NIEPE�NOSPRAWNO�� SPECYFIKA POMOCY SPO�ECZNEJ Rada Redakcyjna: Przewodnicz�ca: Ewa Marynowicz-Hetka Krzysztof Frysztacki Alicja Majewska-Ga��ziak Jolanta Supi�ska Jerzy Szmagalski Kazimiera W�dz Sekretarz: Ryszard Szarfenberg Recenzent naukowy: prof. dr hab.Jacek Zab�ocki Konsultant naukowy: prof. dr hab. Krzysztof Frysztacki B P S Biblioteka Pracownika Socjalnego Zofia Kawczy�ska-Butrym NIEPE�NOSPRAWNO�� ?SPECYFIKA POMOCY SPO�ECZNEJ Katowice 1998 Seria: �Biblioteka Pracownika Socjalnego" powsta�a we wsp�pracy z Funduszem PHARE-SED (Program 9111 �Rozw�j Spo�eczno-Go- spodarczy", realizowany przez Ministerstwo Pracy i Polityki Socjal- nej � Departament Pomocy Spo�ecznej) � Copyright by Zofia Kawczy�ska-Butrym, Warszawa 1996 Biblioteka WDiNP UW 1098025371 ISBN 83-7164-116-8 Spis tre�ci Rozdzia� I Wprowadzenie do problem�w niepe�nej sprawno�ci ................11 Uwagi wst�pne ............................................11 Podstawowe poj�cia. Inwalida i niepe�nosprawny ...............12 Inwalida...............................................12 Niepe�nosprawny .......................................15 Rozpowszechnienie zjawiska niepe�nej sprawno�ci..............19 Zapobieganie..............................................25 Przyczyny niepe�nej sprawno�ci � przeciwdzia�anie..........26 Ograniczenie skutk�w: jako�� opieki zdrowotnej i rehabilitacja 28 Rehabilitacja jako metoda ograniczania rozpowszechniania i skut- k�w niepe�nej sprawno�ci ...................................30 Bariery rehabilitacji ........................................38 Ocena i pomiar niepe�nej sprawno�ci..........................39 Kryteria oceny niepe�nej sprawno�ci .......................40 Pomiar i zakres niepe�nej sprawno�ci.......................45 Rozdzia� II Konsekwencje niepe�nej sprawno�ci..............................51 Uwagi wst�pne.............................................51 Konsekwencje indywidualne.................................52 Zmiany roli i pozycji spo�ecznej...........................52 Inne indywidualne problemy os�b niepe�nosprawnych........ .55 Reakcja os�b niepe�nosprawnych na zmian� w�asnego po�o�e- nia spo�ecznego ........................................57 Negatywne postawy wobec ograniczenia w�asnej sprawno�ci . . .58 Konsekwencje dla rodziny...................................60 Reakcje negatywne......................................61 Zmiany w rodzinach wynikaj�ce z niepe�nosprawno�ci cz�onk�w rodziny...................................................70 Trudno�ci rodziny.......................................71 Sposoby radzenia sobie w trudnych sytuacjach...............74 Reakcja �rodowiska spo�ecznego wobec os�b niepe�nosprawnych .75 Reakcje negatywne......................................76 Wnioski praktyczne dla pracownika socjalnego ..............86 Pozytywne reakcje spo�eczne ................................86 Wsparcie spo�eczne .....................................86 �r�d�a wsparcia ........................................90 Wnioski praktyczne dla pracownika socjalnego ..............91 Rozdzia� III Pomoc dla os�b niepe�nosprawnych i ich rodzin w �rodowisku zamie- szkania ......................................................93 Rozpoznanie �rodowiska � podstaw� pomocy .................93 Diagnoza indywidualna. Ograniczenia i potencja� osoby niepe�no- sprawnej ..................................................95 Diagnoza rodzinna � wydolno�� opieku�cza rodziny ...........97 Analiza czynnik�w wewn�trzrodzinnych i propozycje wzmocnie- nia rodziny...............................................100 Poziom sprawno�ci fizycznej i psychicznej cz�onk�w rodziny . . 100 Pe�no�� i niepe�no�� rodziny.............................102 Wielodzietno��........................................102 Fazy �ycia rodziny.....................................103 Motywacje............................................104 Dyspozycyjno�� cz�onk�w rodziny........................105 Sytuacja bytowa.......................................106 Wiedza i umiej�tno�ci ..................................108 Poziom wykszta�cenia doros�ych cz�onk�w rodziny ..........109 Inne szczeg�lne sytuacje � patologia .....................110 Analiza czynnik�w zewn�trzrodzinnych: diagnoza spo�eczno�ci lokalnej .................................................111 Metody gromadzenia danych i zakres zada� pracownika socjal- nego .................................................112 Potencja� spo�eczny spo�eczno�ci lokalnej..................114 Uwagi ko�cowe ..........................................116 Rozdzia� IV Pomoc instytucjonalna na rzecz os�b niepe�nosprawnych � domy pomocy spo�ecznej............................................119 Zakres diagnozy w warunkach opieki instytucjonalnej ..........119 Aktywizacja jako metoda wyr�wnywania szans os�b niepe�no- sprawnych ...............................................124 Akty wizacja jako forma opieki w domu pomocy spo�ecznej .....127 Aktywizacja jako problem organizacji pracy w domu pomocy spo�ecznej ...............................................129 Rozdzia� V O nowy model opieki nad osobami niepe�nosprawnymi.............135 Kulturowe wyznaczniki opieki nad osobami niepe�nosprawnymi .135 Miejsce cz�owieka niepe�nosprawnego w �rodowisku spo�ecznym 140 Za�o�enia i g��wne zalecenia �wiatowego Programu Dzia�ania na Rzecz Os�b Niepe�nosprawnych..........................144 Grupy samopomocy i ochotnicy jako element nowego modelu opieki...................................................151 Aneks I Wykaz dokument�w dotycz�cych opieki nad osobami niepe�nospraw- nymi .......................................................159 Aneks II Charakterystyka �Skali aktywno�ci"............................161 Bibliografia .................................................165 Wszystkim, kt�rzy znajduj� si�� w swojej chorobie Rozdzia� I WPROWADZENIE DO PROBLEM�W NIEPE�NEJ SPRAWNO�CI Uwagi wst�pne Niepe�nosprawno�� jest jednym z powa�nych zjawisk i problem�w wsp�czesnego �wiata. Znaczenie tych problem�w wynika z rozmia- r�w i powszechno�ci jej wyst�powania w populacji, a tak�e z konsek- wencji, jakie wywo�uje w sensie indywidualnym i spo�ecznym. Powszechno�� zjawiska stawia przed spo�eczno�ci� mi�dzynaro- dow� i poszczeg�lnymi pa�stwami obowi�zek podejmowania dzia�a� zapobiegaj�cych jego powstawaniu. Dzia�ania takie musz� by� podej- mowane przez rz�dy, instytucje i spo�eczno�ci lokalne. Tylko szeroko rozpowszechnione dzia�ania spo�eczne mog� przynie�� wymierne efekty. Spo�eczny wymiar dzia�a� obejmuje te� rozmiar i charakter kon- sekwencji. Konsekwencje te bowiem nie s� ograniczane jedynie do problem�w os�b niepe�nosprawnych i ich rodzin. Wywo�uj� bardzo wymierne skutki uboczne i spo�eczne r�wnie� w skali kraju i powodu- j� konieczno�� powo�ania szeregu instytucji oraz inicjowania i reali- zacji wielu dzia�a�, kt�re minimalizowa�yby skutki zjawiska. W tej sytuacji nie jest mo�liwe, aby problemy niepe�nej sprawno�ci nie wesz�y w zakres polityki spo�ecznej, a tak�e zada� pracownika socjalnego. Podstawowymi kwestiami, kt�re musz� by� om�wione, je�li chce- my pracownik�w socjalnych zapozna� z problematyk� niepe�nej sprawno�ci jest wyja�nienie poj�cia, wskazanie rozmiar�w zjawiska, Zofia Kawczy�ska-Butrym jego przyczyn i mo�liwo�ci zapobiegania. Istotne jest tak�e zasygnali- zowanie z�o�ono�ci problem�w, jakie wi��� si� z ograniczeniem spraw- no�ci, oraz prezentacja r�nych koncepcji pomiaru niepe�nosprawno�ci. �wiadczenie pomocy na rzecz os�b niepe�nosprawnych wymaga wielu bardzo zr�nicowanych, multidyscyplinarnych (np. medycz- nych, edukacyjnych, produkcyjnych) dzia�a�. Nie wszystkie one, cho� niezb�dne, b�d� om�wione w tej ksi��ce. Ksi��ka jest przeznaczona dla pracownik�w socjalnych i ma na celu ukazanie specyfiki pracy socjalnej na rzecz os�b niepe�nosprawnych. Z tego wzgl�du skoncen- truje si� g��wnie wok� tych zagadnie�, kt�re s� przydatne wszystkim podejmuj�cym prac� socjaln� na rzecz tej kategorii os�b. Os�b, kt�re z powodu ograniczenia w�asnej sprawno�ci lub ograniczenia sprawno- �ci bliskiej osoby, cz�onka rodziny powinny, zgodnie z ustaw� o po- mocy spo�ecznej, tak� pomoc otrzyma�. Podstawowe poj�cia. Inwalida i niepe�nosprawny Podejmuj�c problematyk� niepe�nej sprawno�ci nale�y wyra�nie sprecyzowa� dwa terminy: inwalida i niepe�nosprawny. Terminy te w j�zyku potocznym, a tak�e w niekt�rych opracowaniach, s� trakto- wane r�wnoznacznie i stosowane zamiennie1. Inwalida Instytucj� orzekaj�c� o inwalidztwie i jego poziomie s� KIZ (ko- misje lekarskie ds. inwalidztwa i zatrudnienia) � kt�re powo�ane zosta�y w 1954 roku. G��wnym kryterium uznania kogo� za inwalid� i jakiego� stanu za inwalidztwo, a tak�e okre�lenia rozleg�o�ci czy stopnia inwalidztwa jest kryterium zatrudnienia. Niemo�no�� pe�nego zatrudnienia, zatrudnienia w pewnym okresie lub zatrudnienia w og�le � staje si� podstaw� orzekania o inwalidztwie. Zatem inwalid� okre�la si� osob�, w stosunku do kt�rej komisja lekarska ds. inwalidztwa i zatrudnienia orzek�a niemo�no�� wykony- wania pracy zawodowej na okre�lonym poziomie i poziom ten zosta� zakwalifikowany wed�ug przyj�tych kryteri�w do jednej z trzech grup, z kt�rych pierwsza obejmuje najwi�kszy, a trzecia najmniejszy poziom 1 A. Ostrowska, Niepe�nosprawni w spo�ecze�stwie. Postawy spo�ecze�- stwa polskiego wobec ludzi niepe�nosprawnych. Raport z bada�, Warszawa 1994, s. 13. ograniczenia sprawno�ci. W zwi�zku z tym A. Hulek okre�la inwalid� jako osob� poszkodowan� na zdrowiu, zaliczon� [...) do jednej z trzech grup inwalid�w1. Jak widzimy, podstawowym kryterium inwalidztwa jest niemo�- no�� zatrudnienia, a nawet w ostatnich projektach niezdolno�� do pra- cy2. Taka interpretacja wyra�nie ��czy inwalidztwo z zatrudnieniem. Wielu autorom nie wydawa�o si� s�uszne odnoszenie kryterium inwalidztwa w...
bzhfoto