Obr_Czynniki uczulające przewód oddechowy.pdf

Europejska Agencja Bezpieczeƒstwa i Zdrowia w Pracy

ISSN 1681-2123

Czynniki uczulajàce uk∏ad oddechowy

Wprowadzenie

g∏ównie proteiny i Êrodki biologiczne powszechnie wyst´pujàce

w naszym otoczeniu. RównoczeÊnie sà one jednak typowe dla nie-

których procesów produkcyjnych i procesów zwiàzanych z prowa-

dzonà dzia∏alnoÊcià gospodarczà.

Na potrzeby Europejskiego Tygodnia Bezpieczeƒstwa i Zdrowia

w Pracy 2003 Agencja przygotowa∏a seri´ publikacji Fakty, s∏u˝àcà

rozpowszechnianiu informacji na temat wp∏ywu substancji niebez-

piecznych na bezpieczeƒstwo i zdrowie w pracy.

Czynniki uczulajàce uk∏ad oddechowy to Êrodki biologiczne i che-

miczne, które mogà wywo∏ywaç u ludzi choroby uk∏adu oddecho-

wego o pod∏o˝u alergicznym. W niniejszym numerze Faktów omó-

wiono istotne zagadnienia zwiàzane z dzia∏aniem tych substancji

oraz przedstawiono odpowiednie Êrodki prewencyjne chroniàce

przed nimi.

Niektóre z czynników uczulajàcych zosta∏y wymienione w poni˝-

szych tabelach.

Czynniki pochodzenia naturalnego uczulajàce uk∏ad oddechowy

Czynnik uczulajàcy Zawód/sektor

Nab∏onki zwierz´ce Rolnicy, hodowcy byd∏a,

i proteiny moczowe weterynarze, pracownicy laboratorium

Kalafonia Lutowanie, przemys∏ elektroniczny,

obróbka metalu, produkcja lub

naprawa

RoÊliny dekoracyjne Kwiaciarze, ogrodnicy i botanicy

Niektóre artyku∏y ˝ywnoÊciowe i roÊliny Rolnicy, przetwórstwo ˝ywnoÊci,

(np. py∏ z ziarna kawy, proteiny z jaj, kucharze, pracownicy gastronomii,

py∏ màczny i py∏ z ziarna zbo˝owego, pakowanie i przepakowywanie,

owoce, warzywa, ryby, owoce morza, piekarze, m∏ynarze i piwowarzy

py∏ z ziarna soi, przyprawy)

Proteiny z kauczuku naturalnego, S∏u˝ba zdrowia, pracownicy

lateksu laboratorium, przetwarzanie ˝ywnoÊci

PleÊnie Rolnicy, piekarze,

pracownicy szklarni i tartaków

Py∏y magazynowe Piekarze, m∏ynarze, rolnicy, pracownicy

magazynowi, przetwarzanie ˝ywnoÊci

W∏ókna tekstylne ( 3 ) Przemys∏ w∏ókienniczy,

hodowcy jedwabników

Niektóre py∏y powstajàce przy obróbce Stolarze, pracownicy tartaków

drewna i p∏yt kompozytowych

Co jest przyczynà chorób zawodowych uk∏adu oddechowego?

Czynniki wywo∏ujàce choroby dróg oddechowych u pracowników,

którzy w miejscu pracy wdychajà substancje oraz czàsteczki niebez-

pieczne, dzielà si´ na trzy g∏ówne kategorie:

1. Wiele znanych chorób, takich jak pylica azbestowa i pylica krze-

mowa, wywo∏ywanych jest przez w∏ókna i czàsteczki osadzajàce

si´ na tkankach dróg oddechowych.

2. Niektóre naturalne i syntetyczne substancje, u˝ywane w miejscach

pracy, mogà równie˝ powodowaç przypadki alergicznych chorób

uk∏adu oddechowego, astm´ zawodowà, zapalenie Êluzówki no-

sa lub zapalenie p´cherzyków p∏ucnych. Liczba tych substancji

w ciàgu ostatnich lat stale si´ zwi´ksza ( 1 ).

3. Ârodki podra˝niajàce drogi oddechowe, takie jak dym tytoniowy,

chlor, ogólne zapylenie lub nawet zimne powietrze, mogà wywo-

∏ywaç ataki ju˝ rozwini´tej astmy. W takim przypadku osoba nie

jest uczulona na tego rodzaju czynniki, jednak powodowane

przez nie ataki uznaje si´ za dolegliwoÊci zwiàzane z pracà.

i pracownicy pracujàcy

przy wyr´bie lasu

Czym sà choroby uk∏adu oddechowego natle alergicznym?

Odpowiedzià ludzkiego systemu immunologicznego na zewn´trzne

zagro˝enia ze strony Êrodków chemicznych i biologicznych mo˝e

byç reakcja alergiczna uk∏adu oddechowego. Do symptomów tej

choroby nale˝à: kaszel, dusznoÊci przy oddychaniu, Êwiszczàcy od-

dech i zadyszka, kichanie, cieknàcy lub zapchany nos, sw´dzàce lub

zaczerwienione oczy jak w stanie zapalnym, a tak˝e goràczka, bóle

mi´Êni i stawów.

Wszystkie te przypadki majà pewne cechy wspólne:

Czynniki chemiczne

èród∏o

˚ywice, kleje i farby

Materia∏y dentystyczne,

farby i lakiery

˚ywice epoksydowe

i utwardzacze,

Prasowanie i klejenie

Utwardzacze w farbach,

klejach i ˝ywicach

Pianki poliuretanowe

Zawód/sektor

DentyÊci, mechanicy,

malarze (malowanie na-

tryskowe), obróbka two-

rzyw wielowarstwowych,

odlewnictwo, przemys∏

chemiczny i obróbka pla-

styczna, nak∏adanie izola-

cji, przemys∏ budowlany,

obróbka metalu, produk-

cja i naprawa, przetwa-

rzanie ˝ywicy i drewna

Przemys∏ metalowy,

czyszczenie, przemys∏

chemiczny, laboratoria,

obróbka plastyczna

i w∏ókiennictwo

Przemys∏ farmaceutyczny,

laboratoria,

przemys∏ chemiczny,

s∏u˝ba zdrowia

Piekarze, przetwórstwo

˝ywnoÊci, farmaceuci,

pracownicy laborato-

rium, chemicy, s∏u˝ba

zdrowia

Spawacze, pracownicy

metalowi, galwanotech-

nicy, szlifierzy, przemys∏

szklarski

Fryzjerzy, kosmetyczki

Fryzjerzy, pracownicy

pralni, przemys∏ chemicz-

ny, przemys∏ spo˝ywczy

i papierniczy

Przemys∏ w∏ókienniczy

Czynnik uczulajàcy

Bezwodniki kwasowe,

Aminy alifatyczne,

cykloalifatyczne lub

aromatyczne

Izocyjaniany

Formaldehyd

Przed rozwini´ciem si´ choroby ma miejsce wielokrotne nara˝enie

poszkodowanej osoby na dzia∏anie substancji niebezpiecznej: d∏u-

gotrwa∏e – substancji o ma∏ym st´˝eniu albo krótkotrwa∏e – substan-

cji o du˝ym st´˝eniu. W tym okresie brak jest symptomów choroby.

Ârodki konserwujàce

Dietanoloaminy

Formaldehyd i prekursory

formaldehydu

Alergia dotyka tylko niektóre osoby, na które oddzia∏uje substancja.

Gdy dana osoba zostanie uczulona, nawet ma∏e iloÊci substancji

i ka˝dy kontakt z tà substancjà mogà wywo∏ywaç symptomy cho-

roby. Substancja mo˝e wyst´powaç przy tym w du˝o mniejszym

st´˝eniu ni˝ to, które pierwotnie spowodowa∏o uczulenie.

Symptomy mogà rozwijaç si´ albo bezpoÊrednio po nara˝eniu

na dzia∏anie substancji albo wiele godzin póêniej, np. w nocy, przez

co powiàzanie z wykonywanà pracà nie jest takie oczywiste. Symp-

tomy cz´sto wzmagajà si´, gdy pracownik sp´dza czas poza pracà,

np. w weekendy albo Êwi´ta.

