Rymaszewska - postępowanie z pacjentem agresywnym i pobudzonym - psychiatria w praktyce klinicznej.pdf - psychopatologia - antumi

Psychiatria

w Praktyce Klinicznej

PRACA P O G L Ą D O W A

tom 1, nr 2, 74–81

ISSN 1899–5071

Joanna Rymaszewska

Pracownia Naukowa Psychiatrii Konsultacyjnej i Medycyny Behawioralnej,

Katedra i Klinika Psychiatrii, Akademia Medyczna we Wrocławiu

Postępowanie z pacjentem

agresywnym i pobudzonym

Streszczenie

Pobudzenie jest stanem psychicznego podniecenia i wzmożonej aktywności pacjenta. Jego przyczynami mogą

być: zaburzenia psychiczne, zły stan somatyczny, używanie substancji psychoaktywnych lub ich odstawienie.

Pobudzenie pacjenta jest stanem nagłym, który zwykle kończy się agresją (słowną, fizyczną) w stosunku do

otoczenia lub autoagresją. Personel medyczny powinien być zaznajomiony z zasadami postępowania diagno-

stycznego i terapeutycznego w takich przypadkach.

Psychiatria w Praktyce Klinicznej 2008; 1, 2: 74–81

Słowa kluczowe: pobudzenie, agresja, postępowanie

Pojęcia

Z pacjentem pobudzonym można mieć do czynienia

w każdej jednostce opieki zdrowotnej, dlatego zna-

jomość zasad postępowania w takim przypadku jest

niezwykle pomocna. Obejmują one wiedzę medyczną

(przyczyny, diagnostyka i leczenie), prawną (odpo-

wiednie przepisy regulujące postępowanie w stanach

zagrożenia) oraz organizację pracy personelu medycz-

nego i znajomość elementów technik psychologicz-

nych redukujących napięcie i agresję.

Pobudzenie jest fizjologiczną i psychiczną reakcją

organizmu, która wiąże się z zwiększonym napędem

psychoruchowym, napięciem emocjonalnym i ogra-

niczeniem lub brakiem kontroli impulsów. Pobudze-

nie wymaga opanowania, gdyż zwykle prowadzi do

zachowań agresywnych i aktów przemocy.

Agresję można zdefiniować jako formę zachowania

ukierunkowującą niezadowolenie czy gniew na sie-

bie (autoagresja), inne osoby (agresja słowna lub fi-

zyczna) lub przedmioty z otoczenia. Nie należy utoż-

samiać agresji z agresywnością będącą cechą oso-

bowości, a przejawiającą się stałą gotowością do

reagowania agresją w odpowiedzi na wywołujące ją

bodźce. Wrogość z kolei oznacza negatywną, uogól-

nioną postawę wobec innych ludzi ze skłonnością

do negatywnych ocen, uogólnionego gniewu i po-

dejrzliwości w stosunku do społeczeństwa [1, 2].

Z psychiatrycznego punktu widzenia nagłe zachowa-

nia agresywne określa się także jako zaburzenia kon-

troli impulsów czy zaburzenia dysforyczne. Nie funk-

cjonują one jako odrębne jednostki diagnostyczne

w klasyfikacji International Classification of Disorders,

tenth revision (ICD-10), gdyż mogą występować

w przebiegu różnych zaburzeń psychicznych oraz scho-

rzeń somatycznych.

Stany dysforyczne są formą uzewnętrznienia prze-

żywanych nieadekwatnie do sytuacji negatywnych

emocji, takich jak gniew, złość czy wściekłość,

a formą ich ekspresji jest agresja słowna i/lub fi-

zyczna. Stanom dysforycznym towarzyszy najczęś-

ciej ograniczenie krytycyzmu i zdolności do sa-

mokontroli [3].

