Wyczanski Andrzej - Historia Powszehna wiek XVI.pdf

(1244 KB) Pobierz
Wyczanski Andrzej - Historia Powszehna wiek XVI
HI STORIA
POWSZECHNA
WIEK XVI
ANDRZEJ WYCZAńSKI
Wydanie drugie
WARSZAWA 1987 • WYDAWNICTWA SZKOLNE I PEDAGOGICZNE
Okładkę i obwolutę projektowała KALINA ZARZYCKA Redaktor LECH CHMIEL Redaktor
techniczny KRYSTYNA MILEWSKA Korektorzy HANNA PIETRZAK, ELśBIETA ZARZYCKA
Mapy LECH CHMIEL i IWONA ZIEMKJEWICZ
Ilustracje ST. ARCZYńSKI, Z. GAMSKI, T. HERMAńCZYK, H. ROMANOWSKI, ST.
SOBKOWICZ
Indeksy opracował CEZARY KUKŁO
579835
"
22*
0033
C Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Warszawa 1983 .
ISBN 83-02-00509-6
Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne
Warszawa 1987
Wydanie drugie
Nakład 69 820 +180 egz.
Arkuszy: drukarskich 15,5 + 3 wkt.; wydawniczych 23,98
Zamówiono 1986.07.11
Podpisano do druku 1986.10.28
Druk ukończono w lipcu 1987 r.
Papier offset, kl. V, 70 g, rola 70 cm
Zam. nr 3334/961, 1095
Zakłady Graficzne im. KEN w Bydgoszczy
Druk z zachowanych materiałów poprzedniego wydania
I. KRAJE POZAEUROPEJSKIE W DOBIE WIELKICH ODKRYć GEOGRAFICZNYCH
Europa a kraje pozaeuropejskie w XVI stuleciu
Dawniejsza historiografia pojmowała historię powszechną jako historię Europy, jedynego
cywilizowanego dawniej świata. Schemat spuścizny cywilizacyjnej Europy nawiązywano
jedynie, poprzez staroŜytny Rzym i Grecję, do klasycznego Egiptu, Asyrii i Babilonii, niekiedy
napomykano równieŜ o odrębnych cywilizacjach Chin i Indii. W tym rozumieniu historyków
dzieje powszechne obejmowały świat szerzej dopiero z chwilą, gdy Europejczycy zaczęli
dokonywać odkryć i podbojów; oni dopiero włączali obce lądy i ludy do cywilizowanego świata,
przynosili im i rozpowszechniali kulturę, włączając je w krąg postępu i głównego nurtu dziejów
ludzkości.
Studia nad dziejami i kulturą ludów pozaeuropejskich, rozwinięte szczególnie w ostatnich
latach, nakazują odrzucić ten ściśle europejski punkt widzenia. Poza oddzieloną od reszty
świata, długo jeszcze zapóźnioną w swym rozwoju ludnością Australii, inne kontynenty
pozaeuropejskie stworzyły własne, oryginalne kultury, państwa i społeczeństwa, wyprzedzając
nieraz ludy Europy, szczególnie w czasie europejskiego wcześniejszego średniowiecza. TakŜe
i w okresip odkrvc geograficznych przełomu XV i XVI w. przewaga rozwoju Europy nie była
jeszcze zdecydowana, ani teŜ narzucenie hegemonii politycznej, gospodarczej i kulturalnej
przez Europejczyków ludności innych kontynentów nie było kwestią przesądzoną. Techniki
produkcji w zakresie narzędzi, umiejętności uprawy roli i hodowli, podobnie poziom rzemiosła,
na przykład
tkactwa, metalurgii czy budownictwa, są niemal analogiczne w niektórych krajach
pozaeuropejskich, szczególnie azjatyckich tego okresu. Rozwinięte formy społeczeństwa
klasowego, zorganizowane przez nie silne, scentralizowane monarchie, znajdowały się
równieŜ na pozostałych kontynentach, przy czym w łonie ukształtowanego społeczeństwa
klasowego, feudalnych Chin czy Japonii, gospodarka towarowo-pienięŜna dawała początek
stosunkom produkcji,, które mogły prowadzić do przyszłych kapitalistycznych form
gospodarowania. Nawet nauka, nie mówiąc o trudniejszych do porównywania przejawach
kultury, jak literatura, sztuka czy muzyka, znajdowała poza Europą moŜliwości powaŜnego
rozwoju i to tak w dziedzinie nauk społecznych (np. filozofia, historia), jak i przyrodniczych (np.
