Żydzi w województwie śląskim.pdf

Żydzi w województwie śląskim:

1). Liczba ludności:

Pierwsi Żydzi na obszarze późniejszego Śląska pojawili się prawdopodobnie w XIII w. Osiedlający się

w miastach, stanowili konkurencję dla chrześcijańskich kupców i rzemieślników, co wywołało sprzeciw

tych ostatnich.

Przyłączenie cześci Górnego Śląska do Polski w 1922r. spowodowało opuszczenie jej przez ludność

żydowską, która czuła się silniej powiązana kulturowo z narodem niemieckim. Z około 10tys

dotychczas mieszkających tu Żydów w latach 1922-24 wyjechało aż 8tys. Na ich miejsce przybywała

jednak ludność żydowska z byłej Galicji i Królestwa Polskiego w poszukiwaniu lepszych warunków

życiowych w najbardziej uprzemysłowionym rejonie Polski. Do II wojny św. osiedliło się w

górnośląskiej części tego województwa ponad 13tys Żydów. Natomiast na Śląsku Cieszyńskim w latach

1922-39 nie nastąpił znaczny napływ ludności żydowskiej. W tym okresie jej liczba wzrosła o około

1tys osób.

Podsumowując- w latach 1923-1939 w województwie śląskim (bez Zaolzia) wzrosła liczba ludności

żydowskiej z 12262 osób do 23571. Udział Żydów w strukturze ludności ogółu ludności województwa

ślaskiego był stosunkowo mały i wynosił 1,1-1,7%. Ok 85% mieszkało w miastach.

2). Sytuacja prawna:

Równouprawnienie ludności wyznania mojżeszowego w województwie śląskim zostało

zagwarantowane:

- Traktate m o ochronie mniejszości narodowych (Mały Traktat Wersalski) , podpisanym 28 VI 1919 roku

przez niektóre państwa, m.in. Polskę, Rumunię, Grecję, Czechosłowację, Jugosławię, po I wojnie

światowej. Gwarantował poszanowanie i obronę praw mniejszości narodowych zamieszkujących kraje,

które ten traktat podpisały. W krajach-sygnatariuszach tego traktatu mniejszości narodowe czujące się

dyskryminowane mogły odwoływać się bezpośrednio do Ligi Narodów z pominięciem drogi

sądowej,krajowej. Była to pewna forma ingerencji w suwerenność nowopowstałych państw.

- Konwencja Genewska - 15 VII 1922r. Obowiązywała przez 15 lat. Jej postanowienia broniły nie tylko

mniejszości niemeickiej ale również innych, głównie żydowskiej. Konwencja zapewniała zarówno

ochronę praw nabytych przed jej wejściem w życie, jak i utrzymanie stanu posiadania mieszkającej na

tym terenie ludności poprezz zagwarantowanie nienaruszalności dotychczasowych spółek akcyjnych i

wielkiej własności ziemskiej. Odwołując się do małego traktatu wersalskiego uregulowano szczegółowo

gwarancje chroniące językowe i religijne prawa mniejszości zapewniając całkowitą swobodę

prowadzenia działalności organizacyjnej życia politycznego i odrębnego szkolnictwa w językach

macierzystych.

3). Działalność gospodarcza:

Głównymi zajęciami zawodowymi ;ludności żydowskiej w województwie śląskim był handel i

rzemiosło. Większość Żydów utrzymywała sięz pracy we włąsnych sklepach i warsztatach,

zatrudniających siłę najemną. Duży udział w strukturze społeczno-zawodowej Żydów posiadali także

pracownicy umysłowi, a niewielki robotnicy. Przedstawiciele wolnych zawodów nie stanowili znaczącej

grupy (ograniczone możliwości znalezienia pracy przez napływowych żydowskich adwokatów i

lekarzy- władze państwowe i samorząd terytorialny były do nich niechętnie ustosunkowani). Żydowskie

zakłądy przemysłowe były głównie przedsiębiorstwami małej lub średniej wielkości. Burżuazja