Zaburzenia kontroli impulsów są definiowane przez

Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne w klasy-

fikacji Diagnostic and Statistical Manual of Mental

Disorders, fourth edition, text revision (DSM-IV-TR)

jako niemożność powstrzymania impulsu, popędu

lub żądzy popełnienia czynu szkodliwego dla innych

lub siebie samego [4]. Występują w przebiegu róż-

nych zaburzeń psychicznych, zwłaszcza zaburzeń

osobowości (z pogranicza, dyssocjalnej) związanych

Adres do korespondencji:

dr hab. med. Joanna Rymaszewska

Pracownia Psychiatrii Konsultacyjnej

i Medycyny Behawioralnej

Katedra i Klinika Psychiatrii, Akademia Medyczna

ul. Pasteura 10, 50–367 Wrocław

tel.: (071) 784 16 00, faks: (071) 784 16 02

e-mail: ankarym@psych.am.wroc.pl

www.psychiatria.viamedica.pl

Joanna Rymaszewska, Postępowanie z pacjentem agresywnym i pobudzonym

Tabela 1. Somatyczne przyczyny pobudzenia psychoruchowego

Przyczyny pobudzenia

Najczęstsze rodzaje przyczyn pobudzenia

Upośledzenie umysłowe

Otępienie

Typu Alzheimera, naczyniowe, mieszane, w przebiegu choroby

Parkinsona, choroby Huntingtona

Organiczne zaburzenia

Guz mózgu, stwardnienie rozsiane, toczeń trzewny, udar mózgu,

osobowości

uraz głowy

Urazy, guzy mózgu,

zapalenie mózgu, opon

mózgowo-rdzeniowych

Zaburzenia świadomości

Majaczenie na różnym podłożu

Zaburzenia endokrynologiczne

Szczególnie zaburzenia funkcji tarczycy

Zaburzenia metaboliczne

Hipoglikemia, hipoksja, kwasica, niedobory witamin (np. wit. B12),

porfiria (zaburzenia metabolizmu porfiryn, najczęstszy objaw

— ostry brzuch)

Leki

Sympatykomimetyki, cholinolityki, digoksyna

Zatrucie lub przewlekłe

Alkohol, amfetamina, kokaina i inne środki psychoaktywne

stosowanie

Zespół odstawienny

Poalkoholowy, po nagłym odstawieniu leków psychotropowych,

(abstynencyjny)

zwłaszcza benzodiazepin

z używaniem substancji psychoaktywnych, zaburzeń

odżywiania, nastroju czy w schizofrenii. Klasycznym

przykładem zaburzeń kontroli impulsów są zaburze-

nia obsesyjno-kompulsyjne.

związane ze zmianami w ośrodkowym układzie ner-

wowym wymieniono w tabeli 1 wraz z innymi soma-

tycznymi przyczynami pobudzenia.

Przyczyny

Pobudzenie psychoruchowe może się wiązać z po-

gorszeniem stanu psychicznego lub fizycznego

w przebiegu zaburzeń psychicznych, chorób somatycz-

nych lub z powodu zażycia środków psychoaktyw-

nych bądź ich odstawienia. Do przyczyn psychiatrycz-

nych pobudzenia należą:

— zaburzenia psychotyczne (w tym ostre, przemija-

jące zaburzenia psychotyczne, schizofrenia, zabu-

rzenia schizoafektywne, zaburzenia urojeniowe);

— zaburzenia afektywne, czyli nastroju (szczegól-

nie przebiegające z nasilonym lękiem);

— zaburzenia lękowe;

— dekompensacje w przebiegu zaburzeń zachowa-

nia u nieletnich;

— zaburzenia osobowości u dorosłych.

Pobudzenie może być wywołane silną reakcją na stres,

jakim są różne poważne wydarzenia życiowe (reak-

cja adaptacyjna lub zespół stresu pourazowego).

Zmiany organiczne zachodzące w ośrodkowym ukła-

dzie nerwowym mogą wywołać zaburzenia zacho-

wania i emocji u chorego, skutkujące silnym pobu-

dzeniem i zachowaniami agresywnymi. Przyczyny

Diagnostyka

Znajomość objawów towarzyszących pobudzeniu

u pacjenta umożliwia postawienie trafnej diagnozy

i zastosowanie skutecznego postępowania.

Diagnostyka pobudzenia u chorego jest kilkustop-

niowa, a od jej wyników zależy dalsze postępowa-

nie. Powinno się zastosować leczenie odpowiednie

do stwierdzonego zespołu objawów (tab. 2).

Silne pobudzenie może wynikać z zaburzeń świado-

mości u chorego niedotlenionego z zaburzeniami

oddychania lub poważnymi zakłóceniami pracy mię-

śnia sercowego. Zaburzenia zachowania z agresją

mogą być spowodowane zaburzeniami metabolicz-

nymi w przebiegu niewydolności wątroby, nerek,

udaru mózgu i innych schorzeń [5].

Rozpoznanie przyczyny ma podstawowe znaczenie

dla dalszego postępowania z chorym. Po wyklucze-

niu niewydolności oddechowo-krążeniowej i zabu-

rzeń świadomości powinno się zwrócić uwagę na

obecność objawów wytwórczych, treści urojeniowych

w wypowiedziach chorego, zachowań świadczących

o doznaniach omamowych (halucynacji słuchowych,

wzrokowych, dotykowych) bądź zachowania wska-

zującego na zaburzenia funkcji poznawczych (pamię-

www.psychiatria.med.pl

Psychiatria w Praktyce Klinicznej 2008, tom 1, nr 2

Tabela 2. Etapy postępowania diagnostycznego w przypadku pacjenta pobudzonego

Postępowanie diagnostyczne

Objawy

I. Wykluczenie poważnych zaburzeń funkcjonowania

Zabezpieczenie podstawowych funkcji

układu sercowo-naczyniowego i oddechowego

życiowych

II. Wykluczenie ostrego uszkodzenia ośrodkowego

Obwodowe i ośrodkowe objawy

układu nerwowego (uraz głowy, udar mózgu,

neurologiczne, ból głowy, zawroty głowy,

neuroinfekcja), padaczka skroniowa

nudności, gorączka

III. Wykluczenie jakościowych zaburzeń świadomości

Dezorientacja allopsychiczna (co do czasu,

(majaczenie, splątanie)

miejsca, sytuacji)

Dezorientacja autopsychiczna (co do

własnej osoby)

Pobudzenie psychoruchowe

Niepokój

Objawy psychotyczne (urojenia, omamy)

IV. Wykluczenie ostrego zatrucia, zespołu abstynencyjnego

Charakterystyczne objawy towarzyszące

V. Ocena objawów wskazujących na psychozę

Urojenia, omamy, dezorganizacja myślenia,

lęk, spłycenie afektu

VI. Ocena objawów wskazujących na otępienie

Odhamowanie, zaburzenia pamięci i uwagi,

lęk, drażliwość, dysforia, chwiejność afektu

VII. Ocena objawów wskazujących na zaburzenia osobowości

Impulsywność, brak kontroli afektu,

zachowania dyssocjalne

ci, uwagi), co wskazywałoby na podłoże otępienne

obserwowanych zmian w zachowaniu.

Zachowanie bezkrytyczne, odhamowanie, zmienność

(huśtawki) nastroju, niepokój, lęk mogą wskazywać na

zaburzenia związane z substancjami psychoaktywnymi.

Na używanie pochodnych morfiny mogą wskazywać

dodatkowo: zwężone źrenice, szkliste spojrzenie, bla-

dość skóry, na ich odstawienie natomiast: rozszerze-

nie źrenic, gęsia skórka, potliwość, łzawienie, wysięk

z nosa, kichanie, ziewanie, nudności. Po zażyciu am-

fetaminy poza pobudzeniem pojawiają się rozszerzo-

ne źrenice, bezsenność, szybki oddech, a kokainy

— dodatkowo krostki na zaczerwienionym nosie.

W każdym przypadku mogą dodatkowo wystąpić obja-

wy psychotyczne.

Nagłe odstawienie benzodiazepin grozi wystąpieniem

niepokoju, pobudzenia, lęku, potów, łzawienia, nud-

ności, wymiotów, drżenia i kurczów mięśni, a także

napadów padaczkowych.

— fizycznej skierowanej przeciwko sobie;

— fizycznej skierowanej przeciwko innym.

Każdy akt jest rejestrowany na jednym z czterech

poziomów nasilenia (punktowane różnorodnie w skali

1–6 punktów). Stwierdzając agresję słowną, należy

zaznaczyć, czy było to tylko mówienie podniesionym

głosem, krzyk, czy formułowanie wyraźnych gróźb

wobec innych lub siebie (np. „zabiję cię!”) (punkto-

wane najwyżej — 4 pkt). Podobnie, w przypadku

agresji fizycznej wobec innych osób należy zazna-

czyć, czy było to tylko grożenie gestami, wymachi-

wanie, chwytanie za ubranie, czy też atak powodu-

jący poważne urazy (złamania, głębokie rany, we-

wnętrzne obrażenia), któremu przypisywano naj-

wyższą wartość (6 pkt). Dodatkowo skala zawiera

11 rodzajów interwencji podjętej przez personel,

uszeregowanych według stopnia ciężkości: od najła-

godniejszej — rozmowy z pacjentem poprzez przy-

trzymanie, podanie leku aż po najpoważniejszą

— natychmiastową pomoc medyczną udzieloną ofia-

rom napaści z obrażeniami. Każdy akt agresji odno-

towują osoby z personelu medycznego, które są jego

świadkami.

W celu oceny nie tylko odrębnych aktów przemocy,

ale także agresywnego nastroju i bardziej pasywnych

zachowań związanych z agresją można stosować

Narzędzia diagnostyczne

Skala Jawnej Agresji (OAS, Overt Aggression Scale )

[6] umożliwia ocenę nasilenia agresji w czterech jej

rodzajach:

— słownej;

— fizycznej skierowanej przeciwko przedmiotom;

www.psychiatria.med.pl

Joanna Rymaszewska, Postępowanie z pacjentem agresywnym i pobudzonym

bardzo popularną w krajach skandynawskich 11-

-punktową Skalę Dysfunkcji Społecznej i Agresji (SDAS,

Social Dysfunction and Agression Scale ). Agresję oce-

nia się retrospektywnie przez podawanie kolejnych

związanych z nią zachowań, relacjonowanych przez

osoby badające i/lub pacjenta [7].

Wskazane jest używanie powyższej skali łącznie

z operującą prostszymi pojęciami Skalą Agresji Obser-

wowanej przez Personel (SOAS, Staff Oobservation

Aggression Scale ) [8], stanowiącą metodę rejestro-

wania liczby i ciężkości zachowań agresywnych.

W 1999 roku zaproponowano skorygowaną wersję Skali

Agresji Obserwowanej przez Personel (SOAS-R), któ-

ra jest bardziej precyzyjna od pierwotnej w klinicznej

ocenie agresji [9]. Uproszczona procedura wypełnia-

nia tych skal czyni z nich łatwe i wiarygodne narzę-

dzie, pozwalające jednocześnie na rozróżnienie od-

rębnych form agresji.

— nieprzejawianie konfrontacyjnych zachowań, uni-

kanie sporów, zachowań prowokacyjnych;

— zachowanie spokoju i opanowania, ale bez oka-

zywania strachu;

— mówienie łagodnym, spokojnym tonem;

— przedstawienie się (brak anonimowości obniża

napięcie);

— przekonanie pacjenta o chęci działania na rzecz za-

pewnienia bezpieczeństwa wszystkim obecnym;

— zadeklarowanie o chęci pomocy, a jednocześnie

niedopuszczenia do zachowań agresywnych;

— starania o odroczenie zachowań zagrażających

poprzez nawiązanie kontaktu z pacjentem agre-

sywnym;

— ukierunkowanie agresji fizycznej na przedmiot

bądź dopuszczenie do słownej ekspresji agresji

redukującej napięcie i obniżającej ryzyko agresji

fizycznej;

— zaproponowanie na przykład rozmowy, dostępu

do telefonu w celu odwrócenia uwagi pacjenta

i rozładowania jego napięcia.

W związku z zachowaniami agresywnymi chorego

konieczne może być mechaniczne zabezpieczenie

pacjenta lub zastosowanie innych środków przymu-

su bezpośredniego. Są to działania, które umożli-

wiają dalsze postępowanie diagnostyczne i terapeu-

tyczne wobec pobudzonej osoby. Zasady ich stoso-

wania reguluje jasno Ustawa o ochronie zdrowia psy-

chicznego (UOZP) z 1994 roku z późniejszymi po-

prawkami [11].

Artykuł 18 UOZP mówi o warunkach użycia przymu-

su bezpośredniego wobec osób z zaburzeniami psy-

chicznymi, który można stosować tylko wtedy, gdy

osoby te:

— dopuszczają się zamachu przeciwko życiu lub

zdrowiu własnemu;

— dopuszczają się zamachu przeciw życiu lub zdro-

wiu innej osoby;

— dopuszczają się zamachu wobec bezpieczeństwa

powszechnego;

— w gwałtowny sposób niszczą lub uszkadzają

przedmioty znajdujące się w ich otoczeniu;

— poważnie zakłócają lub uniemożliwiają funkcjono-

wanie zakładu psychiatrycznej opieki zdrowotnej

lub jednostki organizacyjnej pomocy społecznej.

Przed zastosowaniem środków przymusu bezpośred-

niego należy o tej decyzji zawiadomić osobę, wobec

której mają one być podjęte. Zastosowanie przymu-

su bezpośredniego polega na przytrzymywaniu, przy-

musowym zastosowaniu leków, unieruchomieniu lub

izolacji. Może on trwać jedynie do czasu ustąpienia

powodów zabezpieczenia. Lekarz (wyjątkowo pielęg-

Postępowanie

Personel każdej jednostki opieki medycznej powinien

być przeszkolony w zasadach postępowania z pa-

cjentem pobudzonym, tak by działania podjęte przez

jego członków były spójne i harmonijne, a nie cha-

otyczne i wzajemnie się wykluczające.

Pobudzenie pacjenta wywołane poważnym stanem

somatycznym zagrażającym jego życiu jest w większo-

ści przypadków krótkotrwałe, gdyż stan chorego gwał-

townie się pogarsza, a zachowania impulsywne są cha-

otyczne, więc pacjent nie może zwykle wyrządzić oso-

bie drugiej większej krzywdy. Należy jak najszybciej uspo-

koić chorego oraz podjąć działania diagnostyczne i te-

rapeutyczne związane z jego stanem somatycznym.

W każdym innym przypadku pobudzenia i zachowań

agresywnych należy pamiętać o kilku podstawowych

zasadach postępowania.

Jeśli osoba pobudzona i zachowująca się agresywnie

nie jest w stanie somatycznym zagrażającym życiu,

należy przede wszystkim podjąć działania zapewnia-

jące bezpieczeństwo personelu (w tym własne) oraz

innych pacjentów:

— unikać przebywania z osobą agresywną w za-

mkniętym pomieszczeniu;

— unikać zbliżania się na bliską odległość (wycią-

gniętych ramion);

— jak najszybciej powiadomić pozostałych członków

personelu o zagrożeniu i wezwać pomoc;

— ograniczyć pacjentowi dostęp do niebezpiecznych

przedmiotów (naczynia szklane, sztućce, strzy-

kawki, nożyczki itd.).

Do technik słownych i bezsłownych przeciwdziałają-

cych pobudzeniu i agresji należą [3, 10]:

www.psychiatria.med.pl

Psychiatria w Praktyce Klinicznej 2008, tom 1, nr 2

niarka) jest zobowiązany do osobistego zlecania przy-

musu, nadzoru jego wykonania oraz odnotowania

tego w dokumentacji medycznej, natomiast perso-

nel średni, sanitariusze mają obowiązek zastosowa-

nia się do wskazówek lekarza. Możliwa jest pomoc

członków ochrony, jeśli jest to ujęte w regulaminie

szpitala. Pogotowie ratunkowe, policja oraz straż

pożarna są zobowiązane do udzielania lekarzowi

pomocy na jego żądanie.

Szczegóły stosowania przymusu określa rozporządze-

nie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 1995 roku

[12]. Po zabezpieczeniu mechanicznym, najczęściej

pasami skórzanymi, kończyn górnych, górnych i dol-

nych lub założeniu kaftanu bezpieczeństwa koniecz-

ne jest sprawdzanie przez pielęgniarki co 15 minut

stanu psychofizycznego chorego i odnotowywanie

tego w odpowiedniej karcie zastosowania unierucho-

mienia lub izolacji (załącznik 1). Obowiązuje ścisły

nadzór. Zabezpieczenie nie może trwać dłużej niż

4 godziny, ale może być przedłużone ponownie przez

lekarza po wykonaniu badania chorego o kolejne

okresy 6-godzinne (załącznik 1). Nie rzadziej niż co

4 godziny pielęgniarka powinna na krótko uwolnić

pacjenta, aby umożliwić mu zmianę położenia ciała

lub zaspokojenie potrzeb fizjologicznych.

