Jerzy Kosiński - Przyszłośc należy do nas Towarzyszu.pdf - Jerzy Kosiński - Sadolix

Jerzy Kosiński

jako J OSEPH N OVAK

Przyszłość należy do nas,

Towarzyszu

...nie potrafię odróżnić dobrego Rosjanina od złego. Wiem, który Francuz jest dobry, a który zły.

Potrafię rozróżnić dobrego Włocha od złego. Gdy spotykam dobrego Greka, umiem go

rozpoznać. Natomiast nie rozumiem Rosjan. Nie wiem, czym się kierują. Chciałbym ich kiedyś

zbadać.

F.D. Roosevelt

(Frances Perkins, The Roosevelt I Knew, New York, The Yiking Press, 1946, s. 86)

...Amerykanie stworzyli sobie własny obraz człowieka radzieckiego i myślą, że jest taki, jakim

chcieliby go widzieć. Ale on jest inny, niż myślicie.

Chruszczow do Nixona, Moskwa, 24 lipca 1959 r.

(„New York Times", 25 lipca 1959)

Przedmowa

Choć byliśmy w Moskwie w tym samym czasie, nigdy nie spotkałem tam Josepha Novaka.

Bardzo tego żałuję. Znał on tylu ludzi i miał dostęp do tylu różnych miejsc, że każdy dziennikarz

mógłby mu pozazdrościć. Wszyscy, którzy byli w Moskwie dyplomaci, członkowie rozmaitych

delegacji, turyści muszą podziwiać autora tej książki.

Novak zdołał osiągnąć to, o czym marzą obcokrajowcy odwiedzający Związek Radziecki

rozmawiał szczerze i swobodnie, bez cenzury, z setkami Rosjan reprezentujących najróżniejsze

zawody i grupy społeczne.

Każdy, kto przyjeżdża do Rosji tylko na parę dni, z reguły nie chce się ograniczać do oglądania

turystycznych atrakcji. Rzecz jasna, zwiedzanie Kremla i cerkwi zmienionych w muzea należy do

standardowego programu. Każdy nieuchronnie odbywa pielgrzymkę do mauzoleum, gdzie leżą

zabalsamowane ciała Lenina i Stalina; z pewnością jest to najbardziej makabryczny pomnik od

czasów piramid, w którym zostały zamknięte mumie faraonów.

Jednak turysta w Moskwie chce czegoś więcej niż tylko okazji do podziwiania zabytków. Chce

porozmawiać z Rosjanami. Często usilnie próbuje zrealizować ten zamiar. Największym

osiągnięciem wieńczącym wizytę w Moskwie jest uzyskanie zaproszenia do prywatnego domu.

Tylko nielicznym osobom, czy to turystom podczas dziesięciodniowej wycieczki z

przewodnikiem, czy też dyplomatom w trakcie dwuletniego pobytu na placówce, udaje się

odnieść ten triumf.

Jest to szczególnie trudne zadanie dla dyplomatów. Wprawdzie Rosjanie są przyjacielscy i

gościnni, ale władze źle widzą takie kontakty. Znam przypadek obiecującego, znającego rosyjski

trzeciego sekretarza amerykańskiej ambasady, który chcąc się spotkać z Rosjanami, wpadł na

oryginalny pomysł: zapisał się na wykłady z historii na Uniwersytecie Moskiewskim. Spotkał tam

wielu studentów, którzy równie gorąco jak on pragnęli nawiązać kontakty. Często z nim

rozmawiali, zapraszali do swoich pokoi, przyjmowali jego zaproszenia. Już po kilku szczęśliwych

miesiącach radzieckie Ministerstwo Spraw Zagranicznych poinformowało ambasadę, że ów

młody dyplomata został uznany za persona non grata i musi wyjechać. Radziecki urzędnik, który

przekazał tę decyzję, stwierdził, że Amerykanin przekroczył granice właściwej aktywności

dyplomatycznej. Od tego wyroku nie było apelacji. Dziesięć lat, które poświęcił ów człowiek na

przygotowania do wyjazdu do Moskwy, poszły na marne, po prostu dlatego, że zbyt dobrze

wykorzystał nabyte umiejętności.. Minie wiele lat, nim będzie mógł znowu pracować w

Moskwie, jeżeli w ogóle okaże się to możliwe.

Również korespondentom zagranicznym niełatwo jest utrzymywać bliższe kontakty z

Rosjanami. Byłem bardzo rozczarowany, gdy na kilka dni przed moim wyjazdem z Moskwy

tamtejszy przyjaciel powiedział mi, że w ciągu ostatnich czterech lat kontaktował się ze mną nie

tylko za wiedzą, ale wręcz na polecenie swoich przełożonych. Wbrew rozpowszechnionemu

przekonaniu agenci tajnej policji nie śledzą zagranicznych korespondentów, chyba że kontaktują

się oni regularnie z Rosjanami. W takim przypadku „ogon" jest często jawnie demonstracyjny.

Celem policji jest nakłonienie korespondenta, a zwłaszcza jego rosyjskich znajomych, do

zaniechania kontaktów.

Czasami taka wojna nerwów może posunąć się dość daleko. Pewien brytyjski korespondent

prasowy, mówiący płynnie po rosyjsku, zdołał w krótkim czasie zawrzeć wiele znajomości.

Wtedy zauważył, że jest śledzony. Korytarzem w jego domu przemykali się jacyś tajemniczy

mężczyźni. Regularnie o północy dzwonił telefon, a gdy dziennikarz podnosił słuchawkę, nikt się

nie odzywał. Korespondent dał znać o tych kawałach ambasadzie brytyjskiej. Nadmiernie

ostrożny attache uznał, że musi zameldować o wszystkim Ministerstwu Spraw Zagranicznych, i

wysłał do Londynu zakodowany raport. Ministerstwo przekazało raport wydawcom dziennika,

którzy nie znając atmosfery i realiów moskiewskich zaniepokoili się o los swego pracownika i

natychmiast ściągnęli go z Moskwy, niwecząc w ten sposób karierę obiecującego eksperta do

spraw rosyjskich.

Turyści zazwyczaj mają szansę na rozmowę wyłącznie z tłumaczem i przewodnikiem w jednej

osobie, przysłanym przez rządowe biuro podróży Inturist wraz z kartkami na jedzenie.

Cudzoziemcy zawsze pytają, dlaczego w radzieckich wyborach na każde miejsce jest tylko jeden

kandydat. Przewodnik udziela im standardowej odpowiedzi z „Prawdy", po czym kontruje

pytaniem o segregację rasową na Południu. Dzięki takiej wymianie ideologicznej turyści jeszcze

przez wiele miesięcy po powrocie do domu mają o czym opowiadać podczas koktajli.

Niektórych obcokrajowców nie można tak łatwo usatysfakcjonować. Pewien człowiek pukał

do przypadkowo wybranych drzwi, aż jakaś zupełnie zaskoczona kobieta wpuściła go do swego

dwupokojowego mieszkania. Ten sam Amerykanin prawdopodobnie wezwałby FBI, gdyby na

progu jego domu pojawił się nieznajomy Rosjanin.

Inny Amerykanin, zaczepiony przez trójkę rosyjskich nastolatków, którzy chcieli kupić na

czarno ubrania i koszule, zaproponował, że odda im całą swoją odzież z wyjątkiem tego, co ma

na sobie, jeśli mu pokażą prawdziwą Moskwę. Tamci przystali na propozycję. Spotkali się z nim

wieczorem, poprowadzili krętą drogą do taksówki, pojeździli po mieście, ukradkiem zmienili

taksówki, po czym wylądowali w najbardziej ekskluzywnej moskiewskiej restauracji. Tam,

zajadając najdroższy kawior i sznycle, zaserwowali mu szokujące antysowieckie historyjki, gdyż

byli przekonani, że tego właśnie pragnie. Dopiero gdy kelner przyniósł rachunek, Amerykanin

zrozumiał, że dał się nabrać.

Doświadczenia Josepha Novaka miały zupełnie inny charakter. Dla niego rozmowy z

Rosjanami były czymś łatwym i naturalnym. Mieszkał w wielu rosyjskich domach, jadał i

podróżował z Rosjanami. Od razu pragnę uspokoić czytelników, że Novak zrobił, co mógł, aby

nie zdradzić tożsamości swych rosyjskich przyjaciół, którzy tak szczerze z nim rozmawiali.

Ci, którzy przyjeżdżają do Rosji oczekując wszystkiego co najgorsze, są często mile

zaskoczeni. Nikt ich nie śledzi. Ludzie nie chodzą w łańcuchach. Nikt nie wydaje się głodny.

Rosjanie nie noszą szmat. Przemysł ogromnie się rozwinął, buduje się wiele domów

mieszkalnych. Natomiast goście, którzy oczekują, że zobaczą tu ideał, są zwykle rozczarowani i

zniechęceni. Jeśli w książce Novaka trudno znaleźć coś dobrego na temat radzieckiego

społeczeństwa, jeśli autor nie rozpisuje się o zaletach systemu bezpłatnej edukacji i opieki

medycznej, nie świadczy to, że o nich nie wie po prostu jego przeżycia w Związku Radzieckim

sprawiły, że inne aspekty tamtejszego życia uważa za ważniejsze.

Często pierwsze wrażenie, jakie sprawia Związek Radziecki, jest również najlepsze. Fasady

budynków przy ulicy Gorkiego skrywają rudery, ale ludzie także prezentują fasady

przypadkowym gościom. Rosjanie, powodowani dumą i patriotyzmem, rzadko kiedy żalą się

nowym przybyszom. Dopiero po spędzeniu wśród Rosjan pewnego czasu można zrozumieć

powszechną i przygnębiającą nędzę ich egzystencji.

Joseph Novak istotnie przyczynił się do zrozumienia radzieckiego społeczeństwa. Nie tylko

dlatego, że nie poprzestał na powierzchownych wrażeniach, lecz również z uwagi na okres, w

którym ukazała się ta książka. Żyjemy w czasach, w których Amerykanie gorąco pragną pokoju

ze Związkiem Radzieckim. Gdy w 1955 roku po raz pierwszy tam pojechałem, Amerykanie

często mnie pytali, dlaczego moje reportaże nie są bardziej krytyczne. Gdy zaś w 1959 roku

wyjeżdżałem z Rosji, słuchacze moich audycji równie często mnie pytali, dlaczego tak surowo

oceniam przejściową fazę w życiu radzieckiego społeczeństwa. Częściowo było tak ze względu

na zjawisko, o którym przed chwilą wspomniałem pierwsze wrażenia ze Związku Radzieckiego

są zwykle najlepsze. Wydaje mi się jednak, że na tę zmianę w poglądach słuchaczy wpłynęło

pragnienie, aby żyć w zgodzie z Rosją, nawet jeśli oznaczało to przymykanie oczu na

nieprzyjemne fakty, o których pisze Novak. Książka Josepha Novaka bardzo utrudnia takie

niedostrzeganie rzeczywistości.

Często spotyka się opinię, że reportaże z Rosji przywodzą na myśl wysiłki ślepców, którzy

próbują opisać słonia. Każdy dotyka innej części zwierzęcia. Ten, który dotknął trąby, opisuje

zupełnie inne zwierzę niż ten, któremu przypadł bok. Joseph Novak ma wielką przewagę nad

wszystkimi, którzy usiłowali opisać słonia, czyli Związek Radziecki. Mówi płynnie po rosyjsku,

nie miał na oczach opaski, którą zakłada wielu gości odwiedzających ZSRR, i nie nosił stygmatu,

jakim są naznaczeni wszyscy przyjeżdżający z państw niekomunistycznych. Co ważniejsze, miał

listy rekomendacyjne od wysokich urzędników radzieckich. Dzięki temu mógł dotknąć niejednej

wielkiej części ciała słonia i zobaczyć to, czego nie dostrzegli inni.

Związek Radziecki jest ogromnym krajem. Nie sposób rozmawiać z 210 milionami ludzi lub

przemawiać w ich imieniu. Nie istnieje jeden typowy Rosjanin, podobnie jak nie można znaleźć

sztucznego „przeciętnego" Ameiykanina, Albańczyka lub Afgańczyka. Na przykład wielu

Rosjan, z którymi rozmawiałem, odnosiło się do artykułów w „Prawdzie" z dużo większym

sceptycyzmem niż rozmówcy Novaka. Wielu mówiło mi o pragnieniu pokoju i pewności, że jest

on możliwy, gdyż wojna byłaby zbyt koszmarną katastrofą. Joseph Novak przytacza słowa

niektórych Rosjan i jego relacja jest z pewnością wierna i autentyczna. Nie wątpię, że pod

wpływem lektury tej niezwykłej, fascynującej i bogatej w informacje książki czytelnik będzie

gorąco pragnął, aby zawarta w jej tytule przepowiednia nigdy się nie sprawdziła.

Iwing R. Lemne,

były moskiewski korespondent

National Broadcasting Company

Jerzy Kosiński - Przyszłośc należy do nas Towarzyszu.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: