Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl
Dzisiaj nikt nie ma wątpliwości, że polska gospodarka, aby mogła szybko i dynamicznie się rozwijać, potrzebuje zagranicznych inwestycji. Obok wzrostu eksportu uznaje się je za główną siłę napędową gospodarki. Na szczęście z roku na rok napływa do nas coraz więcej obcego kapitału.
Z drugiej zaś strony inwestycje zagraniczne w Polsce często budzą mieszane uczucia. Do niedawna „społeczne przyzwolenie” na obcy kapitał w Polsce nie leżało w centrum zainteresowań socjologów ani agend rządowych. Stąd wiedza o tym, jakie jest nastawienie Polaków do inwestycji zagranicznych, była powierzchowna. W sytuacji, gdy do Polski napływa coraz więcej obcego kapitału, a inwestorzy zagraniczni włączają się w proces prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, konieczne jest orientowanie się, jakie przedsiębiorstwa dominują na rynku.
Z procesem wchodzenia nowych podmiotów na rynek jest związane pojęcie bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Inwestycje bezpośrednie to pojęcie, które różnie jest definiowane. [1]
Bardzo trudno podać właściwą definicję zagranicznych inwestycji bezpośrednich. Niektórzy z autorów zajmujących się problematyką IB przeciwstawiają IB inwestycjom portfelowym, inni mówią o IB jako o aktywności przedsiębiorstw wielonarodowych. Większość definicji zawiera jednak dwa elementy wspólne: jednym z nich jest fakt, iż każda IB dotyczy co najmniej dwóch krajów; to kryterium przesądza o tym, iż IB mają zawsze charakter międzynarodowy.[2]
Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW) przez inwestycje bezpośrednie rozumie "inwestycje podejmowane w celu uzyskania trwałego wpływu na działalność przedsiębiorstwa w innym kraju.[3]
Celem inwestowania jest uzyskanie efektywnego wpływu na zarządzanie firmą.[4]
W praktyce definicja opracowana przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy okazała się zbyt ogólna, powoduje to trudności w porównywaniu międzynarodowych statystyk dotyczących IB. Z tego właśnie powodu OECD zaproponowała bardziej precyzyjną definicję inwestycji bezpośrednich.
Przedsiębiorstwo będące inwestycją zagraniczną definiowane jest jako przedsiębiorstwo (inkorporowane lub nie), w którym pojedynczy inwestor zagraniczny kontroluje 10 lub więcej procent akcji zwykłych lub głosów w firmie korporacyjnej; lub posiada efektywny wpływ na decyzje firmy. Wymóg posiadania 10% udziałów traktować należy jako wielkość mogącą ulec zmianie w zależności od innych czynników determinujących IB: udział inwestora zagranicznego w procesie podejmowania decyzji w firmie, wymiana członków zarządu lub postanowienia dotyczące długookresowych pożyczek o preferencyjnej stopie procentowej.[5]
OECD natomiast podaje, iż:
– Inwestorem bezpośrednim jest indywidualny przedsiębiorca, prywatne lub państwowe przedsiębiorstwo, rząd, grupa prywatnych lub publicznych przedsiębiorstw, które posiadają inwestycję bezpośrednią w innym kraju.
- Przedsięwzięcie będące inwestycją zagraniczną definiowane jest jako przedsiębiorstwo (inkorporowane lub nie), w którym pojedynczy inwestor zagraniczny kontroluje 10 lub więcej procent akcji zwykłych, lub głosów w firmie korporacyjnej, lub posiada efektywny wpływ na decyzje firmy. Wymóg posiadania 10% udziałów traktować należy jako wielkość mogącą ulec zmianie w zależności od innych czynników determinujących inwestycje bezpośrednie: udział inwestora zagranicznego w procesie podejmowania decyzji w firmie, wymiana członków zarządu lub postanowienia dotyczące długookresowych pożyczek o preferencyjnej stopie pożyczkowej.
W ustawodawstwie polskim inwestycje bezpośrednie są definiowane jako "obrót kapitałowy, polegający na dokonywaniu nakładów pieniężnych lub rzeczowych w celu ustanowienia trwałych i bezpośrednich więzi ekonomicznych przejawiających się w prowadzeniu przedsiębiorstwa przez podmiot dokonujący takich nakładów lub w wywieraniu przez niego skutecznego wpływu na przedsiębiorstwo prowadzone przez inną osobę"
Może być to również działalność polegająca na "rozporządzaniu majątkiem posiadanym w wyniku prowadzenia przedsiębiorstwa lub w wyniku dokonanych nakładów.[6]
Celem inwestora jest uzyskanie efektywnego wpływu na zarządzanie firmą. Zagraniczna osoba prawna lub grupa przedsiębiorstw, która realizuje inwestycję, nazywana jest inwestorem bezpośrednim.