Lekarz zlecający jeden ze środków przymusu bezpośred-

niego zawiadamia pisemnie kierownika jednostki o tym

fakcie (załącznik 2) lub, w przypadku zakładów opie-

kuńczych, konsultanta wojewódzkiego (załącznik 3).

iniekcji domięśniowych [13]. W uzasadnionych przy-

padkach może być podawany także dożylnie (np. ist-

niejący dostęp dożylny przy jednoczesnych zanikach

mięśniowych u osób w starszym wieku). Haloperidol

jest lekiem bezpiecznym dla układu sercowo-naczy-

niowego, który nie wywołuje poważniejszych obja-

wów niepożądanych przy krótkim stosowaniu. Nie-

zależne od podanej dawki zawsze istnieje ryzyko

wywołania ostrego zespołu poneuroleptycznego

(szczególnie u młodych mężczyzn) czy wystąpienia

objawów pozapiramidowych (ostre dystonie, np.

napady wejrzeniowe okoruchowe) i akatyzji. Halo-

peridol podaje się w dawce dostosowanej do wieku

i masy ciała pacjenta (tab. 3), a przy braku efektu co

30–40 minut powtarza się dawkę, aż do uspokoje-

nia pacjenta.

Spośród neuroleptyków dostępnych w polskich szpi-

talach stosuje się nadal chlorpromazynę, ale nie jest

ona zalecana, podobnie jak inne fenotiazyny, ze wzglę-

du na ich niekorzystne działania niepożądane, w tym

na układ sercowo-naczyniowy (spadki ciśnienia, za-

burzenia przewodzenia), i efekt cholinolityczny.

Neuroleptyki nie są wskazane w przypadku wzrostu tem-

peratury oraz podawania ich samodzielnie w zespołach

abstynencyjnych, gdyż obniżają próg drgawkowy.

W pobudzeniu psychotycznym stosuje się neuroleptyk

o silnym działaniu uspokajającym — klopiksol.

Coraz częściej w schematach postępowania u pacjen-

tów pobudzonych pojawiają się neuroleptyki atypowe

(risperidon, olanzapina, ziprasidon, kwetiapina, aripi-

prazol). W Polsce poza risperidonem (ampułki i płyn)

i ziprasidonem (ampułki) są one dostępne jedynie w

formie tabletek. Risperidon w formie domięśniowej jest

preparatem o przedłużonym działaniu, więc nie ma za-

stosowania w stanach nagłych, a oba leki w formie

ampułek nie są refundowane. Należy podkreślić, że sto-

sowanie atypowych leków przeciwpsychotycznych

u osób w starszym wieku wymaga dużej ostrożności

(ryzyko nagłej śmierci, udaru mózgu).

Benzodiazepiny są skutecznymi lekami, cechującymi

się małym ryzykiem skutków ubocznych. Poza efek-

tem uspokajającym i przeciwlękowym mają działanie

zwiotczające mięśnie i zapobiegają ewentualnym na-

padom drgawkowym (w przypadku uzależnienia, ze-

społu abstynencyjnego itp.). Mogą być podawane

doustnie bądź domięśniowo. Najczęściej stosuje się

klonazepam lub diazepam, choć ten ostatni działa de-

prywacyjnie na ośrodek oddechowy w pniu mózgu.

Klonazepam powinien być podawany w powolnym

wstrzyknięciu dożylnie lub za pomocą wlewu dożyl-

nego, podawanie domięśniowe można rozważać je-

dynie, gdy zastosowanie dożylne nie jest możliwe.

Farmakoterapia

Należy pamiętać, że efekt podania leków jest odro-

czony w czasie (od kilku do kilkunastu minut od po-

dania). Przy wyborze leku należy się kierować aktual-

nym stanem psychosomatycznym pacjenta, dotych-

czasowym przebiegiem choroby i schorzeniami

współistniejącymi, stosowanymi wcześniej lekami

i tego typu czynnikami.

Jeśli sytuacja na to pozwala, należy pobudzonemu

pacjentowi zaproponować doustne przyjęcie leku

— okazanie szacunku i włączenie chorego w proces

decyzyjny może zredukować napięcie. Zastosowanie

formy pozajelitowej zapewnia z kolei szybszy efekt

działania leku.

Przy występowaniu pobudzenia u osoby cierpiącej

na zaburzenie psychotyczne lekiem z wyboru jest

neuroleptyk, natomiast w przypadku pobudzenia nie-

psychotycznego — lek uspokajający z grupy benzo-

diazepin.

Najskuteczniejszym i najpowszechniej stosowanym

lekiem neuroleptycznym jest haloperidol, dostępny

zarówno w tabletkach, kroplach, jak i ampułkach do

www.psychiatria.med.pl

Rymaszewska - postępowanie z pacjentem agresywnym i pobudzonym - psychiatria w praktyce klinicznej.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: