roku z późniejszymi zmianami, a także ratyfikowana przez Polskę Konwencja o Prawach Dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 roku z całą pewnością wytyczają nie tylko ramy działań na rzecz dziecka, w tym również dziecka niepełnosprawnego, ale także dają gwarancję i zobowiązują do poszukiwania coraz bardziej adekwatnych form działalności kształceniowej, wychowawczej, diagnostycznej, rehabilitacyjnej i społecznej dla umożliwienia wszystkim dzieciom stawania się coraz bardziej człowiekiem . Akta te gwarantują więc rozwijanie u dzieci ich ludzkich możliwości.
Dzieci i młodzież z różnego rodzaju utrudnieniami w rozwoju i niepełnosprawnościami stanowią integralną część młodego pokolenia. Wg brytyjskiego raportu Warnocka, około 20% populacji uczniów to dzieci, u których występują specjalne potrzeby edukacyjne. W tej grupie u około 3% uczniów stwierdza się różnego rodzaju niepełnosprawności.
Jeden z raportów UNESCO (Salamanka 1994) formułuje 4 zasadnicze cele edukacji, zwane filarami:
1. Uczyć się , aby wiedzieć – edukacja ma pomóc człowiekowi poznać i rozumieć siebie i świat.
2. Uczyć się, aby działać - edukacja ma nauczyć zdobywać kompetencje i uzyskiwać umiejętności potrzebne w działaniu.
3. Uczyć się, aby żyć wspólnie – uczyć współżycia z innymi ludźmi.
4. Uczyć się , aby być – edukacja ma wprowadzić w życie zasadę „być nad mieć”.
v dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych i rozwojowych powinny otrzymać dodatkową pomoc w ramach obowiązującego nauczania, a nie realizować odrębny program
v nauczanie należy powiązać z doświadczeniem ucznia i z zagadnieniami praktycznymi
v do oceny postępów uczniów należy włączyć ocenę opisową uzależnioną od ich indywidualnych możliwości, zawierającą informacje o zakresie wiadomości i umiejętności
v szkoła powinna być wyposażona we wszystkie możliwe środki dydaktyczne i techniczne, podnoszące poziom edukacji
Doświadczenia z integracji szkolnej wykazały, że wiele zaburzeń dzieci niepełnosprawnych można kompensować przez zastosowanie technicznych, metodycznych i psychospołecznych środków pomocy. Należy rozszerzyć wymiary aktywności poszczególnych dzieci i młodzieży niepełnosprawnej w zakresie ich uczestnictwa w życiu przedszkola czy szkoły oraz stworzyć warunki stymulujące ich rozwój. Integracja szkolna umożliwia pełniejsze uczestnictwo w życiu dorosłym oraz służy podniesieniu motywacji młodego człowieka.
Obserwuje się coraz większe przekonanie wielu rodziców, pedagogów i polityków zajmujących się systemem edukacji, że tylko jak najwcześniejsza integracja dzieci zdrowych i niepełnosprawnych może odpowiednio przygotować jednych i drugich do życia w społeczeństwie. Obawy, że rozwój pełnosprawnych uczniów zostanie w „ pewien sposób upośledzony” nie potwierdziły się zarówno w oparciu o nasze, jak i zagraniczne obserwacje.
Klasa integracyjna jest takim naturalnym środowiskiem, w którym dzieci rozwijają pozytywne zachowania społeczne i zdobywają konkretne doświadczenia: „że każdy człowiek w różny sposób potrzebuje pomocy i w różny sposób może jej udzielać”. Poprzez to wzajemne dawanie i branie tworzone są naturalne warunki humanistycznego wychowania, tak mocno zaakcentowane w reformie oświaty.
Jan Paweł II w encyklice Laborem exerces, wydanej w 1981 roku, osobom niepełnosprawnym poświęcił cały rozdział XXI. Tam czytamy: „osoby niepełnosprawne w pełni są podmiotami ludzkimi z należnymi im wrodzonymi , świętymi i nienaruszalnymi prawami, które mimo ograniczeń i cierpień wpisanych w ich ciało i władze, stanowią jednak o szczególnym znaczeniu godności i wielkości człowieka. Osoba przeto w jakiś sposób „upośledzona”, będąc podmiotem ze wszystkimi jego prawami, winna mieć ułatwiony dostęp do uczestnictwa w życiu społeczeństwa we wszystkich wymiarach i na wszystkich poziomach, odpowiednio do swych możliwości. Osoba „upośledzona „ jest jednym z nas i w pełni uczestniczy w naszym społeczeństwie. Byłoby rzeczą w najwyższym stopniu niegodną człowieka i zaprzeczeniem wspólnego człowieczeństwa, gdyby dopuszczało się do pracy (nauki), tylko osoby pełnosprawne, gdyż w ten sposób popadałoby się w niebezpieczną formę dyskryminacji słabych i chorych ze strony silnych i zdrowych.”
W znanym dokumencie „Kongregacji Nauki Wiary” Kościół sformułował trzy fundamentalne zasady na temat swojego stosunku do osób niepełnosprawnych. Są to:
1. zasada integracji: chodzi o to, żeby osób niepełnosprawnych nie izolować, nie marginalizować. Jeżeli to jest możliwe, trzeba zrobić wszystko, żeby ta osoba mogła pozostać we własnej rodzinie, a ponadto, żeby mogła wejść w normalne życie społeczne.
2. zasada normalizacji: osobie niepełnosprawnej należy się rehabilitacja, w stopniu, w jakim jest ona osiągalna. Należy dążyć do tego, żeby osoba ta mogła prowadzić życie jak najbardziej zbliżone do zwyczajnego.
3. zasada personalizacji: chodzi o to, żeby chronić osobową niepowtarzalność człowieka niepełnosprawnego, w tym także człowieka choćby najgłębiej upośledzonego. Polega to na ochronie jego godności, dobra, integralnego rozwoju, na przekraczaniu stylu kolektywizmu i anonimowości, który nieraz dominuje w zakładach opieki. Każda z tych osób ma prawo do tego, żeby była zauważana jako ktoś odrębny i niepowtarzalny.
Co daje integracja dzieciom w opinii pedagogów i rodziców
v przynosi obustronne korzyści,
v przełamuje wszelkie bariery dzielące jednych od drugich,
v uczy w naturalny sposób tolerancji, wrażliwości, otwartości, wyrozumiałości, serdeczności,
v chroni przed izolacją,
v rozwija każde dziecko we wszystkich sferach: poznawczej, społecznej, emocjonalnej, fizycznej i duchowej,
v uczy wzajemnej akceptacji w oparciu o życzliwe odnoszenie się do innych, umożliwia odkrywanie swoich zainteresowań i predyspozycji,
v powoduje wzrost motywacji do działania, nauki oraz dorównywania innym,
v uczy radości z „dawania”,
v rozbudza świadomość tego, że wszyscy ludzie mają równe prawa, choć mają różne możliwości,
v ułatwia budowanie obrazu własnej osoby,
v daje możliwość zabawy i nauki z kolegą, który pracuje wolniej i słabiej,
v wzbogaca wiedzę o różnych schorzeniach i sposobach postępowania z nimi,
v pozwala zdobywać doświadczenie, że w szkole liczy się nie tylko wiedza, ale i serce,
v łagodzi obyczaje(dzieci są mniej agresywne), obserwuje się więcej cierpliwości, taktu i kultury osobistej,
v uczy mądrze pomagać sobie nawzajem, bez wyręczania się,
v powoduje szersze spojrzenie na świat, większą wrażliwość na drugiego człowieka,
v rodzi wiarę we własne siły, pomaga przełamywać bariery nieśmiałości,
v powoduje czynne uczestnictwo w życiu klasy( dzieci są jej gospodarzami),
v pomaga pozbywać się egoizmu, uczyć się rozumieć innych,
v umożliwia przyswajanie pozytywnych form zachowań(następuje szybszy rozwój mowy),
v rozwija samodzielność,
v powoduje zanik niezdrowej rywalizacji na rzecz zgodnego współdziałania,
v tutaj żadne dziecko ani jego rodzice nie muszą się obawiać ani martwić, że z powodu określonych niepełnosprawności, czy braków zostanie wyłączone z grupy lub w mniejszym stopniu zaakceptowane.
Wypowiedź matki dziewczynki niepełnosprawnej.
„ Nam rodzicom integracja dała bardzo wiele. Bez nadmiernego rozbudzania ambicji i bez fałszowania rzeczywistego obrazu możliwości córeczki , umocniła poczucie, że dziecko ma prawo do wielu rzeczy, do „w miarę normalnego życia”, że ani ono , ani my nie jesteśmy gorsi.(...) Integracja nie wyposażyła naszej córeczki w różne niezbędne życiowe umiejętności, ale widzę, że nasze dziecko stale się rozwija w swoim indywidualnym tempie, i mam nadzieję, że zdąży się tego wszystkiego nauczyć. Ta integracja, w którą mieliśmy szczęście i zaszczyt być włączeni, wyposażyła ją w doświadczenie, którego nic nie może zastąpić – doświadczenie przebywania wśród zdrowych rówieśników, którzy stanowili dla niej źródło zarówno prawidłowych wzorców postępowania, jak i zwykłej dziecięcej żywotności.”
Wypowiedź rodziców dziecka zdrowego.
... „Kiedy starsza córka rozpoczynała naukę, znajomi dziwili się, że tak zdolne dziecko „poświęcamy” dla eksperymentów edukacyjnych. Ale ja, już po pierwszym spotkaniu rodziców zainteresowanych nową formą nauczania i wychowania, otworzyłam się na wszelkie innowacje. Dziś cała moja rodzina i wielu znajomych z najbliższego otoczenia jesteśmy wdzięczni ty , którzy w praktyce udowodnili, że można wychować młode pokolenie w prawdzie, we wzajemnej tolerancji wobec wszystkich ludzi... Obecność dzieci niepełnosprawnych w klasie nie wpływa ujemnie na poziom nauczania , przeciwnie – daje uczniom satysfakcję i jest szansą na przeżywanie sukcesu zarówno przez dzieci , jak i przez nauczycieli.
Najnowsze informacje dotyczące szkolnictwa integracyjnego w Polsce.
W Polsce ponad 3 % populacji wszystkich uczniów wymaga specjalnych form kształcenia. Są to uczniowie w normie intelektualnej( np. niewidomi, niesłyszący, niepełnosprawni ruchowo, przewlekle chorzy) oraz uczniowie z upośledzeniem umysłowym, uczniowie z autyzmem i ze sprzężoną niepełnosprawnością. Kształcenie dzieci i młodzieży niepełnosprawnej realizowane jest w specjalnych: szkołach podstawowych, liceach ogólnokształcących ,szkołach zawodowych i policealnych, jak również w szkołach ogólnodostępnych: w oddziałach specjalnych, oddziałach integracyjnych oraz w formie nauczania indywidualnego w domu.
W ostatnich latach wzrasta zainteresowanie kształceniem uczniów niepełnosprawnych w oddziałach integracyjnych organizowanych w szkołach ogólnodostępnych. W oddziałach takich liczba wszystkich uczniów wynosi od 15 do 20, w tym od 3 do 5 uczniów niepełnosprawnych. W roku szkolnym 2000/2001, w klasach integracyjnych w szkołach podstawowych i gimnazjach uczyło się 8006 uczniów niepełnosprawnych, czyli o 2582 więcej niż w roku ubiegłym.
Ministerstwo Edukacji Narodowej przygotowując założenia reformy systemu edukacji zajęło się również problemem dzieci i młodzieży ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Przewodnią zasadą towarzyszącą tym zamierzeniom jest przekonanie, że szkoły ogólnodostępne powinny przyjmować wszystkie dzieci niezależnie od ich warunków fizycznych, intelektualnych, socjalnych, emocjonalnych czy innych. Jednak nie jest możliwe natychmiastowe zrealizowanie tego postulatu. Również niemożliwe, a zarazem niewłaściwe byłoby zrezygnowanie z funkcjonowania szkół specjalnych.
System orzekania o niepełnosprawności.
Opieką, wychowaniem i kształceniem specjalnym obejmuje się dzieci i młodzież na podstawie orzeczenia wydanego przez zespół orzekający, działający przy Publicznej Poradni Psychologiczno- Pedagogicznej lub innej specjalistycznej poradni publicznej.
Zespoły orzekające wydają orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego oraz o potrzebie nauczania indywidualnego na podstawie wniosku podpisanego przez rodziców ( prawnych opiekunów) dziecka, do którego powinna być dołączona dokumentacja uzasadniająca wniosek (wyniki badań psychologicznych, pedagogicznych i lekarskich.
W zależności od przeprowadzonej diagnozy orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydaje się na okres roku szkolnego, etapu edukacyjnego, okresu kształcenia w danej szkole lub na czas nieokreślony. Orzeczenie takie zawiera także wskazanie na formę kształcenia specjalnego. Może to być szkoła ogólnodostępna, integracyjna, oddział integracyjny, szkoła lub oddział specjalny bądź specjalny ośrodek szkolno- wychowawczy.
Referat został przygotowany na pierwsze zebranie rodziców dzieci klasy I integracyjnej.
Literatura:
1. Kształcenie specjalne i integracyjne – materiały z konferencji Kościelisko 11 –13 marca 1999. MEN Warszawa 1999.
2. Szkoła dla wszystkich – materiały z konferencji Konstancin 16 – 18 listopada 1999. CMPP – P MEN Warszawa 2000.
3. Wychowanie i nauczanie integracyjne. J. Bogucka, M. Kościelska. Społeczne Towarzystwo Oświatowe Warszawa 1994.
4. Wychowanie i nauczanie integracyjne. Nowe doświadczenia. J. Bogucka, M. Kościelska. CMPP – P MEN Warszawa 1998.
5
adiosus