Boruta.pdf

Boruta

Kazimierz Władysław Wójcicki

Boruta jest to nazwa sławnego diabła, co dotąd siedzi pod gruzami łęczyckiego

zamku. Żyje długo, bo już niemal cztery wieki przeżył; teraz przecie musiał się

zestarzeć, gdyż wielce się ustatkował i mało o sobie daje wiadomości. Imię to

było głośnym szeroko i długo; a niejeden piskorz szlachecki, chciawszy dogryźć

sąsiadowi, przeklinał:

- Żeby go Boruta zdusił albo łeb ukręcił!

A diabeł, chętny złorzeczeniu, dopełniał nieraz życzenia.

W pobliżu zamku łęczyckiego mieszkał szlachcic niewiadomego nazwiska i

herbu, rosły i silny. Nikt z nim nie mógł się zamierzyć na szable, bo za

pierwszym złożeniem przeciwnikowi silnym zamachem wytracał oręż z ręki.

Jak się raz plecami o zrąb domu oparł, całe sąsiedztwo nie dało mu rady.

Stąd szlachcic dostał przydomek Boruty, bo mówiono powszechnie, że musiał

mu diabeł Boruta pomagać, kiedy wszyscy nie podołali jego sile i mocy; a że

nosił siwą kapotę, dla różnicy od prawdziwego diabła, dostał przydomek siwy,

tak więc zwał się Siwy Boruta.

Od onej chwili nikt go nie zaczepił. Każdy pomijał lub ustępował z drogi; nawet

w gospodzie pijana szlachta, kiedy porwała się do broni, na sam głos Siwego

Boruty wychodziła do sieni albo na podwórzec i tam karbowała sobie dymiące

łysiny.

To uszanowanie, a raczej bojaźń sąsiadów, co znali moc żylastej prawicy, wbiła

go w dumę. Uniesiony nią, nieraz się w zuchwałej przechwałce odgrażał, że jak

złapie prawdziwego Borutę, to mu karku nakręci, a skarby, których pilnuje,

zabierze. Uważano nieraz, że wtedy słyszeć się dawał w piecu lub za piecem

śmiech szyderski.

Siwy Boruta, kiedy pił - a pił nie lada, bo najtęźsi bracia piskorze nie mogli go

przepić - zawsze pierwszą szklankę wypijał za zdrowie diabła Boruty, a

słyszano odgłos zaraz gruby, przeciągły:

- Dziękuję!

Siwy Boruta miał dużo pieniędzy, ale wkrótce w hulance roztrwonił; postanowił

przeto dostać się do skarbów i wziąć z parę mieszków złota od swego miłego

brata, jak nazywał diabła Borutę.

O samej północy, zapaliwszy latarnię, zuchwały szlachcic ufając swojej sile

szabli, poszedł do lochów. Wyostrzoną demeszkę trzymał wydobytą z pochew

pod pachą, a latarnią rozświecał ciemnotę dookoła panującą. Ze dwie godziny

chodził po zakrętach; nareszcie wybiwszy drzwi jedne, ukryte w murze, ujrzał

skarby, a w kącie na bryle złota siedział sam Boruta w postaci sowy z

iskrzącymi oczyma. Zbladł i zadrżał na ten widok zuchwały szlachcic, spocił się

potężnie ze strachu; po chwili, przyszedłszy do siebie, wyrzekł z cicha, z

ukłonem i pokorą:

- Mnie wielce miłościwemu panu bratu kłaniam uniżenie!

Sowa kiwnęła głową, co rozweseliło nieco Siwego Borutę. Ukłoniwszy się raz

jeszcze, zaczął wypełniać siwej kapoty kieszenie i mieszki, które przyniósł,

złotem i srebrem. Tak je obładował, że zaledwie mógł się obrócić. Już świtać

zaczęło, a szlachcic nie przestawał ściągać złota; w ostatku, nie mając go gdzie

włożyć, począł w gębę sypać, a że miał niemiłą, nasypał dosyć i, znowu

ukłoniwszy się stróżowi, wyszedł z lochu. Zaledwie stanął na progu, kiedy

drzwi się same zatrzasnęły i ucięły mu całą piętę.

Kulejąc a krwią znacząc ślady kroków swoich, przeładowany skarbami,

dobywając ostatki siły, tak dawniej głośniej, ledwo doszedł do domostwa.

Upuścił na podłogę złoto i srebro, wypluł z napchanej gęby, a sam padł

wysilony i słaby. Odtąd miał dużo pieniędzy, ale siłę stracił i zdrowie.

Przestękał całe życie. I gdy w kłótni o miedzę wyzwał sąsiada, ten, którego

dawniej jednym palcem obalał Siwy Boruta, pokonał bogacza i zabił.

Domostwo jego pustkami zostało; nikt zamieszkać nie chciał, bo sam diabeł

Boruta często przesiadywał w starej wierzbie, co na podwórzu rosła, odwiedzał

izbę i alkierz, pozostałe skarby przenosząc na powrót do zamku łęczyckiego.

Pochodzenie Boruty

Żoną Baruta, zwanego też Herutem, była Heryna. Baruta - Heruta, a później

Borutę znały dzieje historyczne i nie były to postacie fikcyjne. Naruszewicz w II

tomie Historii narodu polskiego tak pisał:

"Za czasów Ludwika Cesarza, syna Karola Wielkiego panował we dwu

zamkach hamburskich słowiański królik imieniem Barut, pospołu z żoną

Heryną, którzy zapalili sławne w dziejach męczeńskich prześladowanie

Niemców chrześcijan, jako apostołów wiary a burzycieli wolności

słowiańskiej".

O Barucie, jako obrońcy wiary słowiańskiej, którego Kościół zaliczył w poczet

diabłów zachowała się pamięć tylko wśród ludu. Ale nie na długo. Ostatecznie

wszyscy uwierzyli, że Barut był z piekła rodem. Gdy czas zatarł skutecznie o

nim pamięć, ze słowiańskiego bohatera narodził się diabeł Boruta. I o nim jest

właśnie klechda, istniejąca u Siemieńskiego w "Podaniach i legendach

polskich" , a tak podana za Wójcikiem przez Trentowskiego.

"W ciemnym lochu łęczyckiego zamku, przy rozpalonej drzazdze

smolnej, siedział wąsaty szlachcic i pił z beczki.

Miał na sobie karmazynowy żupan, pas złotolity. Na rzemyku szabla.

Czapka rogatywka z siwym barankiem nie przylegała mu należycie, jakby

coś jej zawadzało. Jakoż, kiedy chciał się poskrobać po głowie, ujrzałeś

przy ręku pięć ogromnych pazurów, a za uchyleniem czapki małe, czarne

różki.

Był to sławny diabeł Boruta, co pilnował skarbów zamkowych,

pozostałych w ukryciu od udzielnych jeszcze książąt mazowieckich. Tak

mówił do siebie:

"Już dosyć wysiedziałem się w tym lochu. Nie ma i co pić dalej. Ostatnią

beczkę węgrzyna za chwile dopiję. Myślę, iż nikt nie poważy się zajrzeć

do tych skarbów. A jakoś tu i tęskno i nudno. Sto lat tak siedzieć na

jednym miejscu! Trudno wytrzymać dłużej. Hulaj dusza, bez kontusza.

Zamknę loch i przejadę się po świecie."

U szlachcica Kaliny, o milę od zamku łęczyckiego, brzmi kapela.

Najstarsza córka idzie za mąż, w domu huczne i sute wesele. Grają

właśnie Chmiela, taniec oczepin.

We drzwiach ukazał się gość niespodziewany w karmazynowym żupanie.

Wyglądał tak jakoś, iż wszyscy się przelękli i surma ustała. Pan Kalina

chciał się pozbyć nieproszonego gościa. Ale nieznajomy pokręcił głową

na znak, że nie wyjdzie i wybąknął coś od niechcenia: "pić!"

Podano mu gąsior z miodem i czarę. Nieznajomy rzucił czarę o ziemię,

przyłożył gąsior do ust i wychylił go jednym łykiem.

Szlachta łęczycka klaszcze z radości, wołając : "to nasz brat, nasz brat!"

Nieznajomy uśmiecha się wesoło, porywa za beczkę miodu, stawia ją na

stole i wypija wnet do czysta.

Wszyscy byli w podziwieniu. Niewiasty powstawały na stole i ławach

patrząc na pijaka. Nieznajomy ciągnie pannę młodą do tańca na gwałt

wrzeszcząc: "kapela, Chmiela!" Nowożeniec stawi się w jej obronie.

Kłótnia. Wszyscy krzyknęli pojedynek!

Przyjął wyzwanie, mówiąc: "po jednemu!"

Idą na podwórzec. Rąbią się dziarsko. Krew płynie z wielu ran. Pijanica

dostał tęgo w łapę. Kur zapiał, on zniknął!

Pan Kalina porywa za zostawioną odeń rękawicę, trząsa, wypadają z niej

dwa wielkie pazury z kawałkami palców i rozszerza się zapach smoły.

Zawołano zewsząd Boruta, Boruta!

W ciemnym lochu łęczyckiego zamku siedział znów szlachcic w

karmazynowym żupanie, a liżąc okaleczoną łapę, tak do siebie prawił:

"Nie wyjdę już więcej na świat! O, przeklęta szlachta łęczycka! Lepiej się

rąbie od samego diabła. Nie poradzę jej. Wolę więc siedzieć tu cicho, by

też przez drugie lat sto!"

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: