ZAMKI.doc

ZAMKI


Zamki, jako średniowieczne budowle, stanowiły schronienie dla ich mieszkańców, którymi byli przeważnie panowie większych rodów oraz dla okolicznych chłopów przed najazdem wroga. Oprócz funkcji obronnej zamki były też obiektami ofensywnymi, ponieważ zapewniały bazę wypadową oddziałom jazdy, które utrzymywały porządek w okolicy. Budowane były w strategicznych miejscach np. na wzniesieniach, na wysokości brodów na rzekach, na skalistych wybrzeżach. W zamkach często odbywały się rozmaite turnieje rycerskie, uczty, sądy, pojedynki oraz polowania w okolicznych lasach. Pierwsze zamki powstały w IX w. We Francji i były to jedynie kopce ziemne z drewnianą palisadą otoczone rowem wypełnionym wodą.
W XII wieku ziemię i drewno zastąpiono kamieniem. Potężny mur kamienny otaczała głęboka fosa. Często dla bezpieczeństwa zamki takie posiadały tylko jedną bramę wjazdową, dodatkowo zabezpieczoną mostem zwodzonym i opuszczaną kratą. Wewnątrz murów wznosiła się potężna wieża, czyli stołb.
Od XIII wieku, gdy ze Wschodu docierały wieści o wymyślnych machinach oblężniczych, warownie stawały się coraz potężniejsze i rozleglejsze. Zamki otoczone były minimum dwoma pierścieniami murów obronnych z okrągłymi wieżami. Okrągłe wieże były bardziej odporne na uderzenia taranów, katapult a później dział niż kwadratowe. Takie wieże wyposażono dodatkowo w specjalne, wysunięte ganki dla łuczników, kuszników i miotaczy pocisków. Ganki te zwane są machikułami.

Gdy pod koniec XIII wieku zamki stawały się coraz potężniejsze władcy, w obawie przed buntami wprowadzili system „zezwoleń na budowę”. Miało to na celu uniemożliwienie możnowładcom dowolne umocnienie swojej siedziby.
Oto szczegóły architektoniczne zamku z początku XIV wieku:
Przed wrogiem dojścia do zamku broniła głęboka fosa - wypełniony wodą rów, praktycznie uniemożliwiający zrobienie tunelu pod murem. Za fosą zbudowane były dwa lub więcej pierścienie murów posiadających liczne, wąskie szczeliny i zamykane okna służące do wypuszczania strzał a od połowy XIV wieku dla dział. Mury zamkowe były grubsze u podstawy, gdzie były narażone na drążenie tuneli. Jedynie wierzchnia warstwa muru zrobiona była z gładzonych kamieni, wnętrze wypełniał gruz a szczyt muru wieńczyły blanki. Jedyna droga do zamku wiodła przez zwodzony most nad fosą, a następnie przez bramę warowną. Przy bramie zrobione były ciężkie, opuszczane wrota zwane portcullis, oraz specjalne otwory w suficie nad bramą służące do spuszczania kamieni i wylewania wrzącej wody na głowy najeźdźców.


Najczęściej, aby dostać się do zamku atakujący opierali o mury drabiny, które były przez broniących odpychane lub podpalane. Dodatkowym utrudnieniem dla atakujących były schody zamkowe. Stopnie w schodach były wąskie, kręte i zawsze pięły się zgodnie z ruchem wskazówek zegara, co dawało broniącemu przewagę podczas wycofywania się w górę, bo trzymając miecz w prawej ręce mógł swobodnie nim władać, w przeciwieństwie do atakującego.

Zamek potrzebował ogromnych zapasów żywności do wyżywienia ludzi, koni i innych zwierząt hodowlanych podczas oblężenia. Dostęp do świeżej wody zapewniała wydrążona na dziedzińcu studnia. Żywność składowano na strychach, w piwnicach a czasem w częściach murów. Na dachach krytych dachówką budowano kamienne zbiorniki na wodę deszczową zwane cysternami. Z cystern woda spływała do kuchni za pomocą systemu ołowianych rur.

Charakterystycznym elementem architektury zamkowej były lochy. Więziono i torturowano w nich przestępców i jeńców. Lochy nosiły nazwę outbilettes, od francuskiego słowa oubiler-„zapomnieć”, ponieważ władcy często zapominali o więźniach. Na dziedzińcu zamkowym znajdowały się wejścia do stajni, studnia oraz wejście do największej i najbardziej umocnionej wieży- Donżonu, w której mieściły się prywatne komnaty, kaplice, sypialnie i wielka sala. Ważnym miejscem w zamku była kuźnia, gdzie płatnerz wytwarzał oraz reperował broń i zbroje a kowal kuł podkowy. Ponieważ w zamkach było bardzo niewiele okien, a podczas oblężenia były one zamykane, od XIV wieku budowano ogromne kominy wentylacyjne, aby odprowadzały dym z palenisk i pieców. Zamkowe toalety, zwane garderobami były bardzo prymitywne. Zwykle był to otwór na szczycie muru, który wyprowadzał ścieki do fosy.

W zamkach mieszkały następujące osoby: Pan i jego urzędnicy, którzy zarządzali zamkiem i otaczającymi go ziemiami, niższy szczebel w hierarchii zajmowali duchowni, którzy odprawiali msze, udzielali rad oraz często nauczali i rycerze, broniący zamku, jego mieszkańców i okolicznych wsi przed wrogiem, na samym dole społeczności byli błaźni, słudzy, parobkowie i czyściciele dołów kloacznych.

Zamki jako fortyfikacje były skuteczne do XVI wieku. Do ich kresu przyczynił się rozwój zcentralizowanej władzy oraz wejście w powszechne użycie prochu i armat.
Zrujnowane zamki, które przetrwały do dziś przeważnie nie zostały zniszczone w wyniku oblężeń, (ponieważ zamki najczęściej zdobywano za pomocą podstępów, z udziałem zdrajców i szpiegów albo głodem), lecz w wyniku porzucenia lub późniejszych wojen.