S A K R A M E N T O L O G I A O G Ó L N A
V kurs
ks. dr Bronisław Sieńczak CM
(do użytku wewnetrznego)
1. Traktat o Sakramentach
Nauczanie sakramentologii ogólnej w obecnej formie związane jest z zakończeniem procesu wyjaśniania doktrynalnego tajemnicy działania Chrystusa w Kościele poprzez ustanowione przez Niego znaki i powierzone Kościołowi. Od momentu ustanowienia sakramentów i posługiwania się nimi Kościół wyjaśniał ich znaczenie i skuteczność działania. Jednakże do obecnego statusu doktryny sakramentalnej w formie syntezy teologicznej biegła długa droga. Ostatecznie podstawy doktrynalne ogólnej nauki o sakramentach zostały sformułowane na Soborze Trydenckim. Polemika z protestantyzmem, który odrzucał dorobek średniowiecza w zakresie nauki o sakramentach, stąd wiara Kościoła znalazła ostateczny wyraz w sformułowaniach dogmatycznych w czasie obrad soborowych w Trydencie.
Sobór Watykański II przekonania Kościoła zawarł w Konstytucji o Liturgii (Sacrosanctum Concilium), a ostatnio w Katechizmie Kościoła Katolickiego Jana Pawła II.
2. Znak i symbol w życiu człowieka
Człowiek został stworzony jako istota cielesno-duchowa z przeznaczeniem do uczestnictwa w życiu Boga: „Bóg ulepił człowieka z prochu ziemi i tchnął w jego nozdrza tchnienie życia”(Rdz 2, 7), a późniejszym historycznie opisie: „Stworzył więc Bóg człowieka na swój obraz, na obraz Boży go stworzył (Rdz 1, 27). Z aktu stworzenia człowieka wynika jego przynależność do Boga, co zakłada „porozumiewanie” się z Nim, wezwanie do uczestnictwa w Jego życiu, które staje się podstawą bezpieczeństwa i komunii, podstawowych potrzeb, by człowiek mógł korzystać z pełni Bożego życia i korzystać z darów gwarantujących mu pokonanie zagrożeń z racji śmierci i grzechu.
„Stworzył mężczyznę i niewiastę” (Rdz 1, 27), „dlatego to mężczyzna opuszcza ojca swego i matkę swoją i łączy się ze swą żoną tak ściśle, że stają się jednym ciałem” (Rdz 2, 24). W akcie stworzenia kobiety i mężczyzny Bóg wyposażył ich w możliwość porozumienia się poprzez ich cielesność, która to zdolność odnosi się do ich potomstwa i w ogóle życia społecznego.
„Bądźcie płodni i rozmnażajcie się, abyście zaludnili ziemię i uczynili ją sobie poddaną (Rdz 1, 28). W tych słowach jest zawarta prawda o związku człowieka ze światem. Podbijanie ziemi, panowanie nad nią musi być rozumnym uczestnictwem. Człowiek jest odpowiedzialny za bezpieczeństwo ziemi, a tym samym swoje własne. Dzisiaj jesteśmy świadomi skutków rabunkowego podbijania i uczestnictwa w życiu stworzonego świata, co stało się przyczyną zanieczyszczenia środowiska i stanowi za grożenie człowieka.
Na skutek grzechu pierworodnego porozumienie człowieka z Bogiem, z drugim człowiekiem i stworzonym światem stało się utrudnione i wieloznaczne. Człowiek o własnych siłach nie może Boga poznać i kochać ponad wszystko, nie jest w stanie poznać drugiego człowieka i określić swoją obecność w świecie w oparciu o dzieło stworzenia. Historia zbawienia pokazuje nam jak pierwszy grzech szybko oddalił człowieka od Boga, nastąpiła przyśpieszona reakcja łańcuchowa, co opisuje Biblia w wydarzeniach takich jak bratobójstwo Abla przez Kaina, potop i budowę wieży Babel. Jednakże Bóg postanowił, że doprowadzi człowiek do uczestnictwa w we własnym życiu, nauczy odpowiedzialności za życie drugiego człowieka i pomoże mu zrozumieć stworzony przez Niego świat. Powołanie Abrahama i wezwanie go wędrówki w poszukiwaniu ziemi obiecanej stało się zaproszeniem do budowania nowego świata w oparciu o obecność Boga w konkretnej historii, czyli w historii zbawienia, którą kieruje Bóg, a „kiedy nadejdzie pełnia czasów, przemówi przez Swego Syna” (Hbr 1, 1).
3. Człowiek twórcą kultury
Człowiek wierzący powinien być świadom, że jako istota cielesno-duchowa tworzy określone środowisko życia. Przychodząc na ten świat ze stworzoną przez Boga duszą zostaje wyposażony w niepowtarzalne dary i umiejętności, skłonności i preferencje, kształtowane zarówno przez „materiał” biologiczny (kod genetyczny), jak i przez otoczenie; zastaje wokół siebie jakby gotowy świat z jego przekonaniami, tradycją, wiarą, językiem i jest wezwany do uczestnictwa we związkach interpersonalnych, w konkretnej historii rodziny ludzkiej i świata. Jednym słowem człowiek zanurzony jest w środowisku życia, które określamy jako kulturę. Jeśli kultura stanowi fenomen bardzo złożony, to nie ulega wątpliwości, że jednym z jej podstawowych elementów stanowi język, przekonania, wiara, która wypowiada się poprzez symbole i znaki, co więcej – należy uznać, że człowiek nie ma innej możliwości uczestnictwa w środowisku rodziny ludzkiej jak poprzez znaki i symbole, wyrażającego jego przekonania i nadzieje.
Człowiek jako istota cielesno-duchowa sam w sobie stanowi znak, który zawiera i wskazuje na niepowtarzalną tajemnicę życia. Można powiedzieć, że człowiek jest sakramentem, ponieważ poprzez znaki, symbole, gesty, używanie języka, inne czynności i wznoszone dzieła komunikuje swoją tajemnicę, która nie była by dostępna dla innych, gdyby nie była przekazywana na wiele sposobów.
Można powiedzieć, idąc tym tokiem rozumowania, że dramat człowieka polega na tym, że skazany jest na szukanie adekwatnych znaków, aby przekazać innym swoją tajemnicę. Równocześnie musi się nauczyć rozumienia komunikatów, jakie przekazuje mu otoczenie, aby móc uczestniczyć w życiu drugiego człowieka i rodziny ludzkiej. Z drugiej strony – człowiek ma powody do dumy, że mimo wieloznaczności i nieporozumień, ewidentnych niepowodzeń
i niekończącego się teatru pomyłek, znajduje sposób, aby zakomunikować światu swój ból, opowiedzieć o swej miłości i przekonać do nadziei, która jest w nim. Można powiedzieć, że twórczość człowieka naznaczona jest brakiem i niemocą, a także niebywałymi osiągnięciami ludzkiego ducha. Człowiek czyni się zrozumiały, ponieważ wykorzystuje niezliczoną ilość możliwości komunikowania siebie, spotykając się równocześnie z umiejętnościami innych, którzy te sposoby potrafią odczytać. Dzieje się tak dlatego, że znaki komunikowania się posiadają swą obiektywną formę.
4. Historia zbawienia – Bóg objawia samego siebie
Bóg objawia samego siebie poprzez stworzony świat i poprzez historię, poprzez znaki i cuda. Wobec objawiającego się Boga człowiek oddaje Mu należny pokłon, czyni gest adoracji, składa ofiarę, wygłasza formułę błogosławieństwa dla podkreślenia swojej zależności od Stwórcy. W ten sposób rodzi się kult, który potwierdza możliwości uczestnictwa człowieka w życiu Boga.
Ojcowie Kościoła z wielką precyzją odczytywali znaki występujące w Starym Testamencie, które zapowiadały przyjście Chrystusa i Jego zbawcze dzieło. Akt Wcielenia sprawił, że Chrystus stał się znakiem i sakramentem Boga, narzędziem i organem naszego zbawienia. Tajemnica Paschalna stanowi istotny moment porozumienia człowieka z Bogiem przez śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa. Sakramenty urzeczywistniają dzieło Chrystusa, znajdą swe dopełnienie w czasie eschatologicznym. W obecnej ekonomii zbawczej Kościół powołany przez Chrystusa jako Jego podstawowy znak kontynuuje Jego dzieło zbawcze.
5. Antropologia znaku
Św. Jan Chryzostom często mówi o „zstępowaniu Boga” (sinakatabasis). Historia zbawienia to historia dostosowywania się Boga do kultury człowieka (język, mentalność, przekonania, obyczaje), by potrafił on Jego zrozumieć. Człowiek posługuje się znakami po to, by poszerzyć swoje pole poznawcze, wziąwszy pod uwagę, że rzeczywistość duchowa wymyka się poznaniu bezpośredniemu i intuicyjnemu. Bóg wybrał „zstępowanie” czyli uniżenie (kenosis), by komunikować siebie.
„Znak – według św. Augustyna – to rzecz, która poprzez obraz, jaki ofiaruje zmysłom, prowadzi do innej rzeczywistości.
Wyróżniamy znaki naturalne, umowne (konwencjonalne), symboliczne; język jest sam w sobie znakiem.
Naturalne – te, które w sposób naturalny prowadzą do poznania innej rzeczywistości, np. dym wskazuje na ogień, ślad na zwierzę, mina na przeżycie i uczucie.
Umowne (konwencjonalne) – te, które w sposób umowny prowadzą do poznania innej rzeczywistości dzięki intencji, np. flaga państwowa, godło, znaki drogowe.
Symboliczne – te, które „uczestniczą” w rzeczywistości, jaką wskazują (pozostają do niej w pewnej proporcji), np. pocałunek, podanie ręki, obycie wodą.
Pojęciowe – słowo pisane, mówione i wszystkie inne znaki, za pomocą których człowiek wypowiada się na zewnątrz.
Afektywne – te, które wypowiadają uczucie, np. pieszczoty i pocałunki.
Operatywne (konstytutywne) – te, które tworzą nową rzeczywistość, np. rozkaz, polecenie.
Istnienie znaków znajduje uzasadnienie w naturze cielono-duchowej człowieka; Chrystus jest stał się znakiem i narzędziem zbawienia, stąd w Jego znaku urzeczywistnia się zbawienie. Istotną charakterystyką znaku jest jego obiektywność, która musi harmonizować z postawą subiektywną człowieka. Bóg kieruje do człowieka obiektywne SŁOWO, interpeluje go i przyciąga, następnie zwraca się do niego RYTEM. Same słowa pozostawałyby tylko teorią, zaś ryt bez słowa pozostałby magią i przesądem. Współczesna teologia uzasadnia, że Bóg zwracając się słowem, jednocześnie powoduje wydarzenie słowa, czyli powoduje określony skutek w człowieku.
Znak swoją siłę i moc bierze od intencji tego, kto go ustanowił, wypełnił go znaczeniem. Stąd znaki religijne przekształcają element materialny i zmysłowy w element sakralny, ponieważ zostają odniesione do Boga.
Poznanie abstrakcyjne charakteryzuje duży stopień trudności ze względu na nieobecność elementów emocjonalnych. Potęga znaków bazuje na charakterze sugestywnym, transcendentalnym, zmierzającym dalej niż znak słowny. Symbol zachowuje swą siłę intuicyjną, pobudza uczucia, przybliża umysłowi to, co istnieje i to, czego się doświadczyło.
Znak zachowuje moc jednoczącą ze względu na swój obiektywny charakter, zrozumiały dla wszystkich, sugestywny, obejmujący osobę indywidualną i społeczność.
Religie posługują się w wielu wypadkach wspólnymi znakami, ponieważ ich źródło znajduje się w naturze ludzkiej. Istnieją wspólne dla wielu religii:
- powrót cykliczny do początku (dnia) stworzenia, które się odnawia,
- zbiór płodów, pierwociny, pierwsze owoce…
- powrót do raju utraconego,
- święta uczta, biesiada.
Wybrane znaki służą podtrzymywaniu stałego kultu. Ponieważ kult ma charakter społeczny, stąd włączają do Ludu Bożego lub predestynują do sprawowania kultu. Podstawowe znaki to:
- obrzezanie (Rdz 17, 11; Wj 12, 44-48),
- uczta paschalna (uczestniczą tylko obrzezani),
- konsekracja kapłana lub króla, przeznaczonych do kierowania kultem (Wj 28,29).
Centralne miejsce zajmuje ofiara, która jest aktem społecznym (Wj 24, 4-8; 29, 10-46; Kpł 1, 1-16; 2, 1-13; 3, 1-17; 4, 1- 6, 1)
Oczyszczenia legalne
Człowiek żyje w świecie „brudnym”, stąd potrzebuje oczyszczenia; prorok Ezechiel zapowiada wielkie oczyszczenie narodu wybranego w proroctwie o wodzie (36, 25); istnieją przepisy odnoszące się do oczyszczenia (Kpł 15, 1-32; Pp 23, 11); kobieta, która urodziła podlega rytualnemu oczyszczeniu (Kpł 12, 1-8) – musi złożyć ofiarę z baranka lub synogarlicy (Kpł 15, 14-15).
Znaki służą wspomnieniu: chleb przaśny (Wj 13, 1-9) znakiem pospiesznego wyjścia z niewoli, podobnie jak wykup syna pierworodnego (Wj 13, 11-16).
Podsumowanie:
Znaki mają wartość pedagogiczną – przekazują doktrynę i są nośnikiem Bożego orędzia (prawdy);
Znaki posiadają wartość zbawczą − ekonomia Boża urzeczywistnia się przez znaki (wąż, arka)
Znaki stanowią podstawę kultu – woda, obłok, ogień, oliwa, zwierzę…
Znaki naturalne, umowne, symboliczne, cielesne (postawa ciała, gesty, ruchy) użyte w liturgii nabierają nowego znaczenia, które pochodzi od twórcy i gospodarza liturgii.
Znaki liturgiczne:
− są intencjonalne, z wyboru większości i zaakceptowane w swej symbolice i treści,
− znaczenie symboliczne nie jest owocem fantazji, lecz bazuje na autorytecie liturgicznym, np. Chrystusa lub Kościoła,
− fundamentem znaków jest Objawienie (Pismo św.), zawierające ciągłość między Starym a Nowym Testamentem; wiele znaków jest wspólnych wielu religiom,
− znaki charakteryzuje zdolność adaptacyjna, odnoszącą się do zmieniającego czasu i różnych kultur (S.C. 7),
− znaki zakładają autorytet, który je interpretuje i czuwa nad ich zrozumieniem. Znaki liturgiczne zawierają funkcję: kultyczną (wstępującą i zstępującą; cześć oddana Bogu i otrzymane uświęcenie), dziękczynną (eucharystyczną), ekspiacyjną (zadość czyniącą) i błagalną. Ponadto znaki liturgiczne zawierają przekonania dogmatyczne (argument dogmatyczny, ortodoksja) i dydaktyczno-pedagogiczne (wskazania moralne).
Podsumowują należy zauważyć, że znaki liturgiczne są znakami wspomnienia (signum commemorativum), wskazującymi na urzeczywistnienie się działania Bożego (signum indicativum lub demonstrativum) i zapowiadającymi przyszłe zbawienie (signum prognosticum − futurae gloriae nobis pignus datur).
Sakrament (sacrare – mentum) − oznacza coś świętego, co jest związane z Bogiem, świętym ze swojej natury. Pojęcie sakrament w ciągu biegu historii znalazło swoje zastosowanie.
Septuaginta używa pojęcia MISTERION, które Ojcowie Kościoła zaadoptują dla potrzeb teologicznych, które to pojęcie Tertulian odda w języku łacińskim jako sakrament. Misterion oznacza świętą czynność, jaka dokonuje się dzięki rytowi.
W Starym Testamencie misterion oznacza:
− ukrytą, niejasną enigmatyczną prawdę – chodzi o ukryty Boży plan zbawczy, związek mężczyzny i kobiety.
− znak, którego znaczenie pozostaje ukryte, zasłonięte. Daniel błaga towarzyszy, aby zwrócili się do Miłosiernego Boga z prośbą o wyjawienie znaczenia snu królewskiego (Dn 2, 18, 4, 6; Tb 12, 7).
W Nowym Testamencie:
− tajemnica objawiona podstawą prawdziwej nauki (Ef 3, 3; 3, 16) − „Wam dane było poznać tajemnicę Królestwa Bożego” – Mt 13, 11. Objawienie należy przyjąć w postawie zaufania.
− formuła wiary, wyznanie wiary, dogmat, istotna tajemnica (Ef 2, 9; 5, 32).
Często miejsce sakramentu zajmuje misterion: „Mówimy o Mądrości Bożej jako misterion=tajemnica” (1 Kor 2, 7) lub dogmat: „oto ogłaszam wam tajemnicę – wszyscy zmartwychwstaniemy” , „Jezus jest naszym zbawieniem” − oto podstawowa tajemnica (Rz 16, 25; Ef 3, 3; Kol 1, 26; 2, 2; 4, 3; I Tym 3, 16).
Sakrament w języku świeckim:
− elitarna ceremonia religijna (N.T nie zna tego znaczenia),
− przysięga żołnierska na chorągiew (flaga, sztandar, bandera) jako wyraz posłuszeństwa wodzowi;
− pieniądze złożone jako zastaw w świątyni w kwestiach spornych; kto przegrał tracił zastaw na rzecz świątyni.
Ojcowie wschodni używają pojęcia misteriom w szerokim znaczeniu. Ignacy Antiocheński tym pojęciem określa zarówno Boży plan zbawienia (ekonomia Boża), jak i posługiwanie diakona w czasie liturgii. Podobnie Orygenes, dla którego misteriom oznacza przede wszystkim świętą doktrynę, ale również liturgię, służbę diakona, ryty i sprzęty liturgiczne.
Dla Tertuliana sakrament oznacza w pierwszym rzędzie doktrynę wiary; pojęcie sakramentu zastosował do chrztu św. ze względu na przysięgę wierności Chrystusowi, nadając pojęciu znaczenie religijne, a także do Eucharystii ze względu na obowiązującą tajemnicę, dostępną dla katechumenów po okresie wtajemniczenia (arcanum fidei). Z dorobku Tertuliana korzystał z powodzeniem św. Cyprian.
Św. Augustyn korzysta z szerokiego znaczenia sakramentu jako tajemnicy wiary, jednocześnie koncentruje się na coraz powszechniejszym znaczeniu technicznym – sakrament to określone ryty Starego i Nowego Przymierza, które zawierają rzeczywistość niewidzialną. Sakrament stanowi znak święty, zaś skutkiem rytu jest RES SACRA: „Dlatego nazywają się sakramentami, ponieważ co innego się widzi, a co innego zawierają”. Augustyn wyróżnił jako element podstawowy słowo (elementum): „słowo łączy się z materią (woda) i tak powstaje sakrament”.
Dla św. Izydora najistotniejsza jest skuteczność sakramentów – „Dlatego nazywają się sakramentami, ponieważ w widzialnej czynności, moc Boża (Ducha Świętego) dokonuje tajemniczo zbawienia.”
Hugo od św. Wiktora kładzie akcent na ustanowienie: element widzialny uzyskuje skutek z racji ustanowienia, stąd zawiera łaskę powodującą uświęcenie.
Średniowiecze bazując na tezie św. Augustyna – sakrament to łaska niewidzialna przez widzialną formę (invisibilis gratiae visibilis forma) − formułuje pierwsze definicje. Św. Tomasz : sakrament jest znakiem rzeczy świętej, uświęcającej człowieka. Jan Duns Szkot:: „znak widzialny z ustanowienia Bożego, wskazujący na łaskę Bożą, przeznaczoną dla zbawienia człowieka pielgrzyma.”
Przekonania teologiczne przechodzą do doktryny Kościoła; w dekrecie dla Ormian (1439) sakramenty są nazwane świętymi rytami, które spotykamy w Starym i Nowym Testamencie. Te ostatnie zawierają łaskę. Podobnie Sobór Trydencki (DZ 1601).
− sakrament w sensie szerokim oznacza ukrytą prawdę religijną (wiary),
− w sensie ścisłym oznacza znak powodujący uświęcenie; uświęcenie może być czysto legalne, stąd można je odnieść do znaków stosowanych w Starym Testamencie,
− w sensie najściślejszym sakrament jest znakiem symbolicznym łaski niewidzialnej i uświęcenie wewnętrznego, które powoduje.
Sakrament zawiera następującą strukturę:
1. ZNAK widzialny,
2. ŁASKA wewnętrzna powodująca skutek zbawczy,
3. USTANOWIENIE (pochodzenie) przez Chrystusa,
4. ZWIĄZEK szafarza i przyjmującego sakrament.
Sakramenty Starego Testamentu
Istnienie sakramentów w ST i NT zostało potwierdzone przez Sobór Florencki (Dekret dla Ormian) i Sobór Trydencki (DZ 1310, 1347, 1602). Według tych soborów różnica między sakramentami S T i NT nie polega tylko na różnicy rytów, jest znacznie istotniejsza.
Sakramenty w ST nie powodują łaski, lecz ją zapowiadają w związku z zapowiedzianym przyjściem Chrystusa na świat. Sakramenty NT zawierają łaskę i udzielają jej tym, którzy je przyjmują. Sakramenty ST straciły swe znaczenie odkąd przyszedł na świat Chrystusa i nie mogą być wykonywane bez winy (DZ 1348).
Św. Augustyn przeciwstawia sakramenty nowego Testamentu (niewielka liczba, łatwe do praktykowania, wyjątkowe co do znaczenia) sakramentom Starego Testamentu, które jedynie zapowiadały przyszłego Zbawcę. Nie zawierały łaski w sensie ex opere operato, lecz stanowiły okazję łaski i służyły wyznaniu wiary w Mesjasza. Św. Tomasz dostrzega podobieństwa między tymi sakramentami, i tak: obrzezaniu odpowiada s. chrztu, wieczerzy paschalnej – Eucharystia, oczyszczeniu – pokuta, rytowi konsekracyjnemu (uświęcenie) – kapłaństwo.
1. Okres rajski − wg ś. Augustyna istniał sakrament drzewa i sakrament małżeństwa: „Bóg nie chciał, żeby człowiek żył w raju bez pośrednictwa materialnego duchowej rzeczywistości. Dlatego drzewo życia było sakramentem dla człowieka.” Św. Tomasz – w raju nie było potrzeba sakramentów.
2. Okres po rajski − ludzie mieli prawo naturalne w sercach (Rz 2, 14). Wcielenie obejmuje nie tylko przyszłość ale i przeszłość. W średniowieczu mówiono o sakramencie naturalnym pojednania z Bogiem.
3. Od Abrahama do Mojżesza − obrzezanie, baranek Wielkanocy, chleby pokładne, konsekracje kapłanów.
Obrzezanie urzeczywistniało przymierze zawarte z Bogiem (Rdz 17, 1-14, 23-27), włączało w społeczność narodu wybranego (Rdz 17, 14); zapowiadało przyjście Chrystusa (1 Kor 2, 11).
Według ojców Kościoła i teologów średniowiecza obrzezanie stanowiło środek przeciwko grzechowi pierworodnemu.
Podsumowując, należy stwierdzić, że obrzezanie jest sakramentem, ponieważ:
− stanowi znak włączenia do ludu i upoważniało do kultu,
− znak ustanowiony przez Boga (Rdz 17, 9-14) aż do czasu przyjścia Chrystusa,
− znak powodujący legalne uświęcenie,
− znak przyszłej łaski Chrystusa (signum prognosticum).
Ojcowie Kościoła zadawali sobie pytanie, czy istniała dla pogan jakaś możliwość zbawienia, czy Bóg ofiarował im odpowiednie środki, który zapewniałby im porozumienie z Bogiem. Na podstawie powszechnej woli zbawczej dochodzili do wniosku, że Bóg nie odmówił nikomu odpowiednich środków.
Św. Grzegorz : „to, co dla nas czyni woda chrztu, dla starożytnych: dla dzieci − wiara, dla dorosłych − moc ofiary; dla pokolenia Abrahama – obrzezanie.”
Św. Augustyn: „nie należy sądzić, że sługi Boga przed otrzymaniem obrzezania, gdy tylko wierzyli w Pośrednika, który miał przyjść, nie otrzymali pomocy ze strony sakramentu (nawet jeśli Pismo św. dla nieznanej przyczyny milczy o tym).”
Za istnieniem „sakramentu” dla pogan przemawiają następujące racje:
− był ofiarowany środek uzależniony od współpracy człowieka (trudno założyć, że wtedy łatwiej można się było zbawić niż po przyjściu Chrystusa),
− trzeba, aby to środek widzialny (obiektywny), np. ryty inicjacyjne,
− ten akt (znak) reprezentował łaskę Chrystusa (akt wiary rodziców w przyszłego Zbawcę),
− ustanowienie środka (znaku) przez Boga – Rz 2, 14,
− ustanowienie na czas nieokreślony aż do przyjścia Zbawcy.
Misteria pogańskie
Jakkolwiek jest to sprawa bardzo złożona, należy przyjąć wpływ misteriów pogańskich na słownictwo i interpretację sakramentów. Jednakże trzeba pamiętać, że:
− misteria miały na celu wpływ na bóstwo działaniami naturalnymi, brak łaski,
− mity są ponad czasowe, podczas gdy sakrament nawiązuje do faktu śmierci zbawczej Chrystusa,
− misteria stanowią mobilizację moralną, nie są wydarzeniem religijnym (brak idei Boga).
Hugo od św. Wiktora: potrójna materia sakramentu − rzecz, fakt, słowo – zalicza profesję zakonną do sakramentów, posypanie popiołem, poświęcenie wodą, obrzęd pogrzebowy.
Piotr Lombard: sakrament jest znakiem łaski Bożej i przekazaniem łaski niewidzialnej w ten sposób, że jest jej znakiem i przyczyną. W tym czasie pojawia się pojęcie OPUS OPERAND i OPUS OPERATUM. Ustala się liczbę 7 sakramentów, rozwija się nauka o intencji szafarza, definiowana jako to, co robi Kościół (quo facit Ecclesia), ustala się nauka o charakterze sakramentalnym, co pozwala na rozróżnienie sakramentu ważnego i owocnego.
W XIII w. wprowadza się pojęcia arystotelesowskie: materia i forma, słowa jako przyczyna wystarczająca i skuteczna sprawcza. Jan Duns Szkot wprowadza : materia proxima (element) et ramota (akcja, czyn). Dużo dyskutuje się o ustanowieniu sakramentów, np. Bonawentura twierdzi, że bierzmowanie i namaszczenie chorych ustanawiają apostołowie pod wpływem Ducha św. Św. Tomasz uznał pochodzenie wszystkich sakramentów od Chrystusa − Bóg przyczyną główną, sakrament narzędziową – w rękach Boga. W dyskusji o skuteczności franciszkanie mówią o skuteczności natury moralnej, tomiści o skuteczności fizycznej.
...
Beata0083