We Wspólnocie IB określa się jako "wszelkiego rodzaju inwestycje dokonywane przez osoby fizyczne, przedsiębiorstwa handlowe, przemysłowe lub finansowe, które służą do stworzenia lub podtrzymania stałych i bezpośrednich stosunków między dostarczycielem funduszy a szefem przedsiębiorstwa lub przedsiębiorstwem, dla którego fundusze są przeznaczone w celu wykonywania działalności ekonomicznej". Wspólnota określiła także formy IB, jednakże w sposób bardzo ogólny, a mianowicie jako: "stworzenie lub poszerzenie filii należącej wyłącznie do dostarczyciela funduszy oraz pełnego nabycia już istniejących przedsiębiorstw; uczestniczenia w przedsiębiorstwach nowych lub już istniejących w celu stworzenia lub podtrzymania stałych związków ekonomicznych (tzw. udziały i udzielanie pożyczek długoterminowych w celu podtrzymania lub stworzenia stałych więzi ekonomicznych; ponownej inwestycji dochodów w celu podtrzymania trwałych więzi ekonomicznych. [7]
Inwestycje bezpośrednie polegają zdaniem E. Drabowskiego na dokonywaniu długotrwałych nakładów kapitałowych w przedsiębiorstwie innego kraju w celu sprawowania nad nimi efektywnej kontroli.
Amerykański Departament Handlu definiuje zagraniczne inwestycje bezpośrednie jako takie powiązania amerykańskich właścicieli z zagranicznymi organizacjami gospodarczymi, w których posiadają oni co najmniej 10% akcji mających prawo głosu lub też równorzędnym prawem własności w zagranicznej firmie filialnej nie będącej spółką akcyjną.
Bezpośrednie inwestycje zagraniczne stanowią przejaw międzynarodowych transferów, które wraz z fizycznym przepływem kapitału powodują różnorodne następstwa. Polska gospodarka w okresie transformacji systemowej i dokonującyhc się przeobrażeń strukturalnych stanowi chłonny rynek kapitałowy.[8]
I. Eklektyczna teoria J. Dunninga
Eklektyzm oznacza świadome połączenie w całość różnych teorii, dotychczas najlepiej objaśniających zjawisko BIZ, oraz akceptację faktu, że takie połączenie może cechować się niespójnością. Eklektyczna teoria Dunninga, nazywana również paradygmatem OLI (organisation, location, internalization), w celu wyjaśnienia zjawiska BIZ wykorzystuje sposób analizy i wnioski płynące z trzech nurtów teorii BIZ, tj. teorii oligopolistycznych przewag, teorii lokalizacji i internalizacji. [9]
Współczesną teorią wyjaśniającą inwestycje bezpośrednie za granicą jest teoria eklektyczna, której twórcą jest J. Dunning. Jego zdaniem, działalność korporacji międzynarodowej łączy się z przepływem czynników produkcji w jej obrębie. Na czynniki te nie ma wyznaczonych przez rynek cen np.: ceny wiedzy technicznej, technologicznej, organizatorskiej, menedżerskiej itp. W ramach korporacji przepływy wielu czynników odbywają się po cenach, które mają służyć interesom korporacji.[10]
Według eklektycznej teorii, BIZ występują wówczas, kiedy są spełnione jednocześnie trzy warunki.
Pierwszy warunek mówi, że firma musi posiadać pewne przewagi własnościowe (ownership-specific advantages), aby móc konkurować z firmami innej narodowości, przez podejmowanie produkcji w ich kraju.
W pierwszej wersji eklektycznej teorii BIZ, jej twórca wyróżnił trzy typy specyficznych przewag, tj.:
– przewagi wynikające z wyłącznej, uprzywilejowanej pozycji firmy lub jej dostępu do szczególnych aktywów, generujących dochody;
– przewagi będące udziałem filii przedsiębiorstw międzynarodowych w porównaniu do nowo powstających przedsiębiorstw;
- przewagi będące konsekwencją wielonarodowości działania.
Według drugiego warunku eklektycznej teorii BIZ, dla firmy musi być bardziej opłacalne transferowanie wyżej wymienionych przewag za granicę wewnątrz własnej organizacji, aniżeli sprzedaż lub wydzierżawienie ich firmom zagranicznym.
Trzeci warunek eklektycznej teorii mówi, że dla firmy musi być opłacalne zastosowanie posiadanych przewag w połączeniu z nakładem czynników produkcji poza ich krajem macierzystym; tzn. muszą zaistnieć przewagi lokalizacyjne, skłaniające do umiejscowienia produkcji w danym obszarze geograficznym.[11]
J. H. Dunning opierając się na teorii M. Portera wprowadził nową klasyfikację źródeł przewagi konkurencyjnej firm na rynku międzynarodowym. Zaliczył do nich 4 grupy czynników:
– dostęp do surowców, zasobów i kapitału - obejmujący surowce naturalne, pracę nisko kwalifikowaną, pracę profesjonalną o wysokim stopniu kwalifikacji, zdolności do innowacyjności, zdolności organizacyjne, doświadczenie menedżerskie, wysokie kwalifikacje pracowników w towarzyszących przedsiębiorstwach i działach,
– popyt konsumentów związany ze wzrostem jakości produktu i wzrostem jego innowacyjności,
– konkurencję między firmami,
- powiązania między firmami zagranicznymi lub krajowymi a instytucjami towarzyszącymi w danej aglomeracji lub regionie oraz uniwersytetami i ośrodkami naukowo - badawczymi.[12]
II. Etapy rozwoju a zmiany strukturalne w gospodarce w świetle teorii M. E. Portera i T. Ozawy
Kompleksową teorię prezentującą związki między poziomem rozwoju gospodarczego, konkurencyjnością i zmianami strukturalnymi w gospodarce i wpływem na nie zagranicznych inwestycji bezpośrednich sformułowali M. Porter i T. Ozawa. Tym samym wypełnili oni dotychczasową lukę w teorii międzynarodowej ekonomii, świadczącą o braku dynamicznego podejścia do wzajemnych związków między tymi zjawiskami.[13]
Podstawą dla sformułowania teorii przez Ozawę była koncepcja M. Portera, który uważał, że pomimo zróżnicowania większości gospodarek, można określić, na jakim etapie rozwoju ekonomicznego znajduje się dany kraj, badając jego wzorzec przewagi komparatywnej i jego zmiany w czasie. Porter wyróżnił cztery podstawowe etapy rozwoju:[14]
Eetap sterowany przez czynniki wytwórcze, tzn. pracę, surowce (stage factor-driven),
– etap sterowany inwestycjami (stage investment-driven),
– etap sterowany innowacjami (stage innovation-driven),
- etap dobrobytu (stage wealth driven)[15]
Ozawa, bazując na teorii Portera, wychodzi z założenia, że wzrost ekonomiczny i transformacja gospodarki jest połączona ze zmianami w modelu przewagi komparatywnej.
Ozawa wprowadza do teorii Portera dodatkowo czynnik bezpośrednich inwestycji zagranicznych zarówno wpływających, jak i wypływających z danej gospodarki.[16]
Ozawa formułuje następującą tezę związaną z etapami rozwoju ekonomicznego: im wyższy jest PNB per capita, tym większy jest nakład fizycznego i ludzkiego kapitału per capita w stosunku do surowców, a następnie również tym większy jest nakład ludzkiego kapitału w stosunku do kapitału fizycznego.[17]
Zależności w modelu T. Ozawy prezentuje poniższy schemat.
Rysunek 1. Schemat T. Ozawy
Stadia rozwoju rozwój rozwój rozwój
„napędzany „napędzany „napędzany
czynnikami inwestycjami” innowacjami”
produkcji”
Czas t1 tn
Podstawowe
Czynniki
(zasoby naturalne
i praca)
Kapitał
fizyczny
ludzki
Wskaźnik
RCA w dobrach
Pracointensywnych
(wytwarzanych za pomocą pracy niewykwalifikowanej)
RCA w dobrach technologicznie intensywnych
100%
Proporcje
wyposażenia
w czynniki
produkcji
Ujawniona
Przewaga
komparatywna
w handlu (RCA)
1.0
BIZ napływające BIZ poszukujące BIZ poszukujące BIZ poszukujące
do kraju czynników rynków zbytu rynku/technologii
przyjmującego produkcji
(inward FDI)
BIZ wypływające BIZ wspierające BIZ poszukujące BIZ poszukujące
z danego kraju handel, BIZ taniej pracy rynku/technologii;
(outward FDI) poszukujące recylkulacja
zasobów naturalnych nadwyzki
Źródło: J. Witkowska, Bezpośrednie inwestycje..., op. cit., s. 138
III. Skala zjawiska BIZ w polskiej gospodarce
Zagraniczne inwestycje bezpośrednie odgrywają kluczową rolę w restrukturyzacji polskiej gospodarki i prowadzą do wzrostu jej konkurencyjności. Ich kluczowa rola wynika stąd, że przy zbyt niskim poziomie oszczędności krajowych oraz deficycie bilansu obrotów bieżących restrukturyzacja polskiej gospodarki jest uzależniona od wzrostu transferu zagranicznych czynników produkcji, w tym głównie kapitału. Im większe będą jego rozmiary, tym większe może być jego oddziaływanie na tempo wzrostu gospodarki i zmiany jej struktury, dynamikę i strukturę produkcji, poziom usług, rynek pracy, potencjał innowacyjny – w konsekwencji tym większa będzie jego rola w transferze technologii.[18]
Z punktu widzenia długookresowego szczególnie istotna rola przypada inwestycjom bezpośrednim w pokonywaniu luki technologicznej.
Technologia i jej transfer wiąże się z jednej strony z technicznymi aspektami procesu gospodarowania, a z drugiej – z organizacją i zarządzaniem. Stąd transfer ten obejmuje również różnego rodzaju rozwiązania ekonomiczno – organizacyjne. Podkreślmy, że w gospodarce rynkowej nadrzędnym motywem tworzenia nowej technologii jest chęć jej wdrożenia. Stąd też charakter technologii wynika w dużym stopniu z czynników rynkowych i dlatego powstanie nowej technologii obejmuje również tworzenie nowej koncepcji marketingowej.
Tempo tworzenia nowych technologii w danym kraju zależy od jego zdolności do innowacji. Ta z kolei determinowana jest z jednej strony przez jego potencjał innowacyjny oraz otwartość na dorobek innych krajów.[19]
Dalsze pozyskiwanie inwestorów zagranicznych w dzisiejszym stanie rozwoju gospodarczego i zaawansowania transformacji powinno być jednoznacznie uznane za priorytetowy cel w strategii rozwoju gospodarczego Polski.
Jego realizacja powinna polegać na ponoszeniu atrakcyjności Polski dla zagranicznych inwestycji bezpośrednich przez:
a) stabilizowanie prawnych, instytucjonalnych i finansowych warunków działania dla kapitału zagranicznego,
b) prowadzenie właściwej polityki makroekonomicznej,
c) prowadzenie polityki przemysłowej zmierzającej do modernizacji struktury gospodarczej,
d) rozwijanie potencjału naukowego i technicznego kraju oraz zwiększenie nakładów na oświatę i rozszerzenie programów ponoszenia kwalifikacji zawodowych,
e) rozbudowę infrastruktury technicznej, a w szczególności łączności i transportu.[20]
Jednocześnie należy pamiętać, że nie każde inwestycje zagraniczne leżą w interesie naszej gospodarki. Dlatego trzeba prowadzić świadomą i zróżnicowaną - naszą własną politykę w stosunku do każdego z trzech podstawowych rodzajów inwestycji:
– Szczególnego poparcia wymagają bezpośrednie inwestycje kapitału zagranicznego ("direct investments"). Należy je otaczać opieką i aktywną pomocą.
– Większej kontroli i ostrożności wymagają już inwestycje portfelowe, zmieniające stan własności spółek krajowych
- Zdecydowanego przeciwdziałania i restrykcji wymagają natomiast inwestycje kapitału spekulacyjnego. W przypadku destabilizacji sytuacji z jakichkolwiek przyczyn mogą one bowiem doprowadzić do załamania gospodarki, tak jak to miało miejsce w Meksyku.[21]
IV. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne oraz ich wpływ na obroty polskiego handlu zagranicznego
Według danych przedstawionych przez Państwową Agencję Inwestycji Zagranicznych w 1998 r., w formie bezpośrednich inwestycji zagranicznych, zainwestowano w Polsce rekordową wielkość ponad 10 mld USD.
Od początku napływu kapitału zagranicznego, tj. od 1989 r. /wynosiły one wówczas 9 mln USD/, skumulowana wielkość zainwestowanego kapitału zagranicznego wyniosła w końcu 1998 r. 30,7 mld USD. Na wartość tą składają się inwestycje powyżej 1 mln USD - łącznie 27,3 mld USD i poniżej 1 mln USD 3,4 mld USD. Tak znaczny napływ kapitału zagranicznego do Polski tłumaczyć należy dobrymi wskaźnikami makroekonomicznymi, stabilizacją polityczną, perspektywami dalszego wzrostu gospodarczego i przystąpienia do Unii Europejskiej, wielkością rynku wewnętrznego oraz stosunkowo tanią i dobrze wykwalifikowaną siłą roboczą.[22]
Spółki z udziałem kapitału zagranicznego odgrywają niezwykle ważną rolę w obrotach handlowych Polski.[23]
Wielkość, dynamikę oraz udział w obrotach podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego w latach 1994 - 1998 poniższa tabela.
Tabela ...
rpczarny1