Leki

Antybiotyki

Dodatki do ˝ywnoÊci,

Êrodki myjàce

Enzymy (papaina,

alfaamylazy, proteazy)

Czym sà czynniki uczulajàce uk∏ad oddechowy?

W dyrektywach Unii Europejskiej ( 2 ) sà wymienione substancje uczu-

lajàce. Czynniki uczulajàce uk∏ad oddechowy nale˝y oznaczaç

przy u˝yciu zwrotów R42 „Mo˝e powodowaç uczulenie w nast´p-

stwie nara˝enia drogà oddechowà” lub R42/43 „Mo˝e powodowaç

uczulenie w nast´pstwie nara˝enia drogà oddechowà i w kontakcie

ze skórà”. Mimo to najcz´Êciej spotykane w miejscu pracy czynniki

uczulajàce uk∏ad oddechowy nie sà klasyfikowane ani oznaczane

w ten sposób. Wiele z nich jest pochodzenia naturalnego. Sà to

Opary powstajàce

przy spawaniu, metale,

Êrodki galwanotechniczne

Opary metalu i sole,

w´gliki metalowe

Farby do w∏osów

Ârodki wybielajàce

p-fenylenodiamina, henna

Nadsiarczany, siarczyny

i wodorosiarczyny

Ârodki chemiczne

w obróbce w∏ókienniczej,

w∏ókna, obróbka wykaƒ-

czajàca

Barwniki reaktywne,

w∏ókna syntetyczne ( 4 ),

formaldehyd

( 1 ) Francuskie badania wykaza∏y, ˝e 5-10% wszystkich przypadków astmy zwiàzanych jest z wykonywanà pracà. W Wielkiej Brytanii ka˝dego roku notuje si´ 3.000 nowych przypadków astmy

zawodowej. Gdy doliczymy do tego przypadki astmy pogorszonej w wyniku pracy, liczba ta wzroÊnie do 7.000.

( 2 ) Dyrektywy 67/548/EWG z dn. 27 czerwca 1967 r. oraz 1999/45/WE wraz z poprawkami, regulujàce wymagania dotyczàce testowania, klasyfikacji, pakowania i oznaczania substancji nie-

bezpiecznych oraz ich przygotowywania, a tak˝e dyrektywa 2001/59/WE z dn. 6 sierpnia 2001 r., dostosowujàca do post´pu technicznego 28 raz dyrektyw´ 67/548/EWG.

( 3 ) Bawe∏na, len, konopie, juta, kapok, jedwab, sizal, we∏na.

( 4 ) Nylon, orlon, sztuczny jedwab.

http://agency.osha.eu.int

Europejska Agencja Bezpieczeƒstwa i Zdrowia w Pracy

Post´powanie zczynnikami uczulajàcymi uk∏ad oddechowy

Dyrektywy Unii Europejskiej ( 5 ) okreÊlajà kolejnoÊç stosowania Êrodków

prewencyjnych. Zgodnie z postanowieniami dyrektyw powinno si´:

Rejestrowaç wyniki badaƒ

Konsultowaç z pracownikami/lub ich przedstawicielami:

szacowanie zagro˝eƒ

zast´powanie substancji niebezpiecznych

1. Oszacowaç zagro˝enia

OkreÊliç êród∏a zagro˝eƒ – jakie substancje mogàce wywo∏ywaç ast-

m´ lub alergi´ uk∏adu oddechowego u˝ywane sà w miejscu pracy

lub wytwarzane w procesach zwiàzanych z prowadzonà dzia∏alno-

Êcià. Nale˝y pami´taç, ˝e zarówno Êrodki chemiczne jak i biologicz-

ne mogà wywo∏ywaç alergiczne choroby uk∏adu oddechowego. Na-

le˝y ustaliç, kto i jak mo˝e byç poszkodowany.

wybór Êrodków ochrony indywidualnej

wyniki kontroli, ∏àcznie z kontrolà zdrowia

2. Wyeliminowaç lub zastàpiç substancj´

Najlepszym sposobem jest unikanie tych substancji i nara˝ania ludzi

na nie przez zastàpienie ich mniej niebezpiecznymi Êrodkami zast´pczy-

mi. Czynniki uczulajàce mogà wywo∏ywaç uczulenia, nawet jeÊli wyst´-

pujà w iloÊciach mniejszych ni˝ powszechnie przyj´te dopuszczalne

st´˝enia na stanowisku pracy.

Narodowy Instytut

Bezpieczeƒstwa

i Higieny Pracy, Hiszpania

Alergia lateksowa – zagro˝enie owielu obliczach

3. Zapobiegaç nara˝eniu nadzia∏anie substancji

JeÊli zastàpienie substancji jest niemo˝liwe, nale˝y zminimalizowaç

jej st´˝enie, czas i cz´stoÊç oddzia∏ywania na pracowników, a tak˝e

liczb´ pracowników na nià nara˝anych. Rozstrzygnàç, czy dotych-

czasowe Êrodki prewencyjne sà odpowiednie i czy nie nale˝y zrobiç

wi´cej w tej kwestii.

Przygotowaç plan ochrony uk∏adu oddechowego pracowników:

U niektórych pracowników kontakt z lateksem mo˝e wywo∏ywaç po-

dra˝nienia skóry, pokrzywk´, rumieƒ, sw´dzenie, objawy nosowe,

oczne lub zatokowe, astm´ lub (rzadko) wstrzàs. Liczba przypadków te-

go typu reakcji alergicznych na lateks zwi´kszy∏a si´ w ostatnich latach

wÊród pracowników s∏u˝by zdrowia, a tak˝e wÊród innych pracowni-

ków u˝ywajàcych r´kawic lub wyposa˝enia medycznego wykonanego

z lateksu. G∏ówne zagro˝enie stanowi kontakt skóry z proteinami latek-

sowymi oraz wdychanie py∏u z proszku na r´kawicach. Jako konsekwen-

cja u˝ywania lateksu mogà rozwinàç si´ alergie na artyku∏y ˝ywnoÊcio-

we i inne naturalne proteiny, co mo˝e stanowiç powa˝ne ograniczenie

w ˝yciu uczulonych pracowników. Niektórzy z nich b´dà musieli odejÊç

z pracy w wyniku nabytego uczulenia.

Ograniczanie zawartoÊci niektórych protein w produktach lateksowych,

unikanie u˝ywania r´kawic z dodatkiem proszku i zast´powanie natu-

ralnego lateksu innymi materia∏ami w r´kawicach i wyposa˝eniu po-

zwoli∏o w znaczàcy sposób zmniejszyç zagro˝enie alergià.

Rozwiàzaç problem emisji u jego êród∏a. Dodaç ochron´

przed py∏em i aerozolami poprzez:

• zmodyfikowanie procesu zwiàzanego z wykonywanà dzia∏alnoÊcià

i unikanie procedur roboczych wytwarzajàcych py∏, aerozole i opary

• u˝ywanie substancji w mniej szkodliwej formie, np. w postaci

palet lub past zamiast proszków i cieczy

• u˝ywanie zamkni´tych systemów nape∏niania i transportu

np. przy obchodzeniu si´ z substancjami sproszkowanymi lub

w∏óknami

• kontrolowanie emisji przez hermetyzacj´, wentylacj´, zainstalo-

wanie okapów wyciàgowych oraz innych urzàdzeƒ

• przygotowanie planu konserwacji i czyszczenia, uwzgl´dnia-

jàcego przedzia∏y czasowe, metody czyszczenia i wykorzystywa-

ne urzàdzenia; zamiast szczotek nale˝y u˝ywaç odkurzaczy.

JeÊli nara˝enia na dzia∏anie czynnika nie da si´ uniknàç, wtedy

oprócz zwyk∏ych Êrodków prewencyjnych nale˝y u˝ywaç Êrodków

ochrony indywidualnej, zabezpieczajàcych uk∏ad oddechowy.

Procedury te muszà byç zgodne z dyrektywami unijnymi ( 6 ). Tak wi´c:

• Nale˝y wybraç najbardziej odpowiednià ochron´ do ka˝dego

zadania lub ka˝dego przypadku wykrycia wp∏ywu substancji

niebezpiecznych na pracowników. Ewentualne informacje

na ten temat mo˝na znaleêç we wskazówkach dostarczanych

przez producentów ochron osobistych.

