Kalendarz - historia, znaczenie. Rola kalendarza juliańskiego i gregoriańskiego w rozwoju cywilizacji.
Kalendarz jest spisem dni w roku, uporządkowanych według tygodni i miesięcy. Sama nazwa pochodzi od łacińskiego słowa calendae. Oznaczało ono pierwszy dzień każdego miesiąca, który w starożytnym Rzymie był ogłaszany publicznie.
Kalendarze stały się w czasach nowożytnych niezbędnym elementem codziennego życia. Ale już w starożytności odgrywały znaczącą rolę, szczególnie gdy chodziło o ustalenie dat świąt religijnych czy też rozpoczęcia siewów.
Pierwowzory współczesnego kalendarza powstały przypuszczalnie już około 30 000 lat temu. W wykopaliskach z tego okresu natrafiono na elementy kości z wyrytymi znakami, które według niektórych uczonych stanowią zestawienie dni miesiąca lub podobnego, dłuższego okresu.
Kalendarz oparty na obserwacjach astronomicznych posiadali starożytni Babilończycy. Byli oni w stanie wyznaczyć dokładnie zaćmienie Księżyca, a także pozycje gwiazd, im prawdopodobnie zawdzięczamy siedmiodniowy tydzień.
W kalendarzu staroegipskim rok zawierał 12 miesięcy po 30 dni i dodatkowe 5 dni umieszczane na końcu. Rok egipski dzielił się na trzy pory roku, po cztery miesiące każda: wylew Nilu, okres siewu i okres żniw. Dla starożytnych Egipcjan coroczny wylew Nilu był najważniejszym ze wszystkich terminów. To wydarzenie określało ich życie i stanowiło podstawę ich egzystencji. Wylew, czas zasiewu i czas żniw były związane wyłącznie z ruchem Słońca i nie miały nic wspólnego z Księżycem. Stąd nazwa-kalendarz słoneczny.
Kalendarz starożydowski miał również 12 miesięcy, lecz dla wyrównania czasu w określonych latach dodawano 13 miesiąc. Miesiąc taki dodawano także siedem razy w ciągu 19 lat w starożytnych Chinach.
W starożytnych Indiach istniało wiele rożnych, występujących niezależnie od siebie, systemów kalendarzowych.
Z różnych kalendarzy, które były w użyciu w starożytny Rzymie, największe znaczenie miał kalendarz opracowany przed dwoma tysiącami lat na polecenie Juliusza Cezara i od jego imienia zwany kalendarzem juliańskim. W roku 46 p.n.e Juliusz Cezar powrócił po dłuższej nieobecności do Rzymu. Zastał tam nieporządki i nadużycia. Do czasów Cezara nadzór nad kalendarzem sprawowali kapłani, często wprowadzali dodatkowe miesiące przestępne według własnego uznania, aby uzyskać
zgodność kalendarza z biegiem Słońca. Zdarzało się, że przekupni kapłani wydłużali lata, by umożliwić urzędnikom wydłużenie czasu sprawowania władzy, co wiązało się ze znacznymi korzyściami materialnymi.
Kalendarz ustalał także terminy płatności podatków i innych należności. I w tym przypadku kapłani, dla własnej wygody, czasami opóźniali, czasami zaś przyspieszali te terminy. Spowodowało to takie zamieszanie, że zdarzyło się w starożytnym Rzymie obchodzić tak zwane Autumnalia (święto jesieni) na wiosnę, a dożynki w pełni zimy.
Aby usunąć najistotniejsze błędy i rozbierzności, Cezar przedłużył o 3 miesiące rok, który dziś określamy jako 46 p.n.e. Rok ten miał 455 dni. Odtąd rok miał trwać 365 dni, zaś co czwarty rok miał być rokiem przestępnym, trwającym 366 dni.Tak narodził się powszechnie dziś stosowany rok przestępny, choć idea jego wprowadzenia zakiełkowała już 200 lat wczesniej w starożytnym Egipcie.Kalendarz ten został przyjęty przez Kościół i rozpowszechniony w średniowieczu.
Rok w kalendarzu juliańskim był dłuższy niż rok rzeczywisty. Po upływie przeszło półtora tysiąca lat spostrzeżono, że kalendarz znacznie pozostaje w tyle za rokiem słonecznym.
W latach 1572-1585 na tronie papieskim w Rzymie zasiadał papież Grzegorz XIII, który bardzo interesował się problemami rachuby czasu. W roku 1576 powołał komisję złożoną z astronomów, której zadaniem było opracowanie projektu przyszłej reformy kalendarza. Kalendarz ten nazwany został kalendarzem gregoriańskim.
Komisja zakończyła pracę w roku 1581, a 24 lutego 1582 roku ogłoszono bullę papieską, z której wynikały następujące modyfikacje:
- aby pory roku uczynić zgodnymi z kalendarzem, opuszcza się 10 dni. Po 4 października 1582r. następuje od razu 15 października.
- regułę lat przestępnych modyfikuje się, czyniąc z lat 1700, 1800, 1900, 2100, 2200, i 2300 lata zwyczajne, mające 365 dni, choć w zasadzie powinny to być lata przestępne.
Natomiast lata 2000 i 2400 pozostają przestępnymi. Ogólnie wszystkie lata podzielne przez 100 pozostają latami zwyczajnymi, chyba że są podzielne przez 400.Powyższa reguła skraca nieco średnią długość roku, bowiem w ciągu 400 lat odpadają 3 dni przestępne. Stąd wynika następująca długość roku:
średni rok juliański - 365, 2500 dni
średni rok gregoriański - 365, 2425 dni
rok słoneczny - 365, 2422 dni,
Wiele krajów w Europie od razu przyjęło kalendarz gregoriański: w roku 1582 Rzym, Hiszpania, Portugalia, Francja, Holandia. W roku 1584 Niemcy i Szwajcaria. Polska w roku 1586 a Węgry 1587.
Opór wobec nowego sposobu rachuby ustępował, jedynie w krajach zamieszkiwanych wspólnie przez protestantów i katolików nadal panował pod tym względem wielki nieporządek.
W Szwecji wprowadzono kalendarz gregoriański ostatecznie w roku 1844. a Egipt przyjął go w roku 1875.
Rosja wprowadziła kalendarz gregoriański w roku 1918, a więc po rewolucji, dlatego też obchody Rewolucji Październikowej odbywały się w listopadzie.
Mimo takiego zwycięstwa kalendarza gregoriańskiego, wiele pozostało z tego co przejeliśmy od starożytnych Rzymian. Pozostał podział roku na 12 miesięcy, lata przestępne, pozostały również w wielu językach nazwy miesięcy z niewielkimi zmianami przejęte z łaciny.
Czas dzielimy na lata, miesiące, tygodnie, dni, godziny, minuty, sekundy. Historycy liczą wieki, geolodzy miliony lat. Z wymienionych tu jednostek czasu jedynie trzy wywodzą się ze zjawisk obserwowanych na niebie. Są to: rok, miesiąc i dzień.
FILMY_krystian