żydowska województwa śląskiego nie posiadała dużego kapitału an inwestowanie w przemysł ciężki i

górnictwo węglowe. Pomocą właścicielom zakłądó przemysłowych, rzemieślniczych i handlowych

służyły żydowskie banki handlowe i spółdzielcze:

▫ Katowicki Międzynarodowy Bank Handlowy;

▫ Żydowski Bank Spółdzielczy w Bielsku;

▫ Bank Udziałowy w Katowicach;

▫ Bank Spółdzielczo-Kredytowy w Chorzowie;

▫ Śląska Spółdzielnia Kredytowa Detalicznych i Drobnych Handlarzy.

Po przyłączeniu do Polski części Górnego Śląski, kontynuowały swą działalność powstałe na przełomie

wieków Związki Samodzielnych Kupców w Katowicach, Siemianowicach i Tarnowskich Górach. W

1924r. w Katowicach założono Stowarzyszenie Kupców Górnego Śląska. W latach 1927-30 rywalizował

z nim Sanacyjny Polski Związek Kupców Żydowskich . Na Górnym Śląku działała również Sekcja

Handlująca oraz Żydowski Związek Domokrążców Górnośląskich Jedność.

W województwie śląskim nie nastąpił natomiast rozwój związków zawodowych mniejszości

żydowskiej, co było rezultatem słabo wykształconej świadomości klasowej wśród najemnych

pracowników żydowskich.

3). Życie polityczne

W XIX w. nastąpiła asymiliacja ludności żydowskiej pod względem jezykowym, kulturalnym i

częsciowo narodowościowym z ludnością niemiecką na obszarze późniejszego województwa śląskiego.

Jedynym czynnikiem ją wyodrębniającym pozostało wyznanie. Ich społeczne życie ograniczało się

wówczas do gmin wyznaniowym. Dopiero na przełomie XIX i XX w. pojawiły się pierwsze

instytucjonalne formy życia publicznego, nie związane z gminami żydowskimi. Ważną rolę w ich

powstaniu odegrały idee nowoczesnego ruchu narodowego- syjonizmu.W okresie międzywojennym

nastąpił rozwój partii i organizacji politycznych ludności żydowskiej. Jesienią 1922r. odbyły się wybory

parlamentarne do Sejmu Śląskiego, w których Żydzi ze Śląska cieszyńskiego oraz powiatu rybnickiego i

pszczyńskiego wystąpili z własną listą „Partia Żydowska” i zdobyli 0,5% głosów, natomiast w

górnośląskiej części województwa śląskiego Żydzi związali z żywiołem niemieckim głosowali na listę

reprezentującą tą mniejszość narodową podczas wyborów do sejmu śląskiego w 1930r. grupujących

syjonistów Żydowski Wojewódzki Komitet Wyborczy nie wysunął właśnej listy z uwagi na brak

możliwości wprowadzenia do Sejmu Śląskiego własnego reprezentanta i wezwał do bojkotu wyborów.

Jednak część ludności wyznania mojżeszowego oddała swe głosy na listy niemieckie.

W okresie międzywojennym główną siłą polityczną w środowisku żydowskim była Organizacja

Syjonistyczna (Adolf Műller, Helena Neumann, Edmund Torton, Ozjasz Papoport, Ludwik Schiller).

Obok niej w drugiej połowie lat 20-tych zaczęły powstawać, głównie w ośrodkach napływowych

Żydów, oddziały innych partii ( Organizacja Syjonistów Ortodoksów „Histadrut Mizrachi” - Abraham

Weingard; Światowa Syjonistyczna Partia Pracy - oddziały w Bielsku, Katowicach i Chorzowie;

Centralna Organizacja Żydów Ortodoksów w Polsce ). Nie powiodła się próba utworzenia partii

skupiającej jedynie Żydów związanych z kulturą niemiecką ( Żydowska Partia Liberalna ).

W latach 30-tych nastąpił rozwój organizacyjny żydowskich partii w województwie śląskim. Pojawiła

się wśród Żydów grupa zwolenników radykalnych metod odbudowy państwa żydowskiego w

Palestynie. W 1933r. założono oddziały Uni Syjonistów-Rewizjonistów „Brith Hacochar” w Katowicach

i Chorzowie.

Koniec lat 30-tych był okresem małej aktywności żydowskich partii. Jedynie wśród zradykalizowanych

robotników i pracowników umysłowych nastąpiło ożywienie polityczne.

4). Życie kulturalne:

Przed I wojną światową na obszarze późniejszego województwa śląskiego nie ukazywała sie żydowska

prasa. W 1925r. z inicjatywy Organizacji Syjonistycznej rozpoczęto wydawanie w języku niemieckim

poczatkowo mięsięcznika, a od 1927r. tygodnika „Judische Volksbatt ”. W 1933r. dodano podtytuł

„tygodnik żydowski” ponieważ część tekstu była drukowana w języku polskim. W latach 1934-39

wydawany był w Bielsku tygodnik w języku niemieckim „ Judische wochenpost” oraz tygodnik w

języku jidish „ Szlezysze Presse” . W Katowicach w latach 1932-37 wydawany był 2-tygodnik „ Gazeta

Urzędowa Gminy Izraelickiej w Katowicach” . Pozostałe tytuły żydowskiej prasy wydawanej w języku

judish lub polskim miały charakter efemeryczny.

W latach 1922-39 działały w województwie śląskim liczne żydowskie organizacje kulturalne. W 1928r.

założono w Katowicach „Żydowskie Stowarzyszenie Kulturowo-Oświatowe Hatikwa”. Również w

Katowicah powołano do życia w 1934 r. Żydowskie Stowarzyszenie Muzyczne. Prężnie działały także

koła Stowarzyszenia Żydowskich Słuchaczy Uniwersyrsytetu Jagiellońskiego „Ognisko” , Żydowskie

Koło Absolwentów Szkół Wyższych i Średnich w Katowicach oraz organizacje sportowe i turystyczne

(Żydowskie Towarzystwo Sportowo-Gimnastyczne „Makabi”; Żydowskie towarzystwo Turustyczno-

Narciarskie „Makabi”; Żydowski Klub Sportowy „Hakoach”; Żydowskie Towarzysto Krajoznawcze”).

Stosunek państwa polskiego do Żydów na Śląsku:

W okresie międzywojenym miejscowa administracja państwowa i samorządowa podejmowała próby

ograniczenia napływów Żydów. Administracja państwowa starała się unormować sytuację w gminach

wyznaniowych przez powoływanie komisarycznych zarządów i rad w skład których wchodzili Żydzki

lojalni w stosunku do państwa polskiego. W latach 1938-39 władze administracyjne województwa

śląskiego prowadziły akcje usuwania z 30-km pasa granicznego osób niepewnych narodowościowo lub

szkodzących interesom pańśtwa. Dotknęła ona także ludność żydowką, głównie w Chorzowie i

Katowicach

Stosunek Żydów do państwa polskiego:

W górnośląskiej części województwa dawna osiadła ludność żydowska była silnie związana z żywiołem

niemieckim. Odgrywała ona ze względu na swoją pozycję społeczno-majątkową dużą rolę w życiu

politycznym mniejszości niemieckiej. Z powodu zmian, które zaszły w Niemczech po objęciu władzy

przez hitlerowców wycofała się ona z życia politycznego. W latach 30-tych nie nastąpiła integracja

dawniej osiadłych Żydów o niemieckiej świadomości narodowej z napływową ludnością żydowską oraz

Żydzi wycofali się z działalności proniemieckiej. Narastający antysemityzm w Polsce i Niemczech

stymulował tworzenie komitetów obrony praw i pomocy ludności żydowskiej.

Obojętność, a czasem wręcz wrogość miejscowej ludności do napływych Żydów wzmacniała wśród

nich poczucie wyobcowania i powodowała zamykanie się w swym środowisku.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: