1. Problemy związane z definiowaniem prawa
nie ma jednej dobrej odpowiedzi na to pytanie, na przykład:
- ze względu na różne kultury prawne (np. prawo precedensowe, prawo stanowione);
- ze względu na związki prawa z innymi normami społecznymi (np. moralność, religia);
- ze względu na problemy ogólno filozoficzne (np. czy prawo jest poznawalne, albo czy jest bytem, albo czy można go oceniać);
ze względu na rozwój prawa (np. prawo tworzone przez władcę, potem przez naród – prawo wewnętrzne, państwa-prawo międzynarodowe publiczne, a nawet organizacje międzynarodowe – ONZ, UE, Rada Europy).
2. Wielość systemów normatywnych
Uznanie pewnych stanów za wartości prowadzi do formułowania wzorów zachowań, które stają się częścią prawa bądź innych systemów normatywnych
Spór, co do rozumienia wartości:
-nie jest niczym stałym ani niezmiennym
-jest bytem historycznie i społecznie uwarunkowanym, niezmiennym i subiektywnym
-wartości nie mogą być przedmiotem poznania a przedmiotem ludzkiej kreacji (akognitywizm)
-wartość to byt obiektywny
istniejący samoistnie lub z woli
Boga
-wartości są niezmienne, trwałe
-wartości jako byty obiektywne
mogą być przedmiotem poznania
ludzkiego (kognitywizm)
Regulatory ludzkich zachowań:
3
O charakterze normatywnym O charakterze nienormatywnym
Np. prawo, moralność, obyczaje Np. prawidłowości gosp. rynkowej, tradycje, mity, przesądy
Prawo nie jest ani jedynym regulatorem ludzkich zachowań ani też jedynym źródłem norm społecznych. Istnieją normy: moralne, obyczajowe, normy statutowe i zwyczajowe, organizacji niepaństwowych, normy wewnątrzkościelne.
Każdy człowiek uczestniczy równocześnie w wielu grupach społecznych (naród, rodzina, osiedle, studenci, związek wyznaniowy, partia polityczna). Istnienie każdej grupy społecznej wyraża się m.in. w formułowaniu rozmaitych norm, które regulują zasady włączenia jednostki do takiej grupy lub wykluczenia z niej, a także wyznaczają zachowania członków grupy. Każdy człowiek podlega w jednym momencie wielu różnym normom: mniej lub bardziej rygorystycznym, mniej lub bardziej dobrowolnie przyjętym; normy te mogą być ze sobą zgodna, ale mogą też pozostawać we wzajemnej sprzeczności.
3. Wypowiedzi performatywne
(wypowiedzi dokonawcze, performatywy)wyrażają one sens aktów konwencjonalnych, tj. takich czynności, z którymi, zgodnie z obowiązującymi normami, łączy się dokonanie zmian w otaczającej nas rzeczywistości (“Nadaję ci imię...”, “Biorę ciebie za żonę”, “Mianuję pana na stanowisko...”. Mają one schemat logiczny “Czynię X”. Taka wypowiedź tworzy nowe relacje międzyludzkie. Zawiera wyrażenia znaczące i niedwuznaczne. Budowana jest za pomocą czasowników performatywnych. Niektórzy poddają w wątpliwość, gdyż uważają , że każda wypowiedź na serio ma charakter performatywy
4. Dyrektywa i sposoby jej wyrażania
DYREKTYWY to ogólna nazwa wypowiedzi mających wpływać na postępowanie. Buduje się je w oparciu o wzór D (ut p), co należy czytać „dyrektywa, żeby P”. W praktyce zamiast „dyrektywa” wstawia się jakiś czasownik performatywny, a zamiast P opis czynności czy zachowania oraz jej wykonawcę. Inny algorytm to „nakazuje się, żeby A zachował się b”, gdzie A jest wykonawcą czynności, a „b” jej opisem. Normę można wyrazić w 3 formach: ZAKAZ, NAKAZ, DOZWOLENIE.NAKAZ = OBOWIĄZEK POZYTYWNY = DYREKTYWA KONIECZNOŚCIZAKAZ = OBOWIĄZEK NEGATYWNY = DYREKTYWA NIEMOŻNOŚCIDOZWOLENIE = UPRAWNIENIE = MOŻLIWOŚĆ DYREKTYWALNA (np. „Jest możliwe, że zrobisz coś...” - możesz to zrobić, ale nie musisz) Formułując dyrektywy, najczęściej stosuje się pojęcia modalne: MUSI/MOŻE. Trzeba ich jednak unikać, bo dają bardzo szerokie pole interpretacji i w efekcie norma może wywołać skutek inny niż zamierzony. Należy także unikać, ze względu na zbyt duży stopień ogólności, pojęć takich jak: niektóre, żadne, wszystkie. Konstruując wypowiedzi, odnosimy się do trzech obszarów: ZACHOWAŃ LUDZI, ZDARZEŃ, RZECZY. Przy pomocy norm możemy oddziaływać na ludzi. To oni są adresatami dyrektyw. Co do zdarzeń, możemy wypowiadać nasze życzenia czy pragnienia (np. Niech jutro będzie ładna pogoda), ale oczywiście nie mają one wiążącej mocy sprawczej
5. Język prawny i prawniczy
język prawny
– odmiana języka polskiego naturalnego stosowana w tekstach prawnych zawierających wypowiedzi normatywne
– charakterystyczne: słownictwo (terminologia prawna), gramatyka (np specyficzne użycie czasu ter.), stylistyka (np dopuszczalne powtórzenia)
– przykład: pojęcie kradzieży
j. polski: przywłaszczenie każdego mienia ruchomego
j. prawny: przedmiotem kradzieży nie mogą być rzeczy nieposiadające wartości materialnej (dokumenty, pamiętnik, itp), zwłoki (nie są rzeczą) itd.
język prawniczy
– odmiana języka polskiego naturalnego, stosowana w wypowiedziach o prawie obowiązującym i innych zjawiskach prawnych, np. instytucje prawne, metody badań nad prawem, sposoby wyjaśniania spraw (wykładnie)
– zróżnicowany: j. prawniczy praktyki, nauki prawa, poszczególnych dyscyplin itp.
jasność zapisanych norm prawnych osiąga się przez:
– używanie języka narodowego w aktach organów państwa, samorządu itp (ustawa o j. polskim, 1999), ustawy międzynarodowe powinny mieć polską wersję językową będącą podstawą wykładni
– precyzyjność zapisu - używanie definicji legalnych (przepisów ustalających znaczenie terminów). zawsze występuje zjawisko otwartości prawa – można różnie rozumieć przepis prawny (np. czy zakaz “wjeżdżania pojazdami do parku” obowiązuje hulajnogi?)
6. Norma prawna; budowa, klasyfikacja (problem różnorodności poglądów)
Definicja: Norma prawna to stworzona na podst. przepisów prawnych generalna i abstrakcyjna reguła postępowania składająca się z hipotezy, dyspozycji i sankcji.
Norma prawna nosi zawsze dwie szczególne cechy:
- reguła generalna. Skierowana do pewnej kategorii adresatów poprzez powołanie się nią ich cechy rodzajowe (np. żołnierz, student, obywatel) a nie do adresata indywidualnego. Wiele norm prawa skierowanych jest do ogółu ludzi przebywających na danym terytorium.
- reguła abstrakcyjna. Czyli wzór zachowania określany przez normę wskazuje cechy rodzajowe a nie konkretne danego zachowania, chodzi o wskazanie zachowania, które może zdarzyć się w nie określonej liczbie przypadków (np. zakaz z art. 148 KK „Kto zabija człowieka…”, który obejmuje nieograniczoną liczbę różnego rodzaju zabójstw).
Czasami zdarzają się jeszcze normy kazuistyczne wskazujące dokładnie i szczegółowo dane zachowanie, jednak w nowoczesnych prawodawstach unika się stosowania takich norm.
Istnieją także normy indywidualne odnoszące się do jednej osoby wymienionej z imienia i nazwiska. Np. postanowienie Prezydenta o mianowaniu konkretnej osoby ambasadorem.
Budowa Normy Prawnej.
teoria reguł pierwotnych i reguł wtórnych Harta:
reguły pierwotne zawierają nakazy i zakazy określonych zachowań; aby utrzymać ład sołeccy konieczne są reguły wtórne:
reguły uznania- określają co musi zaistnieć, aby reguła pierwotna była wiążąca
reguły zmiany- określają sposoby zmieniania reguł
reguły orzekania- upoważniają określone osoby do dokonywania ustaleń, czy naruszono regułę pierwotną i czy można posłużyć się sankcjami
koncepcja norm sprzężonych:
a. norma sankcjonowana- adresat i warunki w jakich jest mu coś zakazane, nakazane lub dozwolone czynić ( hipoteza) i treść tego nakazu (dyspozycja)
→ skierowana do adresatów pierwotnych (określeni rodzajowo)
b. norma sankcjonująca- jaka dolegliwość zostanie zastosowana w przypadku naruszenia normy sankcjonowanej
→ skierowana do adresatów wtórnych (organów władzy publicznej)
→ jest to norma posiłkowa, bo uruchamia się, gdy naruszono normę sankcjonowaną
trójczłonowa koncepcja normy prawnej: 3 elementy (hipoteza, dyspozycja, sankcja)
→ ale są normy, do których nie można znaleźć sankcji, np. leges imperfectae
7. Hipoteza i dyspozycja
Hipoteza normy prawnej:
ð dotyczy elementów podmiotowych (przez wskazanie adresata i jego cech)
ð może wskazywać cel działania podmiotu prawa lub sposób działania
ð dotyczy elementów przedmiotowych (gdy odnosi się do wydarzeń zewnętrznych w stosunku do adresata)
ð może określać miejsce działania lub czas działania normy prawnej
Dyspozycja normy prawnej:
a. czyny i czynności konwencjonalne:
czyny: faktyczne zachowania psychofizyczne, których przebieg lub następstwo jest uregulowane przez prawo
czynności konwencjonalne: zachowania, którym normy nadają inne, specyficzne znaczenie (np. podniesienie ręki w Sejmie)
→ dzielimy je na prawnie istotne (czynności prawne, akty tworzenia prawa, akty stosowania prawa) i prawnie obojętne (obyczajowe, religijne, etc.)
b. kwalifikacja zachowań: norma prawna może różnie kwalifikować zachowania określone w dyspozycji (nakaz, zakaz, dozwolenie)
nakaz:
obejmujący tylko 1 typ zachowań, od którego uchylić się nie można
obejmujący 1 typ zachowania podstawowego i drugi, który może być wybrany przez adresata w określonych okolicznościach
→ zaniechanie- powstrzymanie się od zachowania nakazanego, jest sankcjonowane
zakaz wskazuje typy zachowań uznane za niedopuszczalne; zakazane przez prawo są czyny
poprzez użycie funktora normotwórczego
poprzez sformułowanie normy określającej sankcję
dozwolenie: w państwie praworządnym obywatelom i innym podmiotom (nie będącym organami władzy)dozwolone jest wszystko, co nie jest zakazane bądź nakazane
dozwolenie słabe: swoboda działania polega na braku zakazów odnoszących się do pewnej dziedziny
działania mieszczące się w sferze milczenia praw są chronione zasadą: nullum crimen sine lege (nie ma przestępstwa, jeśli nie przewiduje tego ustawa)
→ nie jest to tożsame z pozwoleniami moralnymi czy obyczajowymi (np. okłamanie kolegi)
nie dotyczy organów władzy państwowej: one mogą czynić tylko to, co jest im nakazane lub wyraźnie dozwolone przez przepisy prawne
dozwolenie mocne: zachowania uregulowane przez prawo, które rodzą skutki prawne, mimo iż nie są wprost ani nakazane ani zakazane adresatowi (np. przysięga Prezydenta RP „tak mi dopomóż Bóg”)
8. Sankcja – rodzaje
sankcja w prawie- dolegliwości spotykające naruszyciela normy
sankcje w etyce- również nagrody za zachowania zgodne z normą (gloryfikacja- nagrody w prawie- małe znaczenie)
sankcja językowa to treść normy, słowna zapowiedź dolegliwości
sankcja realna to fakt podjęcia określonych kroków dolegliwych wobec naruszycieli norm
rodzaje sankcji prawnych:
ð sankcja egzekucyjna: przymusowe wykonanie niedopełnionego obowiązku lub przymusowe unicestwieniu rzeczy uzyskanych wbrew zakazowi
ð sankcja nieważności (bezskuteczności) czynności konwencjonalnej: odebranie czynności skuteczności prawnej
→ sankcje nieważności to leges perfectae (prawa doskonałe), bo uznają czynność za niebyłą
a. nieważność bezwzględna- z mocy samego prawa; uznaje się, że czynność nie wykonała żadnych skutków prawnych; gdy:
czynności dokonała osoba, która nie mogła jej dokonać
czynność dokonana bez zgody organy władzy państwowej
czynność dokonana bez zachowania zastrzeżonej formy
b. nieważność względna- na wniosek określonej osoby do odpowiedniego organu, np. czynność dokonana pod wpływem groźby
ð sankcja karna (represyjna, penalna): pozbawianie naruszyciela zakazu cennych dla niego dóbr (wolności, wartości majątkowych, praw obywatelskich, etc.)
funkcje kary:
&...
kwiacioland