 
astronomia, medycyna). RóŜny był oczywiście stopień historycznego rozwoju ludów Azji, Afryki
czy Ameryki. Bardziej niŜ w Europie nierówny był takŜe rozwój poszczególnych ludów w
obrębie tego samego kontynentu. Gdy ekspansja europejska doprowadziła do zahamowania,
przerwania czy zniszczenia nawet istniejących dotąd cywilizacji, podporządkowując kraje
pozaeuropejskie swym wpływom i władzy, Europa sama przejęła wiele z ich dorobku, który
wszedł trwale do ogólnoświatowej cywilizacji i kultury.
Stosunki w Azji w XVI w.
Do najbardziej rozwiniętych połaci świata poza Europą naleŜały kraje azjatyckie. Nie były one
obce Europejczykom, lecz przed o-
kresem wielkich odkryć geograficznych, przez całe średniowiecze, kontakty te ograniczały się,
poza najbliŜszymi rejonami Azji Przedniej, do wymiany handlowej, prowadzonej głównie przez
arabskich kupców-pośredni-ków. Zdarzały się niekiedy sporadyczne dalekie wyprawy
podróŜników-kupców czy misjonarzy, ale nie istniało dąŜenie do trwałej ekspansji politycznej
czy gospodarczej i do podporządkowywania sobie tych obszarów. Azja była nie tylko
konkurentką Europy w zakresie rozwoju historycznego swych ludów, była jednocześnie
silniejsza ludnościowo, oogatsza w zasoby materialne i stworzyła większe organizmy
polityczne, niŜ to było moŜliwe w Europie tego okresu. Obszar Azji moŜna przy tym podzielić
na bardziej rozwinięte kraje wschodniej i południowej części kontynentu, gdzie Ŝyły ludy
osiadłe, rolnicze, o rozwiniętym rzemiośle i handlu, wysokiej cywilizacji i wielkich organizmach
politycznych oraz tereny środkowe i częściowo północne, których mieszkańcy stali na niŜszym
poziomie kultury; były to często ludy koczownicze i pasterskie czy nawet zbieracko-myśliwskie
na północy, posiadające bardziej płynne lub niewyrobione formy polityczne. We wschodniej
Azji do najbardziej rozwiniętych naleŜały Chiny, Japonia i Korea, w południowej - Indie, Persja
i Indonezja. Bardziej efemeryczne politycznie były: rozwinięte cywilizacyjnie kraje Kaukazu
(Armenia, AzerbejdŜan, Gruzja), mniej rozwinięte kraje Azji środkowej (Buchara, Turkie-stan) i
najbardziej zapóźnione koczownicze ludy Mongolii czy wreszcie prymitywne syberyjskie
plemiona.
Rozwój społeczny i gospodarczy Chin
Chiny przełomu XV i XVI stulecia były największym organizmem politycznym ówczesnego
świata. Rozciągały się na przestrzeni około 9 milionów km2, w początkach XVI w.
zamieszkiwało je ponad 60 milionów ludności, której liczba stale wzrastała, by w połowie XVII
w. zbliŜyć się do 100 milionów. Poza terenem Chin właściwych cesarstwu chińskiemu
podporządkowane były jako kraje lenne: Tybet, Korea i Wietnam. Jednocześnie wpły-
wy chińskie sięgały Mongolii, emigracja chińska rozprzestrzeniała się na Filipiny, Indonezję,
Syjam, Birmę, a statki handlowe chińskie docierały niekiedy nawet do wybrzeŜy Afryki. Nie był
to jednak okres rozkwitu politycznego Chin, co wiązało się z sytuacją wewnętrzną państwa
dynastii Ming, szczególnie jego strukturą społeczną i polityczną oraz rozwojem stosunków
międzynarodowych w tej części Azji.
Społeczeństwo chińskie XVI stulecia było w pełni rozwiniętym społeczeństwem feudalnym.
Ziemia naleŜała do cesarza, feudałów świeckich i duchownych. W XVI i XVII w. następowała
przy tym wyraźna koncentracja własności ziemskiej tak w zakresie dóbr prywatnych, jak i
cesarskich. Odbywało się to jednak nie tyle poprzez osadnictwo w obrębie terenów
naleŜących do wielkiej własności, co drogą likwidacji drobnej własności chłopskiej. Formalnie
bow<em nie istniało wówczas w Chinach poddaństwo chłopskie, zachowała się nawet
znaczna grupa wolnych chłopów, posiadaczy ziemi. JednakŜe cięŜary skarbowe i zadłuŜenie
na lichwiarskich warunkach skłaniały ich często do wyzbywania się ziemi na korzyść ksiąŜąt,
dworu, urzędników czy innych feudałów, by gospodarować na niej dalej w charakterze
dzierŜawców. Stąd teŜ większość ludności chłopskiej stanowili nie posiadający własnej ziemi
drobni dzierŜawcy. CięŜary chłopskie składały się z podatków w naturze (od 1581 r.
zamienionych na pienięŜne), które zwykle stanowiły dziesiątą część ogółu zbiorów oraz z renty
feudalnej, sięgającej częstokroć połowy zbiorów gospodarstwa. Do tych obciąŜeń dochodziły
jeszcze obowiązkowe posługi budowlane i transportowe. Chłopi byli zorganizowani we
wspólnoty wiejskie ze starostą na czele, która to organizacja miała na celu ułatwienie kontroli
nad wspólnotą ze strony państwa oraz egzekwowania obowiązków skarbowych.
Rozwiniętym formom gospodarki feudalnej na wsf odpowiadały rozwinięte w jeszcze
większym stopniu formy gospodarki towarowo-pienięŜnej i rzemiosła. Rzemiosło wiejskie i
miejskie, tak ludzi cesarskich, jak i prowadzone na rachunek prywatnych feudałów,
wytwarzało szeroki wachlarz produktów,
Talerz chiński
z których specjalność Chin stanowił wyrób porcelany, papieru, tkanin jedwabnych i
bawełnianych. Produkowano równieŜ szkło, broń białą i palną - co ułatwiała rozwinięta
metalurgia Ŝelaza - istniały teŜ drukarnie. O stopniu specjalizacji rzemiosła świadczy
wyliczenie 188 róŜnych rzemiosł w ówczesnych spisach podatkowych. Z kopalin wydobywano
 
metale kolorowe i rudę Ŝelazną, sól, nawet - znacznie zresztą wcześniej, niŜ to czyniono w
Europie - węgiel kamienny, a jako podstawowe źródło energii wykorzystywano spadek wody,
która poruszała młyny. Rozbudowany teŜ był przemysł stoczniowy.
Produkcją rzemieślniczą jako źródłem powaŜnych dochodów interesowali się równieŜ
feudałowie, a szczególnie cesarz, którego monopol stanowił na przykład wyrób porcelany. To
zainteresowanie masową i korzystną produkcją prowadziło nie tylko do ścisłej reglamentacji
rzemiosła, ale równieŜ do organize wania duŜych zakładów wytwórczych w formie
manufaktury. W manufakturach takich, cesarskich czy prywatnych, zatrudniani byli często
chłopi zaleŜni, pracujący tam po parę miesięcy w roku, jak teŜ robotnicy najemni, częstokroć
najmowani przymusowo, czasem teŜ skazańcy i niewolnicy. By zapobiec ucieczkom od
cięŜkiej pracy, na przykład w kopalniach, administracja prowadziła szczegółowe
spisy robotników i zobowiązanych do pracy chłopów lub teŜ osadzała pracowników na
niewielkich działkach roli przy zakładzie pracy.
Mimo Ŝe część produkcji rzemieślniczej prowadzona była na wsi, wzrastały miasta
rzemieślniczo-handlowe, z których największe znaczenie uzyskały Nankin i Pekin. Ten ostatni
w początkach XVI w. liczył juŜ około 600 tysięcy mieszkańców. Towary bardziej masowe w
handlu wewnętrznym przewoŜono głównie drogą wodną - rzekami, szczególnie Huang-ho i
Jangcy, oraz Wielkim Kanałem, który łączył rejony wielkich miast w pół-nocno-wschodnich
Chinach.
Reglamentacja państwowa sięgała równieŜ handlu, szczególnie zagranicznego. Ten ostatni
pierwotnie odbywał się głównie przy okazji poselstw, które przywoziły liczne daniny, otrzymując
w zamian podarki, ponadto zaś towarzyszący orszakom poselskim kupcy uzyskiwali prawo
sprzedaŜy przywiezionych towarów. Prócz tego dyplomatyczno-handlowe-go sposobu
wymiany, praktykowanego szczególnie z krajami sąsiednimi, istniał teŜ handel zagraniczny
prywatny, obłoŜony jednak wysokimi cłami. Z Chin wywoŜono głównie porcelanę, wyroby
metalowe i jedwab, przywoŜono natomiast pachnidła, barwniki, lekarstwa, srebro, perły itp.
Znacznym utrudnieniem dla handlu morskiego były napady piratów japońskich. W ciągu XVI
stulecia do handlu z Chinami włączyli się, przechwytując go stopniowo, Europejczycy -
Portugalczycy i Hiszpanie, a od przełomu XVI i XVII w. Holendrzy i Anglicy.
Państwo chińskie i chińska kultura
Mimo ogromnego obszaru, bardzo licznej ludności i rozwiniętej gospodarki, państwo chińskie
tego okresu ulegało stopniowemu osłabieniu. Przyczyniły się do tego, prócz rujnujących
ludność cięŜarów, związanych z utrzymaniem rozbudowanego, a niezbyt sprawnego aparatu
administracyjnego, wojska i dworu cesarskiego, głównie dwa czynniki - walki o władzę i
korzyści z nią związane w
obrębie klasy feudałów oraz powstania uciskanej ludności, głównie chłopskiej.
Walka o władzę miała w owym okresie dwie fazy. W początkach XVI w. faktyczne rządy
centralne spoczywały w rękach wszechpotęŜnych na dworze eunuchów, którzy gromadzili przy
tym wielkie bogactwa i byli zaciekle zwalczani przez pozostałe grupy feudałów. Pod koniec
XVI stulecia wykrystalizował się antagonizm pomiędzy wielkimi feudałami z jednej a miastami i
"uczonymi" (tzw. związek "Dunlin") z drugiej strony.
JednakŜe w największym stopniu osłabiały cesarstwo powstania ludowe. Przez cały wiek XVI i
pierwszą połowę XVII w poszczególnych prowincjach wybuchały większe lub mniejsze
powstania. Udział w nich brali głównie chłopi, którzy występowali przeciw nieznośnym
cięŜarom feudalnym i skarbowym oraz przeciwko rugowaniu ich z ziemi, a często równieŜ
rzemieślnicy i kupcy, przy czym powstańcy-mieszczanie zwracali się szczególnie przeciwko
poborcom podatkowym i ich naduŜyciom. Powstania chłopskie w latach 1626-38 i 1639-44
przekształciły się w regularną wojnę chłopską, obejmującą szereg prowincji w północnych
Chinach. Powstańcy zorganizowali na zajętych terenach własną administrację, regularną
armię, przeprowadzali konfiskaty dóbr i podział ziemi, strzegli zasady sprawiedliwych cen itd.
W 1644 r. wojska powstańcze opanowały stolicę cesarstwa Pekin, a ich główny dowódca Li-
Czi-Czen (Li--Tzu-cz'eng) ogłosił się cesarzem. Jego panowanie trwało jednak zaledwie parę
tygodni, gdyŜ wezwane przez feudałów na pomoc wojska mandŜurskie zajęły Pekin,
osadzając na tronie cesarskim swego władcę, który zapoczątkował nową dynastię cesarską -
Cing (Ts'ing). Opór przeciw MandŜurom utrzymał się jedynie w niektórych prowincjach, gdzie
trwał do 1683 r.
Trudny okres dziejów politycznych Chin nie zahamował wcześniej rozwijającej się kultury, w
której obecnie zaczęły się pojawiać elementy częstokroć wyraźnie związane z przemianami
społecznymi i walkami ideologicznymi XVI i początków XVII w. Osiągnięty stan wiedzy starano
się zgromadzić w formie encyklopedii poszczególnych jej dziedzin, jak
na przykład rzemiosła czy rolnictwa, stanowiących cenne źródło dla poznania ówczesnych
Chin, podobnie jak współczesne encyklopediom prace historyczno-geograficzne. W dziedzinie
myśli filozoficznej, obok neo-konfucjonizmu, którego najwybitniejszy przedstawiciel Wan-Yan-
 
Min (Wang Jang--min) (1472-1529) dochodził do skrajnego idealizmu i intuicjonizmu*,
pojawiały się nowe, postępowe idee, prowadzące do koncepcji równości społecznej,
społeczeństwa bez podziału na ludzi biednych i bogatych, co wielokrotnie ściągało na głosicieli
tych myśli surowe represje ze strony władz. Jednocześnie dramat chiński stawał się w swej
formie artystycznej prostszy i dostępniejszy dla szerokich kręgów ludności, pojawiła się takŜe
powieść fantastyczna i obyczajowa jako rodzaj literacki równieŜ społecznie mniej ekskluzywny.
W architekturze miejsce monumentalnych budowli zajęły lekkie, delikatne konstrukcje;
zaczęto równieŜ komponować zespoły architektoniczne, a nie tylko zajmować się
poszczególnymi budynkami. W sumie kultura chińska nie wykazywała cech schyłkowych,
wprost przeciwnie, rozwijała się świetnie, łącząc bogactwo nagromadzonych tradycji z
elementami nowych przemian społecznych.
Rozwój społeczny i gospodarczy Japonii
Do najbardziej rozwiniętych pod względem społecznym i gospodarczym krajów ówczesnej Azji
naleŜała Japonia. Wiek XVI i pierwsza połowa XVII, niewielki odcinek w długiej historii Chin,
dla Japonii stanowił epokę pełną zmian i nowości w dziedzinie politycznej, społecznej,
gospodarczej i kulturalnej. Lata 1460-1560 były okresem feudalnego rozdrobnienia.
Nominalną władzę centralną sprawował w imieniu cesarza szogun**, rezydujący w Kioto, w
praktyce jednak kraj był podzielony na szereg niezaleŜnych księstw i
* Intuicjonizm - przyznawanie intuicji głównej roli w procesie poznawczym.
** Szogun (siogun) - najwyŜszy dowódca wojsk cesarskich w Japonii, potem dyktator Japonii
(XVII-XIX w.).
księstewek, skłóconych, pozostających w permanentnej wojnie ze sobą. Stan rozbicia i
anarchii nie był zjawiskiem przypadkowym i przejściowym, lecz wynikał z istniejącego układu
stosunków społecznych, zwłaszcza w obrębie klasy feudałów.
Japonia XVI stulecia była krajem wielkiej własności feudalnej. Niektóre z ogromnych
latyfundiów obejmowały niemal całe poszczególne wyspy japońskie. Ta nieliczna, a potęŜna
grupa ksiąŜąt i wielkich feudałów uzaleŜniła od siebie drobnych feudałów, tzw. samurajów, w
większości (pod koniec XVI w. juŜ w 80-90%) nie posiadających własnych dóbr ziemskich i
Ŝyjących na koszt moŜnych. Rycerstwo to traktowało wojnę lądową i pirate-rię na morzu jako
swe główne i jedyne zajęcie, a zarazem źródło utrzymania. Tę liczną, a nieproduktywną klasę
rządzącą utrzymywało głównie chłopstwo, ujęte w karby poddaństwa, obciąŜone rentą, przede
wszystkim w naturze, która wynosiła około połowy uzyskiwanych przez nich zbiorów, oraz
obowiązkiem posług. Jedynie miasta, szczególnie większe, cieszyły się pewną niezaleŜnością,
nawet autonomią, choć ludność rzemieślnicza była ściśle związana organizacją cechową, a
kupcy zorganizowani w rodzaj gildii. JednakŜe mimo wzrostu i rozwoju wielkich miast, jak na
przykład Sakai, a potem Osaka, Edo (Tokio) i Kioto, interesy miast i mieszczaństwa były
zagroŜone wewnętrznymi walkami w kraju (do połowy XVI w.) i konkurencją wielkich feudałów,
którzy usiłowali na własną rękę uczestniczyć w handlu i górnictwie oraz czerpać z nich
dochody.
Gospodarka wiejska prowadzona była głównie w małych gospodarstwach chłopskich o
powierzchni uprawnej przeciętnie około 1,2 ha. Podstawową uprawą był ryŜ, który jako główny
produkt i towar stanowił miarę war-•tości i dochodu, przy czym jednostkę miary stanowił tzw.
kok (około 1,8 hektolitra), zastępując w tym zakresie określenie pienięŜne. W stosunku do
wcześniejszych czasów w omawianym okresie naleŜy podkreślić rozszerzanie się areału
uprawnego i wprowadzenie niektórych nowych upraw, jak bawełny, trzciny cukrowej, herbaty i
tytoniu. Podniósł się teŜ poziom sadownictwa. Gospodarkę wiejską
Szkatułka z laki
utrudniały jednak walki wewnętrzne i zniszczenia, a wzrost cięŜarów i zadłuŜenie prowadziły
często do zbiegostwa, a nawet powstań chłopskich, do .których przyłączała się uboŜsza
ludność miejska.
W pomyślniejszej sytuacji znajdowało się w XVI stuleciu rzemiosło wraz z górnictwem oraz
handel. Produkcja rzemieślnicza była bardzo zróŜnicowana i wyspecjalizowana - istniało
wówczas w Japonii około stu róŜnych rodzajów cechów. Specjalnością eksportową Japonii
były słynne miecze, ponadto sytuacja geograficzna wyspiarskiego kraju zmuszała do
rozwijania i doskonalenia budownictwa okrętowego, w którym to celu w 1600 r. sprowadzono
nawet z Anglii budowniczego Adamsa. Szybko teŜ opanowano produkcję broni palnej,
poznanej u Europejczyków. Zasada monopolu cechowego w rzemiośle wobec potrzeb i
moŜliwości produkcyjnych okazała się w praktyce nie do utrzymania. ToteŜ w owym okresie
pojawił się w oparciu o kapitał kupiecki oraz pracujących dlań rzemieślników, głównie
wiejskich, system nakładczy, a w niektorych'przypadkach nawet organizowano produkcję
manufakturową, wykorzystując przymusową pracę chłopów oraz siłę najemną.
Równie szybko rozwijało się górnictwo.
Wydobywano kruszce szlachetne, miedź, rudy Ŝelaza, siarkę itp., przy zachowaniu zresztą
 
feudalnych form produkcji.
Najaktywniejszą gospodarczo grupę stanowiło kupiectwo, które w oparciu o zyski z handlu
zagranicznego organizowało wielkie firmy handlowe. Nierzadko firmy te część kapitału
lokowały w produkcji, na przykład tkactwie, górnictwie kruszcu czy jego przerobie, nawet w
przedsięwzięciach budowlanych, jak na przykład budowa zamków. Kontakty handlowe kupców
japońskich sięgały Korei, Chin, Taiwanu, Filipin i krajów Półwyspu Malajskiego, a głównymi
przedmiotami wywozu były metale (miedź, srebro, złoto) i wyroby metalowe. Od połowy XVI w.
w handlu zagranicznym jako partnerzy, a zarazem konkurenci kupców japońskich, pojawili się
Por-tugalczycy i Hiszpanie, a w końcu tegoŜ stulecia Holendrzy i Anglicy.
Państwo japońskie
Druga połowa XVI w. była okresem zmiany stosunków politycznych wewnątrz państwa
japońskiego. W oparciu o rozwiniętą gospodarkę oraz unowocześnioną technikę wojenną
(piechota uzbrojona w broń palną) stopniowo udało się zjednoczyć politycznie Japonię, czego
dokonał ostatecznie w latach 1582-98 Hi-deosi (Hidejesi), obejmując zarazem praktycznie
funkcje szoguna. W polityce wewnętrznej Hideosi opierał się na dowódcach i oficerach swej
armii, którym nadawał ziemie zabrane wielkim feudałom naleŜącym do opozycji. Jednocześnie
jednak władza administra-cyjno-sądowa w prowincjach naleŜała do miejscowych ksiąŜąt
sprawujących swój urząd pod kontrolą szoguna, któremu ponadto podlegały bezpośrednio
największe miasta oraz część wasali-samurajów. Efektywne reformy wewnętrzne nie znalazły
odbicia w polityce zagranicznej, gdyŜ wielkie plany podboju Korei, a potem Chin, które
doprowadziły do dwóch wypraw wojennych na Koreę (1592-93, 1597-98) przyniosły tylko
poraŜki.
Pierwsza połowa XVII w. jest nowym okresem zwrotnym w dziejach Japonii. Od 1587-97
datują się pierwsze posunięcia rządu
skierowane przeciw przybywającym Europejczykom, szczególnie misjonarzom, jezuitom i
franciszkanom. Chrześcijaństwo zyskiwało przychylne przyjęcie w niektórych prowincjach
Japonii u chłopstwa i feudałów. Dochodziło tam do wystąpień opozycji feudalnej, a nawet do
powstań chłopskich pod hasłami chrześcijańskimi (np. w latach 1637-38). W rezultacie tych
ruchów juŜ od 1630 r. wprowadzono cenzurę ksiąŜek z obawy przed infiltracją ideologii
chrześcijańskiej, a wkrótce potem (1638) zamknięto granice Japonii dla wszystkich
Europejczyków, dozwalając jedynie Holendrom na przybywanie z towarami do Nagasaki
(polityka "sekoku").
Zarządzenia, które miały na celu odizolowanie Japonii od wpływów Europy, odbiły się bardzo
silnie na gospodarce, polityce, a nawet kulturze kraju stanowiąc trwający do 1868 r. okres
Tokugawy (od nazwiska rządzącej rodziny szogunów). Japonii gwarantowały one wprawdzie
pokój wewnętrzny, ale uniemoŜliwiały ekspansję handlową, w wyniku czego na przykład kupcy
wycofywali kapitały, lokując je częstokroć w dobrach ziemskich. Formy ustroju wewnętrznego
uległy skostnieniu, podobnie jak i dotychczas niezbyt kwitnąca kultura umysłowa. Pewne nowe
elementy pojawiły się jedynie w architekturze japońskiej XVI-XVII w. (powstawanie większych
zespołów architektonicznych i bardzo strojne ich wyposaŜenie) oraz malarstwie (zwrócenie
uwagi na pejzaŜ). W zakresie literatury rozwijała się jedynie w niewielkim stopniu twórczość
dla teatru (satyryczne jednoaktówki, później teatr marionetek).
Rozwój społeczny i gospodarczy Korei
Trudne było połoŜenie trzeciego azjatyckiego państwa o rozwiniętej cywilizacji -Korei.
Sąsiadująca na lądzie z ogromnym cesarstwem chińskim, na morzu z wojowniczą Japonią,
słabsza od swych sąsiadów, ustępowała im wyraźnie znaczeniem gospodarczym, politycznym
i kulturalnym. W XVI stuleciu Korea znajdowała się na etapie rozwiniętego feuda-lizmu. Rosła
feudalna własność ziemi, szczególnie wielka, pomnaŜana jeszcze przez na-
l
dania królewskie. Ponadto źródłem koncentracji własności ziemskiej były oŜywione obroty
ziemią. Równocześnie z ubytkiem ziemi monarszej w bardzo szybkim tempie następowało
osłabienie centralnej władzy króla na rzecz bogacących się feudałów.
Chłopi jako klasa nie byli w pełni objęci zaleŜnością poddańczą. Teoretycznie wolni
pozostawali chłopi w domenach królewskich, natomiast w dobrach prywatnych poddaństwo
istniało juŜ w formach rozwiniętych. Fakt poddaństwa odzwierciedlał się nie tylko w
odmiennym połoŜeniu prawnym tych dwóch kategorii ludności chłopskej, ale i w rozmiarach
ich obciąŜeń. Chłopi królewscy obowiązani byli oddawać jako rentę feudalną daniny, głównie w
ziarnie, wynoszące około 30 procent zbiorów, podczas gdy w dobrach prywatnych
świadczenia takie sięgały 50 i więcej procent całości chłopskich zbiorów.
Rzemieślnicy, podobnie jak chłopi, dzielili się równieŜ na państwowych i prywatnych, przy
czym większość ich świadczeń polegała na dostarczaniu wytworzonych przez siebie
produktów. Charakterystyczną cechą tego podziału społecznego była specjalizacja produkcji;
rzemieślnicy państwowi zajmowali się wytwarzaniem takich produktów jak papier i porcelana,
 

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin