I. Podstawowa funkcja- orzekanie o konstytucyjności i legalności aktów prawnych. Funkcję tę realizuje on w następujących formach:
Trybunał Konstytucyjny orzeka o zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją. Skoro ratyfikowane umowy międzynarodowe zostały zaliczone do powszechnie obowiązujących źródeł prawa, również niezbędna stała się kontrola ich zgodności z Konstytucją.
Trybunał Konstytucyjny orzeka o zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie.
Trybunał Konstytucyjny orzeka o zgodności przepisów prawa wydawanych przez centralne organy państwowe z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami.
Trybunał Konstytucyjny stwierdza, na wniosek Prezydenta, zgodność z Konstytucją ustawy przed jej podpisaniem oraz umowy międzynarodowej przed jej ratyfikacją- przepis ten oznacza, że kontrola konstytucyjności przepisów prawa dokonywana może być wyjątkowo także w formie kontroli wstępnej i wiąże się ściśle z procesem tworzenia prawa. Wymienione wyżej trzy formy kontroli mają bowiem charakter kontroli następczej, która była i jest zasadniczym oraz podstawowym zadaniem Trybunału Konstytucyjnego.
Kontrola konstytucyjności prawa sprawowana przez Trybunał Konstytucyjny dokonywana jest zarówno pod względem materialnym, jak i formalnym. Kontrola materialna oznacza badanie, czy dany akt prawny nie narusza Konstytucji, ustawy lub ratyfikowanej umowy międzynarodowej przez treść norm w nim zawartych. Kontrola formalna dotyczy oceny, czy dany akt prawny został wydany przez kompetentny organ, czy nie zostały przekroczone granice delegacji oraz czy dochowany został właściwy tryb wymagany do wydania aktu.
Kontrola konstytucyjności prawa może mieć charakter abstrakcyjny lub konkretny. Ma ona charakter abstrakcyjny wtedy, gdy określone w Konstytucji podmioty występują z wnioskiem o stwierdzenie niezgodności z Konstytucją aktów prawnych, natomiast kontrola konkretna realizowana jest w formie udzielania odpowiedzi na pytania prawne oraz w formie skargi konstytucyjnej.
W świetle art. 193 Konstytucji każdy sąd może przedstawić Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem. Uprawnienie do inicjowania kontroli konstytucyjności prawa
uzyskały zatem tylko sądy.
Kontroli Trybunału Konstytucyjnego nie podlegają natomiast akty prawa miejscowego, których kontrola należy do kompetencji sądów, a w szczególności do Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Przedmiotem kontroli konstytucyjności prawa nie mogą być akty konkretno-indywidualne, a także akty, które utraciły moc obowiązującą.
II. Drugą zasadniczą funkcją Trybunału Konstytucyjnego jest orzekanie w sprawach skarg konstytucyjnych.
Instytucja skargi konstytucyjnej uregulowana została w art. 79 ust. 1
Instytucja skargi konstytucyjnej ukształtowana została na gruncie Konstytucji jako podstawowe prawo człowieka. Przyznanie tego uprawnienia stwarza każdej jednostce niezbywalne prawo zwracania się do sądu konstytucyjnego o udzielenie ochrony przed naruszeniem jednego z jej praw konstytucyjnych przez organ państwowy lub inną władzę publiczną. Konstytucja ustanawia szeroki zakres podmiotowy skargi konstytucyjnej. Zakres ten wyznaczony jest poprzez zastosowanie w stosunku do kręgu podmiotów uprawnionych do skargi pojęcia "każdego". W konsekwencji skarga ukształtowana została jako prawo człowieka, a nie wyłącznie obywatela. Mają zatem do niej prawo obywatele polscy, cudzoziemcy oraz bezpaństwowcy. Konstytucja określiła szeroki zakres przedmiotowy skargi. Objęte nią zostały wszystkie prawa, wolności i obowiązki człowieka i obywatela uregulowane w Ustawie Zasadniczej, z wyjątkiem dotyczącym prawa azylu.
III. Trzecią funkcją Trybunału Konstytucyjnego jest orzekanie w sprawach zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych - w zakresie tej właściwości
IV. Właściwość Trybunału Konstytucyjnego została na podstawie art. 189 rozciągnięta także na rozstrzyganie sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa. Trybunał Konstytucyjny rozstrzyga spory kompetencyjne wyłącznie pomiędzy centralnymi i jednocześnie konstytucyjnymi organami państwa, co oznacza, że jego ingerencja dotyczy sporu wyłącznie pomiędzy organami centralnymi ustanowionymi w Ustawie Zasadniczej.
V. Trybunał Konstytucyjny na podstawie art. 131 ust. 1 rozstrzyga o stwierdzeniu przeszkody w sprawowaniu urzędu prezydenta w sytuacji, gdy Prezydent nie jest w stanie powiadomić Marszałka Sejmu o przejściowej niemożności sprawowania swego urzędu. Zagadnienie to tematycznie dotyczy instytucji głowy państwa i zostało omówione w części dotyczącej Prezydenta.
VI. Trybunał w ramach swojej właściwości realizuje także funkcję sygnalizacyjną. Nie jest ona wymieniona w Konstytucji, z tego względu można nawet wyrazić wątpliwość, czy funkcja ta mu w ogóle przysługuje.
palarus