Dojrzewanie somatyczne i psychiczne – okres pokwitania
Dojrzewanie
· Etap rozwoju, który ma doprowadzić jednostkę do przedłużenia gatunku, czyli do dojrzałości narządów rozrodczych, zdolnych do zrodzenia potomstwa (dziewczęta: 1 – 4 lata, chłopcy: 2 – 4.5 roku)
Okresy życia pozałonowego człowieka
· noworodkowy – od urodzenia do ustąpienia objawów związanych z porodem – przeciętnie około 4 tygodnie
· niemowlęcy – do 1 r. życia do przyjęcia spionizowanej postawy
· wczesnego dzieciństwa – do 6-7 r. życia, kształtuje się względna równowaga fizyczna i psychiczna, zwiększa się sprawność motoryczna i ruchliwość
· starszego dzieciństwa – okres zróżnicowania płciowego, od wymiany uzębienia mlecznego na stałe do uzyskania dojrzałości płciowej, wzrasta też sprawność ruchowa, siła mięśni oraz odporność organizmu;
· młodzieńczy – od uzyskania dojrzałości płciowej do całkowitego ustania wzrastania wzwyż i ustalenia się wysokości ciała (u kobiet do 18-20 r. życia, u mężczyzn do 20-23), dorastanie organizmu (wysokości liniowej ciała), głównie dzięki wzrastaniu tułowia; ostatecznie kształtują się wymiary głowy oraz większości narządów wewnętrznych; zakończenie procesów rozwojowych kości;
· wieku dorosłego – od ustalenia wysokości ciała do wystąpienia pierwszych objawów starzenia się (u kobiet przeciętnie do 30-35 r. życia, u mężczyzn do 35-40 ), wydolność biologiczna ustroju jest największa;
· wieku dojrzałego – u kobiet do zakończenia funkcji gruczołów płciowych, u obu płci do około 50-60 r. życia (widoczne zmiany inwolucyjne: wypadanie, siwienie włosów, ścieranie koron zębów, odkładanie tkanki tłuszczowej, uwstecznienie zdolności akomodacyjnej oka);
· starości – wiotczenie mięśni i więzadeł, uwstecznienie funkcji zmysłów, po 80 r. życia – zanik różnic płciowych, wychudzenie organizmu;
Młody człowiek nie od razu jest gotowy do wyjścia na spotkanie ze światem tak wielkiej różnorodności, wielowymiarowości i tylu możliwości.
Jest intelektualnie w stanie pojąć ten świat, ale nie może się w nim odnaleźć emocjonalnie.
Testosteron
· ujawnia poczucie bezpieczeństwa i odprężenia
· nie jest agresywny
· posiada realistyczny obraz siebie
· posiada umiarkowany stopień miłości własnej
· zna swoje możliwości, mocne i słabe strony, tajne pragnienia
· umie przystosować się do zmieniających się warunków i znosić brutalne szoki życia
· posiada umiejętność współżycia z innymi członkami rodziny
Estrogeny
· zgrubienie śluzówki pochwy
· wzrost pigmentacji, unaczynienia i pobudliwości warg sromowych większych,
· niewielkie powiększenia łechtaczki i macicy
· zgrubienie i różnicowanie śluzówki macicy (endometrium)
· wzrost zawartości aktynomiozyny, kinazy kreatynowej (CK) i ATP w myometrium – przygotowanie do menstruacji/ciąży
· odkładanie glikogenu wewnątrz komórek błony śluzowej pochwy (rozwój pałeczek Doderleina)
· poprawa trofiki (odżywienia) pozostałych części narządu rodnego: jajowody i pochwa
· poprawa trofiki innych narządów: cewka moczowa, pęcherz moczowy, wątroba, układ kostno-mięśniowy, ściany naczyń krwionośnych, skóra, włosy, jelito grube, mózg (wpływa na termoregulację)
· Wczesny okres dojrzewania
· Środkowy okres dojrzewania
· Późny okres dojrzewania (dorastanie)
Wczesny okres dojrzewania
· Rozwój fizyczny
o II stadium dojrzałości płciowej wg Tanner
o Inicjowany przez wydzielanie, zwiększające się w trakcie snu, gonadotropin przysadkowych i hormonu wzrostu
o przyrost około 2.0 kg i 6-8 cm/rok
o przyrost grubości fałdu skórno-tłuszczowego pod łopatką (miara otłuszczenia): I – II stadium – 30%, II – IV – 25%, IV-V – 50%
o Dziewczynki - pomiędzy stadium I i V całkowita zawartość tłuszczu w organizmie dziewczynki wzrasta z około 8 do 25%
o Chłopcy - zawartość tkanki tłuszczowej zwiększa się nieznacznie, przyrasta natomiast masa mięśniowa (pomiędzy 5 a 15 rż. powstaje 1 i ½ więcej miocytów niż u dziewcząt)
o Wczesny okres dojrzewania
· Rozwój uzębienia
o (na początku dojrzewania wypadają mleczne kły i pierwsze trzonowce)
o Wyrzynają się: kły, pierwsze i drugie zęby przedtrzonowe i trzonowe
· Rozwój czynności nerwowych:
o Zmienny zapis EEG (zwiększona aktywność fal alfa dwa przy zmniejszeniu liczby fal theta – najintensywniejsze u dziewcząt we wczesnym okresie pokwitania)
o Do 12 rż. – dojrzała reakcja na elementy badania neurologicznego: zdolność do poprawnej identyfikacji stymulowanego palca w teście lokalizacji palca, odróżnianie lewej i prawej strony niezależnie od zmiany położenia ciała, zdolność do niezależnego poruszania trzecim i czwartym palcem bez współruchów pozostałych palców
· Rozwój psychospołeczny:
o rozpoczęcie uniezależniania się od rodziny
o potrzeba intymności i większy dystans w stosunku do fizycznych czułości rodzica
o potrzeba niezależności
o przyjaźń z rówieśnikami tej samej płci
o gorsze funkcjonowanie dzieci później dojrzewających
o ważne miejsce zajmuje nauka, spostrzeganie siebie w roli nabywającego wiedzę i nowe umiejętności
o znaczenia nabiera podleganie ocenie autorytetów, porównywanie się z kolegami
o dziecko oceniane jako niezdolne, wyśmiewane czy nieumiejętnie motywowane do pracy nad sobą może wykształcić poczucie swojej mniejszej wartości w stosunku do innych i szukać kompensacji w innych niż szkoła obszarach
o Środkowy okres dojrzewania
o III i IV stadium dojrzałości płciowej
· Skok pokwitaniowy – wysokość ciała dziewczynek wzrasta o około 8 cm/rok – przeciętnie 12 rż.
· Szybkość wzrastania jest największa po rozwinięciu się brodawki i otoczki przed innymi znamiennymi cechami rozwoju piersi
· U chłopców nie dochodzi do przyspieszenia wzrastania przed wystapieniem znaczącego rozwoju narządów płciowych
· Chłopcy – 10cm/rok – przeciętnie 14 rż.
· Szczyt wzrastania szkieletu – od dystalnych odcinków ciała do odcinków proksymalnych: początkowy szczyt wzrastania stóp, szczyt wzrastania podudzia, ud, podobnie w przypadku kończyn górnych
· 6 miesięcy po szczycie wzrastania długości kończyn dolnych szczyt wzrastania klatki piersiowej i tułowia
· Większa szerokość barków u chłopców – działanie androgenów
· Zwiększony wymiar dwukrętarzowy u kobiet - działanie estrogenów
Środkowy okres dojrzewania
· przyspieszenie wzrostu prawie wszystkich narządów
· mózg 95% swojej objętości osiąga w wieku 10 lat
· zmniejsza się masa węzłów i migdałków w okresie
· najbardziej powiększają się narządy płciowe u chłopców jadra (od 2 do 35 g), u dziewcząt macica (od 2 do 50 g)
· Rozwój psychospołeczny
o zadanie określenia własnej tożsamości seksualnej, społecznej i zawodowej, wybór ról społecznych, określenie swojej pozycji wobec młodszych, rówieśników i starszych oraz integrowanie posiadanego już doświadczenia życiowego
o zwiększone znaczenie szkoły, grupy rówieśniczej
o różnice płciowe w relacjach z rówieśnikami
o zmienne interakcje pomiędzy dzieckiem a rodzicami
· poszukiwanie sensu życia, konstytuowanie się własnego systemu wartości, które wymaga skonfrontowania moralności dziecięcej z wymogami moralnymi dorosłych
· powodzenie w przebyciu tego etapu rozwojowego daje poczucie własnej tożsamości i wierności sobie
· możliwe zaburzenia dają w konsekwencji zamieszanie w poczuciu kimś się jest, co w życiu ważne i gdzie jest moje miejsce. Niepewność i zagubienie w kształtowaniu się poczucia tożsamości skłania czasem młodych ludzi do poszukiwań sensu w subkulturach
Późny okres dojrzewania (dorastanie)
o zakończenie rozwoju wtórnych cech płciowych (stadium V rozwoju płciowego)
o ciało osiąga proporcje i rozmiary młodego dorosłego
o nieznaczne już wzrastanie wysokości ciała (zanikanie chrząstek wzrostowych w nasadach kości długich)
o zakończenie procesu obniżania tonacji głosu
o u kobiet macica osiąga ostateczne proporcje z dużym trzonem i małą szyjką
o Człowiek dojrzały
o ujawnia poczucie bezpieczeństwa i odprężenia
o nie jest agresywny
o posiada realistyczny obraz siebie
o posiada umiarkowany stopień miłości własnej
o zna swoje możliwości, mocne i słabe strony, tajne pragnienia
o umie przystosować się do zmieniających się warunków i znosić brutalne szoki życia
o posiada umiejętność współżycia z innymi członkami rodziny
· Menarche
o najbardziej znamienne wydarzenie okresu pokwitaniowego u dziewcząt
o przeciętnie 12.5 rż., rok wcześniej następuje zespolenie główki kości ramiennej z trzonem – koniec skoku pokwitaniowego
o ściśle związana z innymi przejawami pokwitania, ze szczytem wzrastania masy ciała i jest zdeterminowana z innymi czynnikami (genetyczne)
o wcześniej – dziewczęta otyłe
o później – szczupłe, uprawiające wyczynowo sport, anorexia nervosa
...
Chrapciolek