1. WPROWADZENIE DO ZAGADNIEŃ WYCHOWANIA ZDROWOTNEGO
Współczesna pedagogika zdrowia dąży do opieki nad zdrowiem
człowieka nie tylko w działaniach profilaktycznych, ale również wtedy,
gdy człowiekowi nic nie zagraża i nic nie dolega.
Celem przedszkola jest wszechstronny rozwój dzieci, przygotowanie ich do podjęcia nauki w szkole oraz pomoc rodzinie w zapewnieniu dzieciom opieki i realizacji programu ich wychowania.
Zdrowia dzieci nie można pozostawić samemu sobie, jest ono warunkiem wychowania. Jednocześnie jednak wychowanie jest warunkiem zdrowia
Zadania związane z ochroną zdrowia oraz rozwijaniem sprawności fizycznej zobowiązują nauczyciela przedszkola do tworzenia sprzyjającego zdrowiu środowiska wychowawczego, które kształtować będzie nawyki higieniczne i rozwijać sprawność ruchową dzieci.
W działalności tej nie może zabraknąć rodziców oraz innych członków rodziny dziecka.
Istotą współcześnie rozumianego zdrowia jest wykształcenie określonych umiejętności i nawyków na podstawie konkretnych wiadomości. Źródłami wiedzy są tu środki masowego przekazu, ale przede wszystkim programy edukacji przedszkolnej i szkolnej.
2. MIEJSCE WYCHOWANIA ZDROWOTNEGO
W PROGRAMIE WYCHOWANIA W PRZEDSZKOLU.
Program wychowania w przedszkolu wyodrębnia hasła dotyczące wychowania zdrowotnego dla poszczególnych grup wiekowych,
które odnoszą się do:
o Bezpieczeństwa;
o Przyzwyczajeń higieniczno – kulturalnych;
o Co sprzyja i zagraża zdrowiu;
o Sprawności ruchowej i tężyzny fizycznej;
o Prawidłowej postawy.
Na pierwsze miejsce wśród tych zagadnień wysuwa się konieczność aktywizacji dziecka. Hasła programowe określają pożądany wynik świadomej i celowej działalności, której aktywnym uczestnikiem jest dziecko.
Treści wychowania zdrowotnego przenikają się wzajemnie z treściami zawartymi w innych działach programowych. Harmonijne ich łączenie w toku działalności wychowawczej powinno mieć swoje odbicie w każdym niemal momencie dnia przedszkolnego i organizowanych zajęć. Jednakże o wynikach wychowania zdrowotnego w przedszkolu decydują nie tylko treści programowe, ale, przede wszystkim, odpowiednio dostosowane metody oraz zaangażowanie nauczycieli realizujących program.
Zadaniem nauczyciela jest dostarczenie dziecku wiedzy o zdrowiu oraz ukształtowanie czynnej postawy wobec zabiegów zdrowotnych, które pozwalają zdrowie chronić, doskonalić, ratować i pomnażać.1 W tak pojmowanym wychowaniu zdrowotnym dziecko musi być traktowane nie tylko jako przedmiot oddziaływań wychowawczych, ale przede wszystkim jako aktywny podmiot, który chce i umie o zdrowie dbać. Założenie to wymaga
od wychowawcy odpowiedniego doboru treści i umiejętności organizowania sytuacji wychowawczych.
III. STOSUNEK DZIECKA PRZEDSZKOLNEGO DO WŁASNEGO ZDROWIA
Zainteresowanie dziecka sprawami zdrowia przejawia się w jego pytaniach, a odpowiedzi na nie nastręczają najczęściej wiele trudności.
Maluchy nazywają najczęściej prawie wszystkie części swojego ciała. Starszaki dociekają co jest w jego wnętrzu i co tam się dzieje. Podstawowa wiedza anatomiczna jest potrzebna dziecku do rysowania postaci oraz co ważniejsze,
do porozumiewania się z dorosłymi, gdy jest chore i coś je boli.
Dzieci rozpieszczane, zwłaszcza jedynaki często uważają, że o ich zdrowie powinni dbać dorośli, natomiast dzieci ze środowisk zaniedbanych, często pozostawione „własnemu losowi”, bite i niedożywione wcześniej uczą się dbać o swój organizm. Wszystkie dzieci chętnie zapewniają, że nie będą chorować, gdyż są przekonane, że zależy to, przede wszystkim, od ich woli. Przekonanie dzieci, że tak nie jest oraz jak dbać o własne zdrowie należy do zadań wychowania zdrowotnego. W okresie przedszkolnym wzrasta aktywny
i świadomy udział dziecka i jego zaangażowanie w to co je dotyczy – co za tym idzie, może się ono także angażować w sprawy własnego zdrowia.
4. CELE I TREŚCI WYCHOWANIA ZDROWOTNEGO
W PRZEDSZKOLU
Przedszkole wcześniej niż szkoła odpowiedziało na ( rzucone
w 1963r.) hasło wychowania zdrowotnego. Przyjęło je za swoje i opracowało pod względem organizacyjnym i metodycznym. Przedszkole posiada głębokie tradycje wychowania zwanego dawniej „wyrabianiem nawyków higieniczno - kulturalnych. We współczesnych programach przedszkola wychowanie zdrowotne ujmowane jest bardzo szeroko, a zgodnie z zasadą wychowania integralnego nie występuje w izolacji lecz wiążą je liczne
i naturalne nici z pozostałymi dziedzinami wychowania. Zagadnienia dotyczące zdrowia psychicznego są wkomponowane w całokształt wychowania społeczno – moralnego, a czystość osobista i higiena otoczenia kojarzą się z kwestiami wychowania estetycznego, to jest z ładem oraz poczuciem piękna.
Program pracy wychowawczej przedszkola przenikają elementy
i treści wychowania zdrowotnego, związane z przekazywaniem nawyków
i kształtowaniem właściwych postaw. Systematyczna i ciekawie realizacja treści programowych przynosi szybkie efekty w postaci korzystnych zmian
w zachowaniu się dzieci związanym ze sprawami zdrowia i higieny, szczególnie, gdy wychowanie zdrowotne polega na harmonijnym współdziałaniu całego grona nauczycielek, służby zdrowia, personelu pomocniczego oraz bliskim kontakcie z rodzicami.
Do podstawowych celów wychowania zdrowotnego w przedszkolu, jak zauważa R. Jaworska, należy: „zapewnienie wszechstronnego rozwoju osobowości dziecka w warunkach zdrowia, bezpieczeństwa i radosnego dzieciństwa”2
Program wychowania przedszkolnego w dziale dotyczącym wychowania zdrowotnego zawiera - zacytujmy raz jeszcze R. Jaworską – następujące cele:
o „wdrażanie do przestrzegania zasad bezpieczeństwa,
o kształtowanie postaw i przyzwyczajeń higieniczno – kulturalnych,
o rozwijanie odporności i sprawności ruchowej,
o kształtowanie czynnej postawy w zapobieganiu chorobom
i pozytywnego stosunku do lekarza”3
Cele te dotyczą kształtowania czynnych postaw dzieci wobec zdrowia i bezpieczeństwa własnego i innych, jak również rozwijania ogólnej sprawności organizmu. W trakcie realizacji celów dotyczących bezpieczeństwa zapoznaje się dzieci z różnymi sytuacjami zagrażającymi dziecku oraz kształtuje nawyki w odniesieniu do bezpiecznego poruszania się po terenie przedszkola, poza nim, a zwłaszcza na drogach.
Uwrażliwia się dziecko na konieczność:
* zdawania sobie sprawy z niebezpieczeństwa kąpieli, ślizgania się
* na zamarzniętych rzekach, stawach i jeziorach;
* bezpiecznego posługiwania się przyborami i narzędziami codziennego użytku oraz współdziałania z dorosłymi przy korzystaniu
z mechanicznego sprzętu domowego;
* uświadomienia sobie zagrożeń i unikania zabaw zapałkami, lekarstwami, przypadkowo znalezionymi odpadkami czy środkami chemicznymi;
* Wystrzegania się nieznanych grzybów czy owoców;
* Zgłaszania nauczycielce wszystkich dolegliwości, urazów czy skaleczeń;
Zagadnienia dotyczące kształtowania postaw i przyzwyczajeń higieniczno – kulturalnych dotyczą:
o zdrowego odżywiania;
o korzystania ze świeżego powietrza i słońca;
o czystości osobistej;
o higieny narządów zmysłowych i układu nerwowego;
o zapobieganie infekcjom;
o kształtowania pozytywnego stosunku do lekarza, pielęgniarki
i zabiegów przez nie wykonywanych.
Wychowanie poprzez aktywność ruchową ma na celu:
o wzmocnienie organizmu;
o hartowanie;
o podniesienie ogólnej sprawności.
5. FORMY I METODY WYCHOWANIA ZDROWOTNEGO. ŚRODKI DYDAKTYCZNE
Metodyka wychowania zdrowotnego w przedszkolu jest dość młodą dziedziną i wiąże się z ogólnymi zasadami wychowania dziecka w wieku przedszkolnym, co oznacza wzięcie pod uwagę:
o zaspokojenia potrzeb rozwojowych dziecka;
o rozwijania aktywności;
o indywidualizacji procesu wychowawczo-dydaktycznego;
o integracji różnych dziedzin procesu wychowania i kształcenia;
o organizację życia zespołu dziecięcego ( grupy przedszkolnej).
W metodyce wychowania zdrowotnego chodzi o dostosowanie treści wychowania zdrowotnego do wieku i zainteresowań dzieci. Można to uzyskać przez ukazywanie atrakcyjnych stron działań na rzecz zdrowia i opierając je
na podstawowej formie działalności dzieci, czyli zabawie. Podczas zabawy można stworzyć warunki niezbędne do ukształtowania nawyków
i przyzwyczajeń higieniczno – zdrowotnych. Zabawa przebiega w taki sposób, że wywołuje u dzieci radosny nastrój. W zabawie działanie dziecka inspiruje jego zainteresowania i ugruntowuje jego pozytywną motywację, która rodzi się z przyjemności naśladowania dorosłych, bohaterów ulubionych bajek, czy opowiadań.
Jest to ważna droga do umocnienia praktyk zdrowotnych.
Najważniejszym warunkiem prawidłowego rozwoju niezbędnych form zachowań wobec zdrowia jest spokojny, odpowiednio zorganizowany rozkład zajęć, pozwalający na podjęcie spokojnych zharmonizowanych działań, pozwalający dzieciom na podjęcie spokojnych działań
Rozkład dnia przedszkolnego powinien zatem uwzględniać:
* potrzebę regularnego żywienia dzieci, rozmieszczenia posiłków
* w odstępach nie krótszych niż trzy godziny;
* potrzebę południowego odpoczynku dla dzieci przebywających
w przedszkolu 9 godzin, trwającego około 1,5 godziny;
* potrzebę codziennego przebywania dzieci na powietrzu, w każdej porze roku nie krócej niż przez 2 godziny;
* potrzebę zmienności ruchu i pozycji, z czego wynika konieczność przeplatania zajęć i zabaw o mniejszej i większej intensywności ruchu;
* potrzebę utrzymania należytej proporcji dowolnej i obowiązkowej działalności dziecka oraz przeznaczenia możliwie jak najwięcej czasu
na zabawę.4
Naczelną metodą znajdującą zastosowanie we wszystkich formach pracy z dziećmi, w tym także pracach z zakresu wychowania zdrowotnego jest organizowanie działania dziecka przez:
* samodzielne doświadczenie, poszukiwanie;
* zadania stawiane dzieciom do wykonania;
* ćwiczenia utrwalające, które pobudzają dziecko do powtarzania wcześniej nabytych umiejętności.
Są to metody czynne. Obok nich nauczyciel posługuje się metodami słownymi
i poglądowymi. Są to tzw. metody oddziaływania pedagogicznego, które pełnią rolę służebną wobec metod czynnych. Nauczyciel posługuje się żywym słowem, rozmową, opowiadaniem, objaśnieniem pokazem i wzorem.
Prof. Wacław Gniewkowski mówiąc o wychowaniu zdrowotnym zwraca uwagę na analogię metod tego wychowania i tych, które charakterystyczne są dla wychowania fizycznego, gdzie zasadniczą cechą jest uwzględnienie właściwości psychofizycznego rozwoju dziecka.
Chodzi o to by:
* umożliwiać dziecku zdobywanie własnych doświadczeń;
* kierować jego aktywnością;
* stawiać zadania i przeprowadzać ćwiczenia.5
Metody odnoszą się do wszelkich sytuacji wynikających z trybu życia dzieci
w przedszkolu.
Wacław Gniewkowski wyróżnia trzy grupy metod w wychowaniu zdrowotnym:6
1. metody odtwórcze – polegające na naśladownictwie zachowań podpatrywanych w środowisku. Są one najłatwiejszym sposobem uczenia się prostych czynności;
2. metody twórcze – polegające na samodzielnym gromadzeniu doświadczeń ruchowych i obejmujące spontaniczne zabawy i ćwiczenia, opowieści ruchowe oraz zadania ruchowe otwarte;
3. metody intensyfikujące – polegające na ćwiczeniach w małych grupach
i stosowaniu współzawodnictwa.
Uzupełnieniem wszystkich metod jest zastosowanie środków dydaktycznych – wizualnych i audiowizualnych. Zwiększają one moc oddziaływania słowa, gdyż operują dźwiękiem, ruchem, obrazem, barwą oraz ukazują sytuacje, które nie zawsze są dostępne bezpośredniej obserwacji dziecka. Wpływają
na wyobraźnię dzieci, kształtują intelekt i życie emocjonalne.
W procesie wychowania zdrowotnego wykorzystuje się:
o filmy oświatowo – zdrowotne;
o przeźrocza;
o taśmy magnetofonowe i płyty;
o wystawy;
o inscenizacje ( teatr lalek, teatr cieni, drama)
o quiz, zgaduj – zgadula;
o konkursy czystości i higieny ( rysunkowy, sprawnego wykonywania określonych czynności, np. prawidłowego mycia rąk)
o wszelkiego rodzaju znaczki, plakietki, naklejki demonstrujące prawidłowe zachowanie się dzieci w różnych sytuacjach z zakresu bezpieczeństwa, higieny i kultury życia codziennego.
VI. WYCHOWANIE ZDROWOTNE DZIECI, A ŚRODOWISKO PRZEDSZKOLA
W nowoczesnym systemie ochrony zdrowia coraz bardziej dostrzega się konieczność organizowania człowiekowi jak najlepszych warunków higieniczno – zdrowotnych środowiska zewnętrznego.
Na zdrowie człowieka składają się bowiem cztery czynniki:
1. Styl życia i zachowania zdrowotne.
2. Środowisko fizyczne i społeczne.
3. Czynniki genetyczne.
4. Służba zdrowia.
Im młodszy jest rozwijający się organizm ludzki, tym większą rolę odgrywa środowisko w którym żyje. Dlatego środowisko przedszkolne powinno zapewniać spełnienie wszystkich wymagań i postulatów odnośnie higieny, ochrony, wzmacniania i rozwijania zdrowia psychofizycznego dziecka.
Warunki higieniczne środowiska przedszkolnego, to jego lokalizacja w terenie (położenie, kształt, wielkość działki), typ budynku, wielkość pomieszczeń, oświetlenie i wiele innych. Bardzo duże znaczenie ma lokalizacja przedszkola, ze względu na hałas i czystość powietrza. Walka z hałasem jest jednym z większych problemów o znaczeniu wychowawczo – zdrowotnym.7
Hałas uznaje się dzisiaj jako jedną z istotnych przyczyn nerwic i zaburzeń nerwicowych u dzieci i dorosłych. Z tego powodu przedszkola należy lokalizować przy mniej ruchliwych ulicach i drogach, otaczać zielenią, stosować do ich budowy materiały dźwiękochłonne i dbać o właściwy klimat akustyczny.
Ze względu na bezpieczeństwo i higienę dzieci należy również odpowiednio zadbać o zagospodarowanie terenu przedszkola. Konieczne jest wyposażenie go w sprzęt do zabaw i gier terenowych, plac zabaw, tory przeszkód.
Nie bez znaczenia są warunki jakie mają dzieci w salach przedszkolnych. Najlepiej aby były to sale pełne słońca i światła, wyposażone
W bezpieczne meble dostosowane do wzrostu dzieci. Powinny być łatwe
do utrzymania w pełnej czystości. To samo dotyczy zabawek przedszkolnych. Ich dobór powinien być podyktowany względami bezpieczeństwa (kształt, tworzywo), estetyki, funkcjonalności (łatwość utrzymania w czystości)
oraz atrakcyjność dla dzieci.
Kolejnym ważnym dla wychowania zdrowotnego miejscem
w przedszkolu są łazienka oraz szatnia. Należy się domyślać jak duże zagrożenie może stwarzać śliska podłoga w łazience lub uszkodzony, czy zbyt wysoko osadzony sedes, czy umywalka. Łazienka czy szatnia to miejsca, gdzie dzieci nabierają nawyków i przyzwyczajeń higieniczno – zdrowotnych.
Należy tu podkreślić, że styl życia człowieka kształtuje jego sytuację zdrowotną znacznie, bo w 50%. Może on być korygowany nawet powyżej tej granicy poprzez skuteczne eliminowanie niekorzystnych czynników środowiska.
VII. WNIOSKI
1. Zdrowie jest jednym z najważniejszych czynników decydujących
o jakości życia człowieka i jego możliwościach rozwoju.
2. Program wychowania zdrowotnego w przedszkolu obejmuje bardzo szeroki i szczegółowy zakres działań na rzecz zdrowia dziecka.
3. Największymi trudnościami w realizacji programu są:
* złe usytuowanie wielu przedszkoli i trudności lokalowe, w tym brak możliwości skorzystania z sal gimnastycznych, basenów;
* niedostatek środków finansowych na zakup sprzętu do ćwiczeń, wyposażenie placów zabaw;
* zmiana stosunku środowiska dorosłych do własnego zdrowia i zdrowia dziecka;
Podsumowując wszelkie aspekty wychowania zdrowotnego
w przedszkolu nasuwa się oczywisty wniosek iż instytucja wychowania przedszkolnego powinna stwarzać dzieciom w tej fazie życia i rozwoju niepowtarzalne warunki do realizowania optymalnego wzorca zachowań prozdrowotnych na całe życie.
werka1407