• Maski i pó∏maski oddechowe powinny byç u˝ywane wy∏àcznie

przez jednego pracownika.

• Przy regularnym u˝ywaniu sprz´t nale˝y utrzymywaç w dobrym

stanie technicznym.

• Nale˝y ustanowiç procedury regularnego czyszczenia, dezyn-

fekcji, przechowywania, kontroli, naprawy i konserwacji masek

oraz ich usuwania w przypadku zu˝ycia.

Pozosta∏e kwestie, które nale˝y wziàç pod uwag´:

G∏ówna Inspekcja Pracy,

Ministerstwo Gospodarki

i Pracy, Austria

Py∏ màczny: zagro˝enie dla piekarzy?

Na poczàtku lat 80. XX wieku wÊród piekarzy zanotowano wzrost licz-

by przypadków astmy. Za g∏ównà przyczyn´ uznano enzymy, u˝ywane

w rosnàcych iloÊciach jako dodatki do produktów màcznych i piekar-

skich. Jednak do tej sytuacji przyczynia si´ tak˝e sama màka i py∏ek psze-

niczny, ˝ytni i sojowy. Ponadto w tych goràcych i wilgotnych miejscach

pracy powszechna jest obecnoÊç pleÊni.

Nale˝y dokonywaç kontroli zapylenia w piekarniach. Produkty zawiera-

jàce enzymy, u˝ywane w piekarniach, coraz cz´Êciej oferowane sà w po-

staci granulatów, cieczy lub produktów hermetycznie pakowanych, co

zapobiega ich rozpraszaniu si´ w postaci py∏u. Inne czynniki, takie jak

higiena i zmiany w od dawna ustalonych procedurach pracy, równie˝

wp∏ywajà na zmniejszenie si´ liczby przypadków astmy u piekarzy.

Poinformowaç iprzeszkoliç pracowników wzakresie:

czynników uczulajàcych uk∏ad oddechowy

praktyk bezpiecznej pracy

w∏aÊciwego u˝ywania Êrodków ochrony indywidualnej.

Dalsze informacje

Inne publikacje z serii Fakty, dotyczàce szkodliwych substancji oraz

informacje dodatkowe mo˝na znaleêç na stronie internetowej Agen-

cji: http://osha.eu.int/ew2003/ .

Strona ta jest nieustannie aktualizowana i rozwijana.

Kontrolowaç dzia∏anie substancji niebezpiecznych oraz stan zdrowia

Kontrole powinny byç regularne, a ich wyniki nale˝y odpowiednio

oceniaç, szczególnie gdy zmienià si´ procedury pracy.

( 5 ) Dyrektywa 98/24/WE z dn. 7 kwietnia 1998 r. w sprawie bezpieczeƒstwa pracowników oraz ochrony ich zdrowia przed ryzykiem zwiàzanym z czynnikami chemicznymi podczas pracy, oraz

dyrektywa 2000/54/WE, wydana przez Parlament Europejski i Komisj´ Europejskà, z dn. 18 wrzeÊnia 2000 r., dotyczàca ochrony pracowników przed zagro˝eniami zwiàzanymi z dzia∏aniem

Êrodków biologicznych u˝ywanych w miejscu pracy.

( 6 ) Dyrektywa 89/686/EWG, dotyczàca Êrodków ochrony indywidualnej.

Europejska Agencja Bezpieczeƒstwa i Zdrowia w Pracy

Gra Via, 33, E-48009 Bilbao, Spain

tel. (34) 944 79 43 60, Fax: (34) 944 79 43 83

information@osha.eu.int

Centralny Europejskiej Agencji Bezpieczeƒstwa i Zdrowia w Pracy: Centralny Instytut Ochrony Pracy – Paƒstwowy Instytut Badawczy, ul. Czerniakowska 16, 00-701 Warszawa,

Tel. (0-22) 623 36 77, Fax (0-22) 623 36 93, Internet: www.bp.edu.pl, E-mail: focalpoint@ciop.pl

http://agency.osha.eu.int

F akty

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: